«Қазақ тілі мен әдебиеті» және «Ұлағат» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің ай сайын шығатын Республикалық

134

135

5)  еліктеуіш  сөздің  екінші  сыңары  кейбір  дыбыстық 

өзгерістерге  ұшырап  қайталануы,  мысалы:  тарс-тұрс  дыбыс 

шықты, жалт-жұлт етті, т.б.

6)  түбір  сөздің  алдынан  күшейткіш  буын  қосылып  айтылуы, 

мысалы: үп-үлкен, қып--қызыл, т.б.

Оқулықпен жұмыс. Деңгейлік тапсырмалар беру. 88-жаттығуды 

ауызша орындату. IV.Білімді бекіту.

Жаңа  сабақты  меңгерту  барысында  «Кім  жылдам?»  ойынын 

пайдалану. Екі топты жарыстыру.

1-топ.

Жарқ- ................... (жұрқ)

Сатыр-................... (сұтыр)

Аз-................... (аздап)

Бетпе-................... (бет)

Жалт-................... (жұлт)

Алуан- ................... (алуан)

Бірде-................... (бір)

2-топ.

(жап)................... – жақсы

(анда)................... – санда

(үп)................... – үлкен

(әп)................... – әдемі

(оқта)................... – текте

(ата)................... – ана

(жақсы)................... – жаман

(қора)................... – қора

Сергіту  сәті.  Оқушыларды  орындарынан  тұрғызып,  сергіту 

жаттығуларын жасатқызу. Ұлытау. «Жұмыр қылыш»

V.  Үй  тапсырмасын  беру:  ереже  оқу,  жаттау.  Деңгейлік 

жаттығуларды аяқтап келу. 

VI.  Бағалау.  Қорытындылау.  Сабақ  соңында  оқушылар  бір-

біріне «Екі жұлдыз, бір тілек» айтады. Рефлексия.«Білемін, білгім 

келеді, үйрендім» әдісі бойынша оқушылар кестені толтырады.

C.ӘЛМҰРАТОВА,

А.Жанпейісов атындағы

№ 105 орта мектеп.

Қызылорда облысы,

Қармақшы ауданы

ОМОНИМДЕР

Мақсаты:  білімділік-  мысалдар  беріп  талдату  арқылы 

белгілеріне  қарай  топтастырып,  омонимдердің  анықтамасын 

оқушылардың өздеріне қорытып шығарту; тәрбиелік- оқушыларды 

қазақтың  сөз  өнерін  меңгертуге,  сауатты  сөйлеуге,  тазалыққа, 

ұқыптылыққа  тәрбиелеу;  дамытушылық  -бірлесіп  жұмыс  істеу 

дағдысын  дамыту,  өз  пікірін  еркін  жеткізе  білуге  төселдіру, 

шығармашылыққа баулу,  логикалық ойлауын дамыту. 

Түрі:  дәстүрден  тыс  сабақ.  Әдісі:  сайыс,  сұрақ-жауап, 

интерактивті. Типі: аралас сабақ. Пәнаралық байланыс: әдебиет.

Көрнекілігі:  слайдтар,  үлестірмелі  қима  қағаздар,  оқулық, 

тақта, бор. Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі:а) сәлемдесу, 

түгелдеу; ә) сабаққа назар аударту.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

ІІІ. Жаңа  сабақ. Берілетін сөздер:  ҚАРА, БАС, ШАШ, ЖҮЗ, 

ЖАС. Сөз тіркестерін жасау арқылы сөздерге түрлі мағына беру

Мысалы: ҚАРА – маған қара (етістік), қара қалам (зат есім)

            БАС – аяғыңды бас (етістік), адамның басы (зас еім)

            ШАШ – ағарған шаш (зат есім), су шашу (етістік)

ЖҮЗ – суда жүз (етістік), сұлу жүз (зат есім), жүз ән (сан есім)

ЖАС  –  көзден  аққан  жас  (зас  есім),  Даниярдан  гөрі  жас  (зат 

есім)  Туындайтын  анықтама:  Біркелкі  дыбысталып  айтылатын 

(жазылуы  бірдей),  бірақ  мағыналары  басқа-басқа  болып  келетін 

сөздердің тобын омонимдер деп атаймыз.

