Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық

1. 
   Лотман, Ю.М. В школе поэтического слова. Москва, 1988.
   
2. 
   Лотман, Ю.М. Структура художественного текста. Providence, 1971.
   
3. 
   Платонов, А. Счастливая Москва. Повести. Рассказы. Лирика.Сост. М.А. Платоновой. Москва, "Гудьял-Пресс", 1999.
   
4. 
   Лотман, Ю.М. Понятие границы. Внутри мыслящих миров. Москва, 1996, 175-192.
   

Мақалада А.Платоновтың «Счастливая Москва» романының ерекшеліктері қарастырылады.

Мақалада әлем әдебиетінің озық үлгілерінің бірі – қырғыз халқының ерлік эпосы «Манас» жырының зерттелу жайы сөз болады. «Манас» жырының зерттелу тарихындағы қазақ ғалымдарының еңбектерінің құндылығы көрсетілген. Күні бүгінге дейін ғалымдардың қызығушылығын тудырып отырған туындының қазіргі уақытта да зерттеушілер тарапынан жан-жақты зерттеліп жатқандығына тоқталады. «Манас» эпосын тарихи тұрғыда зерттеп, кесек ойлар айтып, жырдың пайда болу, туу тарихына үңіліп жүрген ғалымдардың ғылыми ой-пікірлерлеріне шолу жасалады.

В статье показано исследование казахских ученых великого эпоса «Манас» киргизского народа. Также показана роль казахских ученых которые потрудились для мировой славы эпоса. Показана мировая ценность научных трудов казахских ученых в исследовании эпоса киргизского народа «Манас». Делается акцент на проведении всестороннего ислледования произведения, вызывающего интерес ученых и в настоящее время. Сделан обзор научных мнений ученых, изучавших эпос «Манас» и внесших значительный вклад в его исследование, с точки зрения истории и возникновения эпоса.

Қырғыз бен қазақ елі арасындағы ерте заманнан келе жатқан тығыз тарихи, мәдени, әдеби қарым-қатынас бүгінгі күнге дейін жалғасын тауып келеді. Әдеби байланыстың негізгі нысаны – әлем әдебиетінің қайнар көзіне айналған ұлы «Манас» жыры. Жыр қырғыз халқының бүгінгі тыныс-тіршілігінің, ұлтаралық қатынастарының, этностардың саяси-мәдени өмірінің бастау көзі. «Манас» эпосының ғалымдардың қызығушылығын тудырып, әлемдік тұрғыда зерттелуі – эпостың әлемдік жауһар екендігін білдіреді.

Күні кеше ғана Ресейде «Манас» жыры – әлемдік эпос мәдениетінің ескерткіші» атты конференция өтті. Аталмыш конференцияда жырдың әдебиет тұрғысынан ғана емес, этнография, философия, тіл, дипломатия, халықтық педагогика секілді басқа да салалар тарапынан зерттелуі қарастырылды. «Манас» жырын зерттеудің филологиялық мәселелері», «Манас» жырының желісіне фольклорлық талдау», «Түркі халқының тарихи-мәдени дәстүріндегі «Манас» жырының рөлі мен орны», «Жырдың әлемдік әдебиеттегі дереккөздері. Типологиялық параллелдер» атты тақырыптарда өрбіді. Бұл дегеніміз, эпостың этнографтар, тарихшылар, фольклоршылар, әдебиетшілер тарапынан бүгінгі күнде де қызу зерттеліп жатқындығынын дәлелі.

