81
ҚАЗАҚСТАН МЕКТЕПТЕРІНДЕГІ БАЛАЛАРҒА ҚАТЫСТЫ ЗОРЛЫҚ-ЗОМБЫЛЫҚТЫ БАҒАЛАУ
білдіретін басқа баланың “ешқашан” болмағанын
айтқаны бар. Салыстыру үшін, балалардың
39,8%-ы (3-тен 1-і) мектепте “кейде” басқа
баланың өздері үшін бәрібір емес екенін/уай-
ымдайтынын хабарлаған. Балалардың 22,8%-ы
ғана (5-тен 1-і) өздеріне мектепте шын мәнінде
олар үшін бәрібір емес екенін/уайымдайтынын
“өте жиі” білдіретін басқа баланың бар екені ту-
ралы хабарлаған.
Мектептегі зорлық-зомбылыққа
мектеп қызметкерлерінің жауап
қайтаруы
3.23-кестесі. Мектептегі зорлық-
зомбылыққа ересектердің жауап қайтаруы
(сауалнама жүргізу)
Іріктеме
N=4207
n
%
Баланы басқа бала мазақтаған, арандатқан
немесе ренжіткен кезде мектеп директоры
оқиғаны қаншалықты жиі тоқтататын?
Ешқашан
2192
52,1%
Кейде
882
21,0%
Өте жиі
1126
26,8%
Сенің мектебіңде баланы басқа бала мазақтаған,
арандатқан немесе ренжіткен кезде мұғалімдер
оқиғаны қаншалықты жиі тоқтататын?
Ешқашан
1932
45,9%
Кейде
1168
27,8%
Өте жиі
1102
26,25
Балалардан мектептегі балалар арасындағы
зорлық-зомбылық жағдайларына мектеп
қызметкерлерінің – мектеп директорлары мен
мұғалімдердің қалай жауап қайтаратыны тура-
лы сұрадық. 3.23-кестеде балалардың 52,1%-
ының (әрбір екіншісі) мектеп директорларының
баланы басқа баланың немесе балалар тобының
ренжітетін немесе арандататын жағдайларын
“ешқашан” тоқтатпайтынын хабарлады. Бұл
мектеп директорларының балалар арасындағы
мектептегі зорлық-зомбылықты көбірек
көрмейтіндігінен болуы керек; және 3.20- ке-
стеде көрсетілгендей, балалардың 9,1%-ы ғана
мектептегі балалар арасындағы зорлық-зомблық
жағдайлары туралы мектеп директорына/
тәрбие ісі жөніндегі орынбасарына хабарлаған.
Салыстыру үшін, балалардың 21,0%-ы мектептегі
балалар арасындағы зорлық-зомбылық
жағдайларын мектеп директорларының “кей-
де” ғана тоқтатынын атап өткен және 26,8%-ы
ғана мектеп директорларының осындай зорлық-
зомбылықты “өте жиі” тоқтататынын атап айтты.
3.23-кестеде сондай-ақ балалардың 45,9%-
ының баланы басқа бала немесе балалар тобы
ренжітетін немесе оған күлетін жағдайларды
олардың мектебіндегі мұғалімдердің “ешқашан”
тоқтатпағанын хабарлағаны көрсетілгені таң
қаларлық. Аталған әдіс таң қаларлық, атап
айтқанда, балалардың 26,2%-ы өздерінің
мектептегі зорлық-зомбылық жайтта-
ры туралы мұғалімдерге хабарлағаны тура-
лы айтты (3.20 кестесін қараңыз). Алайда,
балалар арасындағы мектептегі көптеген зорлық-
зомбылық жағдайларын мұғалімдер белгісіз
етіп қалдырады. Салыстыру үшін, балалардың
27,8%-ы балалар арасындағы мектептегі
зорлық-зомбылық жағдайларын мұғалімдердің
“кейде” тоқтататынын хабарлаған және 26,2%-
ы ғана мектептегі зорлық-зомбылық жайтта-
рын мұғалімдердің “өте жиі” тоқтататынын атап
айтқан.
Мектептен ауыстыру мен шығару
жағдайлары
Сұхбат жүргізілген 402 баланың арасында 16,0%-
ы мектепте зорлық-зомбылық жасағандары үшін,
басқа мектепке ауыстырылған немесе мектеп-
тен шығарылған балаларды білетіні туралы ай-
тып берді. Балалардан сондай-ақ баланың не
істегенін, оның басқа мектепке ауысуына неме-
се мектептен шығарылуына не себеп болғанын
білесіңдер ме деп сұрадық. Сұхбат деректерін
талдау басқаруға көнбейтін және қызба мінез-
құлықты қоса алғанда, балалардың көбісінің
мектептегі зорлық-зомбылыққа байланысты
басқа мектепке ауыстырылғанын немесе мектеп-
тен шығарылғанын көрсетті. Төменде берілген
көптеген дәйексөздерде балалардың басқа
мектепке ауысуына немесе мектептен шығуына
әкелген басқаруға көнбейтін және қызба мінез-
құлық ауқымы көрсетілген.
