182
that is, I wash in schoolboy those qualities which should have brought up a highly educated person.
Therefore, more and more attention today is drawn to the establishment of modern school in the classroom a
learning environment that is favorable for the socialization and development of the individual student, the
environment, creating conditions for creativity and self-actualization.
ӘОЖ 621.869.8
ДӘНДІ ДАҚЫЛДАРДЫ АЛДЫН - АЛА ӚҢДЕУ ЖӘНЕ КЕПТІРУ
Қазақбаев С.З., Карабалаев К.А., Ошақбаев Ж.Д., Утебаев А.Ф.
Тараз мемлекеттік педагогикалық институты, Тараз қ.
Дәнді дақылдарды алдын-ла ӛңдемей яғни тазаламай оларды ұзақ уақыт сақтауға
болмайды. Қырмандарда жаңадан орылған дәнді дақыдарын ылғалдығы жоғары және әртұрлі
қоспалар кӛп болады. Бұндай дәнді дақыдарда жиналғанда зиянды биологиялық үрдістер
жұре бастайды. Ол дәнді дақыдарын қыздыруына әкеп соғады, бұл дәнді дақыдарын
жарамсыз етеді [1].
Қазақста н Республикасының солтүстік ӛңірдерінде табиғи және климттық
жағдайларына байланысты жаңадан орылған дәнді дақыдарды дер кезде тазаламаса, олардын
тағамдық және ұрықтық қасиеті тӛмендейді. Жаңадан орылған дәнді дақыдарды дер кезде
алдын-ала ӛңдеу жұмыстарын жұргізбесе және оны кептірмесе, оның сапасы тӛмендейді.
Осы жағымсыз жағдайды болдырмау үшін жаңадан орылған дәнді дақыдарды «Дән-
лақтырғыштармен ЗМ-60», «Сепаратор тазалағыштармен ОВС-25» алдын-ала ӛңдейді. Бірақ
бұл құрал жабдықтардын әсерлі кемшіліктері кӛп: ӛнімділігі тӛмен, тазалау сапасы аз. Осы
кемшіліктерді жою үшін және атқару қызметін жоғарылату үшін «Дәнлақтырғыш-
сыныптауыш» ұсынылып отыр[2].
Бір мобильді құрылымда дәндерді лақтыруымен қатар оны әр түрлі қоспалардан тазалау
мүмкіншілігін арттыру үшін және дәнді дақыдарды зиянкестерден залалсыздандыру үшін,
содай-ақ дәндерді алдын-ала кептірү үшін «Дәнлақтырғыш-сыныптауыш»ты жобалау және
ӛндіріске еңгізу актуалды іс болып табылады. Сыртқы елден келетін «Дән-
лақтырғыштармен ЗМ-60», «Сепаратор тазалағыштармен ОВС-25» ӛте қымбат және біздің
елге тиімсіз [3]. Бұл проблемалы жағдай осы жұмыста шешуін табады.
Дәнді дақылдарды ӛңдеуі ең маңызды технологиялық операциялардың бірі болып
табылады, ӛйткені оның сақтау мерзімін ұлғайтады. Бір мезгілде дәнді лақтырып жәңе алдын
ала ӛңдеу шаруа және фермер шаруашылықтардың қырмандарында: тиімді және дер кезінде
жасалады: ол кезде жаман-жұман қоспалардан тазалап, дәннің ӛңдеу шығындарын
тӛмендетеді Сондықтан ӛзіміздің Қазақстанда жасалған «Дәнлақтырғыш-сыныптауыш»
талап және қажет етеді. Ӛзіміздің елде жасалған «Дәнлақтырғыш-сыныптауыш» тын
атқараты қызметі сенімді, ӛнімділігі жоғары, ресурстарды үнемдеу технолгиясы
талаптарынна сәйкес келеді [4].
ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі және Бүкіл әлем банкі «Ауыл шаруашылығы
ӛнімінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру» жобасының үйлестіру орталығына үлес қосып,
гранттық жоба «Ауыл шаруашылық ӛнімдерін алдын-ала ӛңдейтін және сақтайтын
жабдықтарды жобалау және құрастыру» 2009-2011 ж.ж. орындалды. Жоба құны
11500000тенге. Грант мӛлшері 3 500 000 теңге.