«Манас» жырын әлем әдебиетінде зерттеуде С. М. Абрамзон, В. В. Бартольд, А. Н. Бернштам, В. В. Радлов, Н. И. Веселовский, В. М. Жирмунский, М. Богданова, К. Юдахин, т.б. ғалымдардың еңбектерін ерекше атап өтер едік. «Манас» жыры бұл ғалымдардың еңбектерінде жан-жақты зерттеледі. Жырдың көлемі мен құрылысы ғалымдардың ерекше назарын аударды. 1922 жылы «Манас» жыры жайлы алғаш кеңес ғалымы П. А. Фалеваның «Қарақырғыз мысалдары қалай құрылады» атты мақаласы шығады. 1930-40 жылдары «Манасты» зерттеуде С. Е. Малов, Н. Рахматуллин, А. Н. Бернштам, С. М. Абрамзон еңбек етті. «Манас» жырының текстерінің толық жиналуынан кейін зерттеушілердің алғашқы қатары пайда болады: М. О. Әуезов, М. Жирмунский, М. И. Богданова, П. Н. Берков, Н. Маликов, А. Токомбаев, Т. Сызыкбеков, Б. Юнисалиев.

Жырдың әлемдік тұрғыда зерттелуінде, танылуында қазақ ғалымдарының еңбектерінің ерен екендігі аян. Қазақ халқының ұлы перзенті Ш. Уәлиханов 1956 жылы жырды алғаш хатқа түсіріп, әлем назарына ұсынды. Ыстықкөл сапарында қырғыз халқының тарихын, мәдениетін зерттеу барысында «Манас» жыры, Манас бейнесі ғылымның ерекше қызығушылығын оятады. Жырды Ш. Уәлиханов «Ноғайлы» жырларына жатқызып, жырдың қырғыз халқының эпостық мұраларының ішіндегі шоқтығы биік ескерткіш екенін айтады: «26 май. Бүгін менде қырғыз жыршысы болды. Ол «Манас» жырын біледі. «Манас» жырының бір тарауы саналатын «Көкетай ханның асы» дейтін жырды қырғыз ақынның айтуынан жазып алдым. Бұл қағаз бетіне бірінші рет түсірген қырғыз сөзі болуы керек. Бұл жырды мен (орысшаға) аударып жүрмін. Белгісіз жатқан тілмен шығыстанушы ғалымдарды таныстыру үшін қысқаша сөздік жасамақ ойым бар». [1, 10 ] Жырды алғаш хатқа түсірген Ш. Уәлиханов екені даусыз. В. В. Радлов жырды 1963 жылы Шоқаннан 7 жылдан кейін жазып алған. Ш. Уәлиханов жырдың «Көкетай ханның асы» деген тарауына аса қызығушылық танытып, жырдағы қырғыз халқының тұрмыс-тіршілігін айқын көрсететін эпизодтарға тоқталып өтеді.

Бұл тарауды орыс ғалымы Радлов «Боқмұрын» деп атаған. Жырды алғаш хатқа түсіруде қазақ ғалымының еңбегінің орнын ойып көрсеткен, енді жырды кеңес үкіметі нигилистерінен қорғап, арашалап қалған да қазақ ғалымы. «Манас» жырының тамырына балта шабылып, тағдыры тәлкекке түскен кезде қырғыз халқының ұлттық мұрасын саяси идеологияның қаһарынан қорғап қалған Мұхтар Әуезов еді. Нақты деректердің негізінде, жырдың тағдыры сарапқа салынып жатқан уақытта, жырды жоққа шығарушылардың пікірінің негізсіз екендігін, оның ішінде, олар сүйенген Бартольдтың, Боровковтың, Климовичтің еңбектерінде нақты дәлелдердің жоқтығын алға тартады. Баяндамасының түйінін ««Манас» жыры түркі халқына керек пе, жоқ па?» - деген сұраққа жауап береді. Қырғыз халқының Манас жырының көлеміне, құрылысына, туу дәуіріне қатысты мазмұнды, дәлелді ғылыми түсініктер келтіріп, Манасты қайта тірілту, қырғыз халқының ұлы туындысын қайтарып беру керектігін міндет етеді. Ғалымның бұл ерлігі әлемдік руханият тарихындағы ерекше оқиға еді. Бұл оқиғадан кейін де «Манас» жырының төрт кітаптан тұратын нұсқасының соңғы нұсқасының жарыққа шығуына септігін тигізеді. Ғалымның Қырғыздың батырлық эпосы «Манас» атты монографиясында эпостың тарихилығына ерекше мән беріп, шығарманың туу кезіне көңіл бөлінеді.