Омонимдердің көбісі сөзге жұрнақ жалғану арқылы жасалған. 

Осыған  байланысты  омонимдер  туынды  омонимдер  және  түбір 

омонимдер болып бөлінеді. 

136

137

Мысалы:  АЙТЫС  (сөзбен  талас,  пікірталас  түрі),  АРЫҚ  (су 

жүретін, жүдеу), АТЫС (соғыс, қырқысу, соғысу)

Перфокартамен  жұмыс.  Омонимдердің  қай  сөз  табына 

жататынын табу.

Омонимдер

Зат есім

Сын есім

Сан есім

Етістік

Жақ

+

Оқтау

+

Арық 

+

+

Жүз

+

+

+

V

. Сабақты бекіту  (Жаттығу жұмыстары)                                                                    

62-жаттығу  (тақтамен жұмыс, астын сызу)

Сергіту сәті («Жасырын сөздерді тап»)

Берілген суреттер бойынша көп нүктенің орнына тиісті омоним 

болатын  сөздерді  қойып  айту  керек.  Керекті  сөздер:  ШАШ, 

САБАҚ, ТҮС, ҮЙ, АРА, ҚОЛ,

Қорытындылау. 

ВЕНН диаграммасы. 

Көп мағыналы сөздердің өзіне тән белгілері.

Ортақ қасиеттері.

1)  Сөздердің дыбысталуы бікелкі болуы тиіс;

2)  Сөздердің мағыналары басқа-басқа болуы шарт;

3)  Әр түрлі сөз таптарына жата береді.

VІ. Үйге тапсырма:  

Ережелерді қайталау, жаттау

64-жаттығу (Мазмұндау) 

65 - жаттығу

28-29 беттерді оқу

VІІ. Оқушыларды бағалау. (Фишкалар арқылы)

  

Г.МҰҚАНОВА,

Подстепенный № 1 жалпы 

білім беретін мектебі.

Батыс Қазақстан облысы,

Теректі ауданы

МОРФОЛОГИЯ ТАРАУЫНА 

ШОЛУ

                                     (7-сынып) 

 

                

Ж а л п ы 

мақсаты:

Сабақ  соңында  оқушылар  сөз  таптарына 

мысал келтіруді,қолдануды, өзара салыстыруды, 

жұмыстарын  бағалауды  орындай  алады. 

Қазақ  тіл  білімінің  салаларын,    сөз  таптарын  

еске  түсіре  алады.Нені  зерттейтінін,  өзіндік 

ерекшеліктерін ажырата талдауға машықтанады. 

Өзара    салыстыруды,    жұмыстарын  бағалауды 

орындай алады.

О

қ

у 

нәтижелері:

Морфология  бөлімін  нақты  игерді,  сөз 

таптарын  бір-бірімен  салыстыруды,  өзіндік 

ерекшеліктерді айқындауға үйренді 

Оқушылар  қазақ  тіл  білімінің  салаларын,  

сөз таптарын  еске түсіре алды.

Морфология  тарауының  басқа  саладан 

өзгеше  екендігін  түсінді.  Нені  зерттейтінін, 

өзіндік  ерекшеліктерін  ажырата

  алды. 

Өзара  

салыстыруды,  жұмыстарын  бағалауды  орындай 

алды.

Т ү й і н д і 

идеялар:

Морфология  тіл білімінің бір саласы екендігі 

туралы  түсінік  қалыптасады.  Сөз  таптарының 

әрқайсысының  ерекшеліктерін  ұғына  отырып, 

орынды пайдалануға үйренеді.

138

139

 Сабақ кезеңдері:

І. Кіріспе

Уақыты:

5 минут

ІІ. Тұсаукесер.

Уақыты: 

5 минут.

Негізгі бөлім.

Уақыты: 

25 минут.

Ұйымдастыру.  Тренинг.  Сынып  оқушылары 

дөңгеленіп  оң  жағындағы  сыныптасына  тілек 

тілейді.  Математикалық  фигураларға  қарай 

топтарға бөлу.