Қазіргі кезде ―Ұлттық технологияларды даму агенттігінің қорынан гранттық жоба
―Дәнді дақылдарды алдын ала ӛдеуге арналған "Дән лақтырғыш-сыныптауыш" орындалуда.
Жоба құны 5 616007 тенге, грант ұлесі 4 276022 тенге. Осы жоба бойынша 5 инновациялық
патенттерінің иегер.
Инновациялық технология әдісі және дәннің азық-түлігінің ӛңдеуінің облысына
қарайды, ал "Дән лақтырғыш-сыныптауыш" дәндерді лақтыру үшін арналған, дәндерді тиеу
183
және дәндерді ірі кесек, металломагниттік, жеңіл қоспа және тозаң, және де дәндерді алдын
ала кептіру мен залалсыздандыру үшін қолданады [5]. Инновациялық технологияның
маңызы сызбалармен түсіндіреді. 1суретте ―Дән лақтырғыш-сыныптауыш" ЗК-60 қағидашыл
нобайы кӛрсетілген.
Сурет - 1. “Дән лақтырғыш-сыныптауыш"тын қағидашыл нобайы.
Ол дән лақтырғыш (ЗМ- 60) және пневмороторлы классификатордан (ПРК) құралады.
―Дән лақтырғыш-сыныптауыш" ЗК-60 негізгі элементтері: қырнауыш конвейер 1 және
таспалы лақтырушы 7 болып табылады. Пневмороторлы классификаторға 5 классификатор,
сорғыш вентилятор 6, 4 циклон-айырғыш, 3 ауаағар және жеңұшы сүзгіш 2 кіреді.
Классификатор 5 қырнауыш конвейердің 1 мен таспалы лақтырушысының 7 арасында
бекиді.2-ші суретте пневмороторлы сыныптауыштын қағидашыл нобайы бейнеленген.
Сыныптауыш жүктеуші келтеқұбырдан 1, реттегіш 2 қақпақтың 3 электрмагниттермен
құралады. Бұл жерде дәндердің тасқыны реттеледі және металломагниттік қоспалар
айырылады.
Жүктеуші келтеқұбырдың астында дәйекті түрде пейілді сақина ротор 4 айыр
қырғышпен 5 және ірі кесек қоспалар жинайтын 6 келтеқұбырмен, пневмосепарлаушы
камера 7 және түсіргіш келтеқұбыр 8 орналасқан. Түсіргіш келтеқұбырдың астында таспалы
лақтырушысы тұрады.
184
Сурет - 2. Пневмороторлы сыныптауыштың қағидашыл нобайы.
Кҥтілетін нәтижелер:
Дәнді-дақылдарды алдын-ала ӛңдейтін техника мен технологияның енгізу нәтижесінде
барлық дәнді-дақылдарды ӛндіретін кәсіпорындарға соның ішінде «Тәукебаева Сауле»
шаруа қожалығына келетін пайдасы қомақты, атап кетсек ӛңдеу кезінде дәндерді және ірі,
жеңіл қоспалардан тазалау ӛнімділігі жоғарылайды, сонымен қатар бидай ӛнімдерін
зиянкестерден сақтау мүмкіншілігін арттырады, сондай-ақ дәндерді алдын-ала кептіру
ұрдісіде жағымды жағдайға әсерін тигізеді. Дәнді дақылдарды ӛңдеуі ең маңызды
технологиялық операциялардың бірі болып табылады, ӛйткені ол сақтау мерзімін ұлғайтады.
Бір мезгілде дәнді лақтырып жәңе алдын ала ӛңдеу шаруа және фермер
шаруашылықтардың қырмандарында: тиімді және дер кезінде жасалады: ол кезде жаман-
жұман қоспалардан тазалап, дәннің ӛңдеу қысқартқанаушылықтың шығындарын
тӛмендетеді. Ұсынған техниканың және технологияның қолданысын экономикалық нәтиже
1,5 млн. тенге үнемдейді. Арқасында шығынның тӛмендетеді қосарланудың үдеріс әдіс және
дәннің 1000 тоннасының алғашқы ӛңдеуінің. Дәнді дақылдар ӛндіретін және дән
қабылдайтын кәсіпорындар пайданы "Дән лақтырғыш-сыныптауышты" енгізуден алады,
себебі олардын конструкциясы ара қанаушылықта сенімді.
Достарыңызбен бөлісу: |