М. Әуезов жырды жырлаушы атақты жомықшылардың дарындылықтарын атай отырып, С. Оразбақовтың жыршылығына баса назар аударған. Сағымбай нұсқасының зерттелуінің себебін алғаш хатқа түсуімен байланыстырады. Ғалым бұдан кейін жырдың құрылысы мен тақырыбын қарастырып, дастанды басты-басты тақырыптарға жіктейді. Эпосты зерттеп қана қоймай, саяси идеологияның қақпанынан айырып алуға ерінбей еңбек еткен М. Әуезовке 2001 жылы Бішкек қаласындағы «Ешенді бақта» ескерткіш орнатылды.

Ә. Марғұлан – қырғыз халқының әдеби мұрасы - «Манас» жырын зерттеушілердің бірі. Ә. Марғұланның «Қазақ халқының эпикалық әңгімелері (миф, легенда, ертегі-жыр, аңызды әңгімелер) туралы тарихи-әдебиеттік зерттеулер» атты докторлық диссертациясы негізінде жазылған «Ежелгі жыр-аңыздар» атты еңбегінде, «Шоқан және «Манас» атты еңбегінде батырлар жыры тудырған ортаның мәдениетке қосқан үлесі мен көне дәуірдегі халықтардың аңыздары, ежелгі жырлардың ерлік бейнелері олардың тарихи негізі Манас жыры, оның қай кезде шыққаны туралы қазақ пен қырғыздың қария сөздері, сонымен қатар тың зерттеулер ежелгі ғұн, сақ, түрік, оғыз, қыпшақ замандарында туып бізге дейін жеткен әдеби үлгілері сөз етіледі.

Ә. Марғұлан Ленинград қаласының барлық мұрағаттарында, Шығыстану институтының кітапханасының қолжазба бөлімінде, Томск, Қазан, Омбы қалаларының мұрағаттарында көп зерттеу жұмыстарын жүргізіп, жаңа дерек көздерін. Ә. Марғұланның басқаруымен Шоқанның таңдамалысы, Шоқан мұрасын көп жылдар бойы зерттеудің заңды жалғасы ретінде «Шоқан және «Манас» атты монографиясы жарық көрді. Ал, 1957–1967 жж. Ә. Марғұланның басшылығымен Ш. Уәлихановтың бес томдық академиялық жинағы жарияланды.

Жырдың Шоқан жазып алған «Көкетай ханның асы» деген нұсқасын архивтен тауып, жариялаған – Ә. Марғұлан. Ғалым «Шоқан және Манас» атты монографиялық еңбегінде: «Манас» - тарихи заманнан таулы Азия қыратында ұрпақтан-ұрпаққа мұра болып келе жатқан қызықты жыр, қырғыз халқының айтулы мұрасы. Бұл жырды алғаш рет қағаз бетіне түсіріп, оны әдебиет дүниесінің белгілі бір кеніші еткен жас ғалым Шоқан еді»,- деп жазды бірінші тарауында. [2, 3] Бұл еңбегінде ғалым жырдың шығу тарихын, мазмұнын, сюжет құрылымын, жер-су атауларын, жырдағы кейіпкерлерді зерттейді. Жырды жырлаушы манасшыларға тоқталып, Шоқанның «Манас» жырын Назар жыраудан жазып алғанын айтады. Жырдағы қаһармандардың түпкі тегіне үңіледі.

Манастану ғылымына бұдан кейін Қ. Жұмалиев, Р. Бердібаев, Н. Мұхамедханұлы, Ә. Кекілбаев, Ж. Тілепов, З. Сейітжанов, А. Бұлдыбай т.б. ғалымдар үлес қосты. Бұл ғалымдардың зерттеулерінде жаңаша ойлар, тың пікірлер айтылған.