Топтастыру. Берілген сөз: морфология.

(Оқушылар  тоғыз  сөз  табын,  сөзжасамды, 

түбір  мен  қосымшаны  жазады.)  Әр  топқа  өз 

топтастыруын  қорғатамын,  басқа  топтардағы 

толықтыруларды енгіздіремін.

Жетекші сұрақтар беремін (диалогтік оқыту).

*Тіл білімінің негізгі салаларын ата.

*Әрқайсысының өзіндік ерекшеліктерін атай 

аламыз ба?

*Түбір мен қосымшаны қалай ажыратамыз?

* Қосымшаның түрлері қандай? (формативті 

бағалау /қол шапалақ арқылы/

Келесі тапсырма: топтық жұмыс.

1-топ. Төмендегі өлең шумақтарынан негізгі 

сөз таптарын тап.

Ақ көгершін, көгершін,

Қолғанат құс сен едің....

2-топ. Мына өлең шумақтарындағы әр сөзді 

түбір мен қосымшаға ажырат.

Мен-қазақпын, мың өліп, мың тірілген,

Жөргегімде таныстым мұң тілімен...

3-топ.  Суретпен  жұмыс.  Шылау,  одағай, 

еліктеу сөздерін қатыстырып мәтін құра.

Дарынды  балалармен  жұмыс.  «Менің 

сыныбым» тақырыбына эссе жазу.

Қабілеті төмен оқушымен жұмыс.

Қорытынды

Уақыты: 

7 минут.

Сәйкестендіру тапсырмасы.

1. Кітап.                  1.Сын есім. 

2. Суретті.               2. Етістік.

3. Бес.                      3. Одағай.

4. Оның.                  4.Зат есім.

5. Оқыды.                5.Шылау.

6. Қазір.                   6.Еліктеуіш сөз.

7. Сырт-сырт.          7. Сан есім.

8. ба                         8. Есімдік.

9. Алақай.               9. Үстеу.

Интерактивті тақтадан тест тапсырмалары.

«Біліміңді байқап көр»

1. Қазақ тілінде неше сөз табы бар?

а) 6;                              б) 9;

ә) 7;                              в) 8.

2. Оқушы, бала, ана сөздері қай сөз табына жатады?

а) сан есім;                  б) есімдік;

ә) үстеу;                       в) зат есім.

3. Жалғаудың неше түрі бар?

а) 4;                     б)5;

ә) 3;                     в) 2.

4. Туынды зат есім жұрнағын белгіле:

а) -хана, паз, -кер;

ә) -лы, -лі, -ды, -ді, -ты, -ті;

б) -шы, -ші, -лық, -ім, -ыс;

в) -дай, -дей, -тай, -тей.

5. Күрделі зат есімдерді тап:

а) білім, күрек, күйші;

ә) аяқ, ауыл, бала, дала;

б) ана, қала, мектеп;

в) ашудас, аяқ-табақ, ауыл-аймақ.

Бағалау.

2 минут.

Үйге 

тапсырма.

1 минут.

Өзін-өзі  бағалау.  Топты  бағалау.  «2  жұлдыз,  1 

ұсыныс» қағидаты.

«Морфология»  тарауын  қайталау.  «Кітап-білім 

бұлағы» тақырыбында ой-толғау жазу.

140

141

О.МЫРЗАҒОЖИНА,

Қаратерек жалпы орта білім беретін мектебі.

Павлодар облысы,

Май ауданы

САЛАЛАС ҚҰРМАЛАС 

СӨЙЛЕМДЕРДІ ҚАЙТАЛАУ

Мақсаты: 

білімділік-оқушылардың 

салалас 

құрмалас 

сөйлемнен  алған  теориялық  білімдерін  практикалық  тұрғыда 

тексеру,  кеңейту;  дамытушылық-теориялық  материалды  жүйелі, 

тиянақты  баяндауға  дағдыландыру,  өз  бетінше  жұмыс  істеуге, 

шығармашылық  қабілеттерін  дамытуға  ықпал  ету;  тәрбиелік: 

пәнге деген қызығушылықтарын арттыру.