«Бір есалаң бала болды, ол төбелеске кірісіп
кететін және кез келген ұсақ-түйек үшін
оқушыға әр нәрсені – кітапты, тасты,
82
ҚАЗАҚСТАН МЕКТЕПТЕРІНДЕГІ БАЛАЛАРҒА ҚАТЫСТЫ ЗОРЛЫҚ-ЗОМБЫЛЫҚТЫ БАҒАЛАУ
тұсбағдарды лақтыра салады. Біреу-міреу оған
“дұрыс” қарамаса да, оған сабақты көшіріп
алуға бермейтін. Ол тіпті мұғалімді боқтайтын
және оларға барлығын өлтіретінін айтып
қорқытатын. Кейін оны бір жерге ауыстырды,
мүмкін, басқа мектепке». [327]
«4-сыныпта менің сыныптасым нашар тәртібі
үшін басқа мектепке ауыстырылды. Ол
мұғалімдерге тіл тигізіп, оларды тыңдамады».
[325]
«Бір бала болды, 5-сыныпта оның тәртібі на-
шар болатын. Оны басқа мектепке ауыстырды.
Ол алаңғасарланып, мұғалімдерді тыңдамайтын
және сабақтарға келмейтін». [313]
«Мен мектептен шығарылған қызды көрдім.
Себебі ол шектен тыс жеңілтек болатын және
көп жаман нәрселер жасады. Ол қашанда
айғайлап ұрысып, оны мектептен қуатындай
нәрселер жасады». [255]
«Мен жоғары сыныптың ұлдарының қалай
төбелескендерін көрдім. Олар бірін-бірі ұрды. Мен
себебін білмеймін. Біреуінің мұрнынан қан кетті.
Кейін бұл туралы мұғалімдер біліп қалып, оларды
мектеп директорына жіберді. Сосын осы ұлдарды
мектептен шығарып жіберді». [242]
«Мен біреуін көрдім. Ол өзін нашар ұстайтын
және бәрінің мазасын алып, барлығына тиісетін.
Кейін оны мектептен шығарды». [236]
«Осындай біреу бар, ол мектепте жүріп
барлығына тиісетін, тіпті тебуге дейін баратын.
Мұғалімдердің барлығы оның нашар тәртібіне
шағымданатын, сосын оны басқа мектепке ау-
ыстырды, мен бірақ оның өзінің кеткенін немесе
оны қуып жібергенін білмеймін». [156]
«Жоғары сыныптың бір баласы болатын (9-сы-
нып), оны басқа мектепке ауыстырды. Ол
сабақтан көп қалатын. Ол мұғалімдермен ар-
палысатын және қатарластарына содыр болды,
барлығын ұрып, боқтайтын». [152]
«Мен әрқашан төбелесеті бастайтын бір баланы
білемін, соңында оны өзі сияқтылар оқитын мек-
тепке ауыстырып жіберді». [151]
«Мен біреумен төбелескен бір қызды мектеп-
тен шығарып, басқа мектепке ауыстырғанын
естідім. Бірақ мен нақты білмеймін». [141]
«Менің досымды жоғары сыныптың баласы ұрып-
соқты, біздің араша түскіміз келіп еді, күшіміз
келмеді. Ол оны қатты ұрды, менің досым жы-
лап қалды, ал мен ештеңе істей алмадым. Біз до-
сымыз екеуіміз полицияға жүгіріп бардық, бірақ
олар бізге мектепте өтініш жазуды айтты. Сол
баланың ата-анасы мектепке жүгірді. Оны мек-
теп инспекторына шақыртты және психолог
көмектесті. Төбелескен баланы басқа мектепке
ауыстырды. Таяқ жеген баланың анасы осыны
қалады». [71]
«Берекесіз отбасының баласын біздің мұғалімдер
оны түзете алмаған соң, интернатқа ауыстыр-
ды». [11]
Кейбір балалар өз мектептерінде балалардың
ұрлық жасағаны және басқа балалардан қорқытып
ақша тартып алғандары үшін шығарылғандарын
айтты.
«Менің сыныптасымды өткен жылы ұрлық
жасағаны үшін мектептен шығарып жіберді». [395]
«Басқа балалардан қорқытып ақша тартып
алған баланы шығарып жіберді». [295]
«Үнемі біздің мектепке біреулерді ауыстырып
жатады. Мен неліктен екенін білмеймін, бірақ
бір қызды ол басқа оқушылардан қорқытып ақша
тартып алғаны үшін ауыстырды». [157]
Кейбір балалар сондай-ақ аяқтары ауыр болып
қалып мектептен шығарып жіберген қыздарды
білетіні туралы хабарлады. Әртүрлі мектептің үш
баласы айтады:
«Аяғы ауыр болып қалған қыз болды және оны
мектептен шығарып жіберді. Бұл былтырғы
жылы болды». [252]
«15 жасар қызды оның аяғы ауыр болып
қалғандықтан, мектептен шығарып жіберді.
Мұғалімдер қызға ұрысып, мектептен шығарды».
[244]
«10-сыныпта бір қыз болатын, ол аяғы ауыр бо-
лып қалғандықтан, мектептен кетті». [110]
Достарыңызбен бөлісу: |