Қажым Жұмалиев «Манас» және манасшы» деген мақаласында жомықшы Саяқбай Қаралаевтің портретін бере отырып, оның талантына айрықша тоқталады. Ғалым жомықшымен Фрунзеде өтетін жиындарда жиі кездескенін айтып, былай дейді: «Басында ақ қалпақ, үстінде барқыт бешпет, шалбар, толық денелі, әлі қарттыққа мойын ұсынбаған, түсі де, жаны да жас, орта бойлы, шалқақтау, кең кеуделі қарт қырғыз оң аяғын сәл ғана сылти басып біз отырған залға кіріп келгенде, жұрт назары тегіс ауды». [3, 4]

«Манас» жыры арқылы қырғыз халқының талай ғасырлар бойғы өмірін, ерлік, елдік салтын, арманы мен мұңын, идеясын, наным-сенімін толық қамтыған халықтық мұраны кейінгі ұрпаққа жеткізуші Саяқбай Қаралаевтың өнеріне таң қалып, «Еш жер, еш елде жарты миллион жолдан құралатын, 30 томдық асыл қазынаны жатқа айтатын екінші Саяқбай жоқ. Ол феномен. Ол сонау Гомерден бергі халық жыршыларының тірі айғағы, ең ұлы өкілі», - деп, қайталанбас дарынға бас иеді. [3, 4]

Қ. Жұмалиев «Манас» жырының құрылысына, көркемдік ерекшелігіне тоқталады.

«Манас» эпосын зерттеуші Рахманқұл Бердібай жырдағы Көзқамандар іс-әрекетіне тоқталады. «Ол эпостың «Көзқамандар» деп аталатын шағын көлемді, бірақ астарлы мәні бар ерекше көңіл бөлуді керек ететін тарауы. Эпосты үстірт шалып оқығанда көп оқиғаның бірі болып қабылданатын көзқамандар хикаясында көрсетілген істер мен мінездердің бүгінгі қырғыз бен қазақ қауымына да тікелей қатысы бардай көрінеді. Ол халық арасынан жік шығарып, үй ішінен үй тіккен, шет дұшпандардың қолшоқпарына айналып, өз еліне жаудан бетер тиген опасыздықтың әшкереленуі» [4, 6].

Әбіш Кекілбаевтің «Бағзыдан жеткен баба жыр» деген мақаласында жырдың көнелігіне, құрылысына, мазмұнына, кейіпкерлердің мінез-құлқына, «Манас» заманы мен қазіргі замандағы ұқсас кереғар құбылыстарға талдау жасайды. Эпостағы кейіпкерлердің бейнесін қазіргі заманнан іздейді. «Сол сияқты ондағы айтылған әр соғыс, әр шайқасқа, әр кейіпкерге нақты тарихтан нақты балама іздеудің де жөні жоқ. Дастан екі мың жыл бойына тарих назарында келе жатқан халықтың басынан өткен оқиғаларды кезек-кезегімен көзінен тізіп баяндап шыққан көркем шежіре емес. Сол екі мың жылдық халық тағдырының негізгі өзегі болған іргелі ел, тұтас жұрт болып, әлемдік болмыстан өз орнын табу жолындағы күрделі күресті тұтастай шолып, күрделі тарихи процестің әлеуметтік-философиялық тұңғиықтарына бойлаған тарихи пайымдық, тарихи уайымдық эпос», - деп, эпостың басты сарыны өткенді аңсау екенін айтады. [5, 70]

«Манас» эпосын тарихи тұрғыда зерттеп, жырдың пайда болу, туу тарихын әріге апарып жүрген жырды зерттеуші - Әбдікәрім Хасенов. Ғалымның ««Манас» эпосы және қазақ тарихы» және «Манастың туғанына 1000 жыл ма, әлде?» деген мақалаларында эпосты ерте кезде Енесайдан Памир Алайға дейін жатқан тайпаларға кең таралған туынды деп қарастырылған.

Жаңғара Дәдебаев ««Манас» және өмір шындығы» атты мақаласында эпостағы екі елдің тұрмыс-тіршілігіндегі, салт-дәстүріндегі, сана-сезіміндегі жақындықты көрсетіп, Ш. Уәлиханов, М. Әуезов, Ә. Марғұлан секілді ғалымдардың эпос жайындағы зерттеулірінен қазақ пен қырғыз халқының туыстығын дәлелдейтін пікірлерді алға тартады.