Түрі: қайталау. Әдіс-тәсілі: сын тұрғысынан ойлау, ой қорыту, 

проблемалық  ізденіс.  Көрнекілігі:  оқулық,  кеспе  қағаздар, 

көрнекіліктер,  интербелсенді  тақта.  Ұйымдастыру  формасы: 

топпен, жеке.

Сабақтың барысы: 1. Ұйымдастыру кезеңі.

а) Амандасу, оқушылардың сабаққа даярлығын тексеру. ә) Үй 

тапсырмасына  шолу  жасау.  «Топтастыру»  стратегиясы  бойынша 

үй  тапсырмасын  сұраймын.  Құрмалас  сөйлем.  Интербелсенді 

тақтамен жұмыс. Оқушылар салалас құрмалас сөйлем жэне оның 

мағыналық түрлері туралы білетіндерін жазады.

Бұл ұғымдарды жинақтап, жүйелеңіздер.

Мысалы:                                  Құрмалас сөйлем

                           

                               Салалас қ.с     Аралас қ.с        Сабақтас қ.с

1.  Ыңғайлас.                  4.  Түсіндірмелі.

2.  Қарсылықты.             5.  Талғаулы.

3.  Себеп-салдар.            6.  Кезектес.

II. «Кубизм» стратегиясы бойынша жұмыс жасаймыз.

1.  Суреттеңіз.  Әр  топқа  кеспе  қағаздар  бойынша  сұрақтар 

таратылады. Ыңғайлас және қарсылықты салалас құрмалас сөйлем 

туралы жазыңдар. 2.Өзара салыстырып, дәлелдеңіздер.

1.  Себеп-салдар және кезектес салалас құрмалас сөйлем туралы 

жазыңдар. 2.  Өзара салыстырып, дәлелдеңіздер.

Тапсырма: Салалас құрмалас түрлерін ажыратыңдар.

1.  Елдегі  хал  мынау:  пара,  ұрлық,  зорлық,  мастық,  надандық 

тұншықтырып жатыр еді. 2.Биыл көп ауыл қаралы, себебі өткен 

қыстың бас кезінде Ұлжан мен Оспан қайтыс болған. Тапсырма: 

Салалас құрмалас түрлерін ажыратыңдар.

1.    Күндіз  олар  не  өзіне  жем  іздейді,  не  өзінен  басқаға  жем 

болмауын көздейді. 2.  Амантайдың дауысын естіп Асқар құшағын 

жазайын деп еді, - Ботагөз босатпады. Тапсырма: Салалас құрмалас 

түрлерін ажыратыңдар.

1.  Абайдың қиналғанын Ділдә сезді, бірақ түк өкінген жоқ.

2.    Менің  сендерге  берген  парам  сол:  дәл  сол  Құнанбайдың 

баласы да өзімдей адам баласы екенін таныттым.

Кім  жылдам?  Әр  топтан  бір-бір  оқушы  шығып,  тақтаға  бір 

сөйлемге  толық  синтаксистік  талдау  жасайды.  Синтаксистік 

талдау  жасаңдар:  Қазір  Қастекке  тергеу  жүргізіліп  жатыр: 

ауылды  өртеген  адамды  тапқысы  келеді.  Ұлпан  жүзінде  өкініш 

те, күйініш те жоқ еді, сондықтан жұрт соған таң қалатын.

III. Қорытындылау.

«Саралаңыз» стратегиясы бойынша сабақты қорытындылау.

«Білім - басты байлығымыз», «Ана тілі - дертпен тең», «Ұстаз 

- ұлы түлға» тақырыбында қысқаша әңгіме жазу. Әңгіменің ішіне 

салалас құрмаластың түрлерін енгізу.

«Талқылаңыз» стратегиясы бойынша: Әр топ бір-біріне сұрақ 

қояды.

IV.  Үй  тапсырмасын  беру.  Көркем  шығармадан  салалас 

құрмалас сөйлем түрлеріне бір сөйлемнен жазып келу, кез келген 

сөйлемге кешенді талдау жасау.

V.  Бағалау.  Топ  басшысы  өз  топтарында  белсенді  қатысқан 

оқушыларды бағалайды.