Қазақ ғалымдарының жырды зерттеудегі еңбектері оның терең зерттеліп, жан-жақты қарастырылып жатқандығынан, күні бүгінге дейін жырға деген қызығушылықтың молдығын байқатады. «Манас» жырын зерттеуші кез-келген ғалым жырды әлемге танытқан қазақ ғалымдарының еңбегін басшылыққа алары сөзсіз.

Әдебиеттер:

1. 
   Манас (Елдік пен ерлік эпосы). –Алматы: Жазушы, 1995.
   
2. 
   Марғұлан Ә. Шоқан және Манас. -Алматы: Жазушы, 1971.
   
3. 
   Жұмалиев Қ. «Манас» және манасшы: Қырғыздың данқты жыршысы Саяқбай Қаралаев туралы // Қазақ әдебиеті, 1964. -17 июль.
   
4. 
   Бердібай Р. Көзқамандар. Қазақ, 2008. -30 мамыр. -6 бет.
   
5. 
   Кекілбаев Ә. Мақалалар // ikitap.kz.
   
6. 
   Адамзаттың «Манасы». -Алматы: Рауан, 1995.
   
7. 
   Уәлиханов Ш. Таңдамалы. –Алматы: Жазушы, 1980.
   
8. 
   «Манас» жыры және өмір шындығы // Қазақ әдебиеті, 1995. -22 тамыз (№ 18). 7 б.
   

The article considers the study of the great epic of the Kyrgyz people, «Manas» Kazakh scientists. Shows the world the value of the scientific works of Kazakh scientists in the study of the epic of the Kyrgyz people, «Manas». Emphasis is placed on the comprehensive premium research works, calling the interest of scientists and at the present time. A review of the scientific opinions of the scholars who have studied the epos of «Manas» and have made a significant contribution to its study, from the point of view of history and of the epos.

Әсемдікті ұғындыру, табиғат сұлулығын таныту талай ғұламалар мен тіл шешендерін терең толғандырды. Ғасырлар бойы адам баласы, ақыл-ой, парасат, осы дүние көркі мәселесі төңірегінде үзбей толғанып келген.

Ал әдебиет пәні арқылы сұлулықты ұғындыруда біз ұлы ақындар мен ойшылдардың сөзіне жүгіндік.

Бүкіл дүние көркін тіл құдіретімен көрсеткісі келген ұлы Байрон «Табиғатты сүйем, сұлулыққа бас ием» десе, әлем жаратылысының заңдылықтары, көркемдік таным мүмкіндіктері жайында ұлы Абай да тереңнен ойланып: «Әдемілікті көз көрсін деп беріпті, егер көз жоқ болса, дүниедегі көрікті нәрселердің көркінен қайтып ләззат алар едік?» (жиырма жетінші сөз) депті.

Әдемілік – жаратылыс ғаламатына таңдана, тамашалай қарайтын адам жанына сырттан құйылатын, сырттан даритын ізгілік нұры. Адам қарсы алдындағы кең дүниені сүйсіне тамашалайды. Сұлулық одан оқшау, өз алдына жеке дара көрінетін қасиет тәрізді. Туған жер көркі, жан ләззатына бөлейтін қандай толғаныстар түрін де біз қазақ ақындарының кез келгенінен таба аламыз. Ендеше, оқушыларды әдеби тілді түсініп оқуға баулу - көркемдік таным өрісінде сұлулыққа сүйсіну, сезіну сезімдерін ояту ерекшеліктерімен мейлінше сабақтасып келеді.

Нәзік, сыршыл табиғат ақындарының бірі Ә.Сәрсенбаев:

Жерім, неткен әдемі едің!

Жұлдыз тізбек, түн ашық.

Шыңдар күміс өрімдерің

Төскейінен күмбірлете құлатып.

Таңғы торғын шұғылаға

Тоғытылып, мұнартады түстікте

Көк майсаға қонып шыққан

Мөлтілдейді бұла-шық.

Бұл табиғат көрінісін жалаң, жалпылама баяндап түсіндіру емес, бұл туған өлке тынысын мейлінше бейнелі мүсіндеу.

Осы жолдардың өзінен-ақ риясыз ақын жанның дүние көркіне рухани көзқарасын, терең сезімін байқауға болады.

Бұл арқылы бала бойында екі түрлі рухани сипат пайда болады. Бірі – табиғат сұлулығының танылу сипаты, екіншісі – сол сұлулықты бағалау сипаты.

Сұлулықты ұғыну дегеніміз – өнер туындысының асқақ маңызды сапалық қасиеттерін түсіну, табиғат болмысы арқылы адам баласының әсерлілік, рухани қатынасының, көңіл күйінің оянуы.

Адам баласының табиғатқа қатынасы қашан да әдемілік негізін қалаған.

Балаға өнер үлгісіндегі әдемілік мәнісін терең түсіну үшін, оны өмірмен үндестіре білу үшін тағы да ақын өлеңіне үңілеміз.

Мысалы, С.Сейфуллин «Сұлу терек»

Сұлуым! Айтшы маған сен сырыңды,

Тәкаппар болсаң-дағы сен бір мұңды.

Көкке бой қанша созсаң жібермейді.

Ұстап тұр қу қара жер тамырыңды.

Сұлуым! Келші маған басыңды иіп,

Енгізші құшағыңа беттен сүйіп.

Оралып мойныма жапырақтарың,

Желбіреп жібектей боп тұрсын тиіп.

Сұлу терек жасыл жібек жапырағымен көрінеді, тамырымен туған жердің топырағына бойлаған. Тәкаппар да өр, асқақ табиғаттың бір бөлігі адам әсерімен астасып, өр ақынның өз құдіретін де әйгілеп тұр.

Табиғат пен адам – өзара әбден бауырласып, біте қайнасқан егіз ұғым. Адамзат ұрпағы өз мүмкіндігін табиғат құбылыстарымен байланыстырып, табиғатпен үйлесім тауып отырады. Өйткені адам өзінің белгілі бір дәрежеде жаратылыс жұрағаты екенін сезінбей жүре алмайды. Әлдебір адам болмысын, көңіл-күйі, жан сарайын, қажет кезінде сыртқы мүсін-келбетін жете таныту үшін де жаратылыс құбылыстарын арқау ете отырып көркем әдеби шығарма көмекке келетін сәттері аз емес.

Ұлы Абай:

Қарашада өмір тұр.

Тоқтатсақ тоқтап көнер ме?

Арттағы майда көңіл жүр,

Жалынсақ қайтып келер ме?

Майдағы жұрттың іші-қар

Бәйшешек қарға өнер ме?

Ішінде кімнің оты бар,

Қар жауса да сөнер ме?

Бұл жолдарда ұлы ақын табиғаттан жан сезіміне үндес бір шындықты тапқан. Өйткені, адамның кәдімгі байырғы тіршілігі арқылы қалыптасатын шынайы қатынас қашан да таңдану-тамашалау, күйіну-қиналу, ойлану сияқты қыруар сезім байлығына жол ашады.

Ұлы Абай өнер де, өмірде де әріден келе жатқан дәстүрлі қарттың, кәрілікті сезіну күйін осы өлең жолдарында күз маусымымен салыстыра бейнелеген. Ақын пейзажды бояулар арқылы, өмір жайлы көңіл күй, жан тебіренісін сездіреді.

Мұндай ғажайып сөз үлгілері ұрпағына ғажайып мұралар сыйлай отырып, өмірде де сұлулық түріне, оны үсіне білуге, әдемілік заңдары бойыша түрлендіруге тәрбиелейді.

Әдеби тіл қашан да болашаққа меңзейді, жан-жақты жетілген мүлтіксіз, мінсіз сұлулыққа жетелейді.

Бала бойында дүниені тану қасиетін қалыптастырудағы ең басты құрал – әдеби шығармалар. Оны түсініп, тұшынып оқи білу. Мысалы, белгілі ақын С.Мәуленов «Ақ түн» өлеңінде оқырманын өзгеше бір жаратылыс қасиетімен шабыттандырады.