142

143

С. БЕГАЛИЕВА,

Ақсуат жалпы орта білім беретін мектебі.

Батыс Қазақстан облысы,

Теректі ауданы

ӘБІЛХАН ҚАСТЕЕВ    

Жалпы 

мақсаты:

Әбілхан  Қастеевтің  өмірі  мен  шығармашылығы    туралы 

толық  мәлімет  беру,  етістіктің  райларының  өзіндік 

ерекшеліктерін ажырата білу;

  Ойлау,  есте  сақтау  қабілеттері  дамиды,  сауатты  жаза 

біледі,  ойларын еркін жеткізеді.

  Өнерге    және    өнер    адамдарына    құрмет    көрсетуге, 

халқымыздың  мәдени  дамуына  үлес  қосуына, еліміздің  

білікті  азаматы  болуына, ұйымшылдыққа  тәрбиелеу. 

Күтілетін 

нәтижелер:

1.Танымдық қабілеттерінің артуы. 

Әбілхан Қастеев туралы тың мәліметтер алады.

2.Топта жұмыс жасай білуі.

3.Өз ойларын қысылмай еркін жеткізе білуі.

Сабақ түрі:

Жаңа білімді игеруге арналған  сабақ.

Бағалау

Бағалау парағы бойынша жиынтық  баға.

Керекті 

жабдықтар:

Оқулық,интербелсенді тақта, аудиодиск, тест парақшалары, 

рефлексия беттері, сызбалар,  суреттер, слайд.

Сабақ барысы:

Сабақ кезеңдері:     Мұғалім әрекеті 

Оқушы әрекеті

Білім

І. Ұйымдастыру                                                           

- Егерде біз күнімізді жақсы 

көңілмен бастасақ күніміз жақсы 

өтуіне куә  боламыз.Тақтадағы 

өлеңді хормен мәнерлеп оқиық.

Өлең не туралы екен?      

Салтыңды сақта әр істе,                         

 Насихаттап дәріпте.                                        

Босқа өткізбе уақытыңды бағала,                                

Берік  ұста  осы  сөзді  санаңда.                             

Оқу, еңбек, демалысты тиімді,   

Ұштастырсаң боласың ғалым дана 

да. 

Үйге берілген тапсырма:

Қазақстанның халық жазушысы 

Айша Ғалымбаева. 

Презентация қорғау. 

Өлең аудиодискіден 

тыңдалады. 

Оқушылар өлеңді 

мәнерлеп оқып, 

мағынасын кезекпен 

түсіндіреді.

Оқушылар орындау 

деңгейлеріне қарай 

тапсырманы айтады.          

ІІІ, ІІ  деңгей 

оқулықтағы 

сұрақтарға жауап 

береді.           

 І деңгей презентация 

қорғайды.

              

Түсіну:

- Балалар, назарымызды тақтаға 

аударайық. 2,   3, 38,16, 30, 1, 18,                              

15, 1,  24, 25, 8,  8,  4.                                                    

(қазақ тілінің әліпбиін еске 

түсіріп, берілген сандар бойынша  

жасырынған әріптерді тауып, 

сабақтың тақырыбын анықтау.) 

Слайд арқылы қосымша деректер 

беріледі.  

Ә 2,-Б-3,- І-38  Л-16- 

Х-30-А-1- Н-18

Қ15- А-1-С-24Т-25 Е-8 

Е -8В-4

Алфавит ілініп 

тексеріледі. Презентация 

бойынша түсінбеген 

сұрақтарын қояды.

Қолдану:

-  Балалар, келесі 

тапсырма-жұппен жұмыс.                                                             

Мұғалім берілген әр тапсырманы 

бағалап, қадағалап отырады.

1-тапсырма. Қалау рай туралы 

мәліметтерді есте сақтап, берілген 

етістіктерден қалау рай формасын 

жасап, сөйлемдер құраңдар.  

(Қалау райдың жасалуы. Кесте 

қолданады.)

Жұпта  өздерінің 

бөлімдерін оқып, басты 

тақырыпты жазып, 

соның мағынасын  

ашатын сөздер мен сөз 

тіркестерін теріп жазып, 

қорғайды.