Ақша бұлт, гүл, мұхит, сүт аспан, ақ сауыт т.б. өз ара салыстыра алынған сөздер ақ түн бейнесінің ғажайып сиқыр сұлулығын өлең жолдары арқылы көз алдыңа әкеледі.

Мысалы: Ақ түн, ақ түн.

Алып бір ақ сауыт.

Ақ боз аттың

Жалындай ақша бұлт.

Ақ түн – ақ гүл.

Айнала тұтасқан.

Төгілмей шақ тұр

Ал мұхит – сүт аспан...

Қазақ ақынының дүниені қабылдау ерекшелігімен ұлттық қазынамызға тағы бір жан жылуы, жаңалық жұпары жеткендей.

Мұндай дүние мен ақын көзқарасының үндестігі жаратылыс құбылысы мен ол туралы көрікті ұғымды сабақтастыра білген өлең жолдарынан көруге болады. Көрнекті ақын Ә.Тәжібаевтың «Теңізге тілек» өлеңінде теңіз ұлы ақын бейнесінде берілген. Буырқанған дүние дүлейімен аңсаған арман, суреткерлік мұрат, өнерпаздың құдірет астасып жатыр.

Теңіз!

Сенен ұлы болған емес бір ақын,

Арасында бұрқыраған дүлейдің.

Түн жамыла, жылап тұрып тілеймін:

Жүрегіңнің бөлшегін бер,

Өлеңіңнің өлшемін бер.

Бұл жолдарда ақын теңіз бейнесін ой тасқыны, шынайы сұлулық бейнесіне балап, жыр тілімен сұрапыл бір қасиеті арқылы теңіз тебіренісі – өнер мұраты екенін танытады.

Нағыз сөз зергері қашан да дүние тынысын тарихи – нақты бар болмысымен терең бейнелеу даралығымен ғана елі, ар-иманы алдында өзінің азаматтық, ақындық парызын абыройлы атқара алған. Сол жолда сұлулықты сезіне білу, кез келген қарапайым құбылыстың жай көзге елеусіз қасиеттерін өзі тани отырып, өзгеге де тани білуге мәжбүр қылған. Мұндай туындылар – қызығып сүйсіну не ойландыру нысанасы ретінде көрінген пейзаж, әдетте адам баласын өзгеше бір сезімдерге бөлейтін, ел, жер, Отан, жарық дүние ұғымына ұласатын демеуші рухани құдірет-қуатқа айналып кетеді.

Дүние сырын игеру тарихының өткен дәуірлерінің өзінде-ақ сөз зергерлері адамның арман-үмітін айшықты бейнелеп, ұрпақтан-ұрпаққа жеткізіп, сұлулықтан жан рахатын тауып, ұғындыра білген. Адам мен табиғат арасындағы үндестікті егжей-тегжейлі жырлап кеткен көркемсөз туындылары өлімді жеңер өмір салтанатын, жарық дүние қуанышын, өнер сүйініші арқылы сұлулық салтанатының мәңгілік негізін қалайды.

Өйткені адам баласының жалпы дүние тынысымен туыстығы, жұп жазбас сабақтастығы оның бүкіл адамгершілік болмыс-бітімімен танылса, білім парасаты, иірімі мол тілімен айқындала түседі.

Ендеше, ұрпақ бойындағы рухани болмыстың дамып, қалыптасуына негіз болатын да, сарқылмас қайрат-күш құятын да – әдеби тілдің құдіреті.

1. 
   Сейфуллин С. Шығармалар жинағы. – Алматы, 1986.
   
2. 
   Жұмалиев Қ. Әдебиет теориясы. – Алматы, 1974.
   
3. 
   Тәжібаев Ә. Уақыт және поэзия. – Алматы, 1976
   
4. 
   Қаратаев М. Әдеби сын мақалалар. – Алматы.
   
5. 
   Кенжебаев Б. Әдебиет тарихының мәселелері. – Алматы, 1978.