Талдау:

2-тапсырма. Мәтінді түсініп оқып, 

диалог құраңдар. Диалог бойынша 

өзара сөйлесіңдер. 

Оқушылар мәтін 

бойынша диалог 

құрап, өзара сөйлеседі.

Жинақтау 3-тапсырма. Мәтін бойынша 

үш деңгейлі тапсырмаларды 

орындаңдар. ІІІ деңгей.

Сұрақтарға жауап беріңдер.  

Мәтіндегі10 етістікті теріп 

алып, қалау рай жасаңдар.                                                               

ІІ  деңгей.Мәтін бойынша 

хронологиялық кесте 

дайындаңдар.Етістіктің қалау 

райына сөйлем құраңдар.                                                   

І деңгей.Ә.Қастеевтің өмірі 

мен шығармашылығы  

туралы реферат әзірлеңдер.                                                                        

Берілген сөйлемдерді сөйлем 

мүшесіне талдаңдар. Менің 

Ә.Қастеев атындағы Мемлекеттік 

өнер мұражайына барғым келеді. 

Сурет, картиналармен жақынырақ 

танысқым келеді.

Жеке жұмыс

Бағалау.

Рефлексия Сұрақ қоямын.    

Сабақта не ұнады?

-Балалар, бүгінгі сабақты 

қорытындылай отырып, үйге 

тапсырма алайық.                 

Үйге тапсырма.Оқулықтағы №13 

сурет бойынша етістіктің райларын 

қатыстырып мәтін құрастыру.

Өз ойларымен бөліседі.

Оқушылардың  білімдерін 

білім бағалау парақшалары 

арқылы бағалау.

 

144

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Бас редакторы – Гүлзия БОЛАТБАЙҚЫЗЫ.

“Қазақ тілі мен әдебиеті” – 

ай сайын шығатын республикалық ғылыми-

педагогикалық және әдістемелік жұрнал.

Құрылтайшы және шығарушы: «Қазақ тілі мен әдебиеті» 

және «Ұлағат» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі.

Теріп, беттеген – Айнұр ХАБИДУЛЛАҚЫЗЫ.

Қолжазба қайтарылмайды. Авторлардың мақалаларындағы 

ой-пікірлер редакцияның көзқарасын білдірмейді.

Жұрнал Қазақстан Республикасының Мәдениет, ақпарат 

және спорт министрлігінің Ақпарат және мұрағат 

комитетінде тіркеліп, оған 2005 жылдың қыркүйек 

айының 14-і күні Бұқаралық ақпарат құралын есепке 

қою туралы №6266-ж Куәлігі берілген.

Басуға 05.06.2015 ж. қол қойылды. Пішімі – 84х108 1/32

Офсеттік басылым. Әріп түрі – Times New Roman.

Шартты басылым табағы – 8.0.

Есептік баспа табағы – 7.68. Таралымы –    .

Бағасы – келісімді. ИНДЕКСІ – 75746.

Мекен-жайымыз: 050009, Алматы қаласы,

Гайдар көшесі, 123-үй. Қарасай батыр қиылысы.

Бас редактордың қабылдау бөлмесі және 

бөлімдер...............268-32-48.

Факс......................243-15-53.   

Электрондық пошта: Kazulagat@mail.ru.

Жұрнал сайты: www.kazhu.kz

Басылатын жері – ЖК Асубаев С.Ш.

ЕЖЕМЕСЯЧНЫЙ РЕСПУБЛИКАНСКИЙ 

НАУЧНО-ПЕДАГОГИЧЕСКИЙ И МЕТОДИЧЕСКИЙ 

ЖУРНАЛ ТОВАРИЩЕСТВА С ОГРАНИЧЕННОЙ 

ОТВЕТСТВЕННОСТЬЮ «ҚАЗАҚ ТІЛІ МЕН 

ӘДЕБИЕТІ» ЖӘНЕ «ҰЛАҒАТ»

 © «Қазақ тілі мен әдебиеті», №9, 2015 ж., 144 бет, Алматы.