14
15
– қазақ тілін дамыта оқытудың негізгі ұстанымдары
анықталып,
тұжырымдамасы жасалды;
–мектепте дамыта оқытудың түбегейлі мақсаттары
жаңа білім мазмұнын, оны оқыту әдістерін анықтаудың
негізіне оқушыны оқу әрекетінің субъектісі ретінде, әр
түрлі мәдениет элементтерімен өз көзқарасы тұрғысынан
диалогқа түсетін ой-пікірі бар автор ретінде, айналадағы
дүниемен (табиғатпен, басқа адамдармен, өз-өзімен, т.б.) өз
жасына лайық сауатты қарым-қатынас жасау біліктері бар
әлеуметтік тұлға ретінде, адамзат тәжірибесінде қалыптасқан
білім мен іс-әрекеттің дайын үлгілерін дәл игеріп, өмірге
қайталап қолдана алатын құзырет иесі ретінде қарастыруды
міндеттейтін қағида анықталып, ол мектепте қазақ тілін
дамыта оқыту негізі ретінде танылды.
Оқыту үдерісіндегі жаңа технологиялар
Мектепте қазақ тілін оқытудың мақсатына сай
дәстүрлі дидактикалық ұстанымдар: оқытудың өмірмен
байланыстылығы ұстанымы, оқу матералының ғылымилық
ұстанымы, оқушылардың танымдық мотивациясын
қалыптастыру ұстанымы, оқушының саналылықпен,
белсенділікпен білім алу ұстанымы, оқушының жас, дара
ерекшелігін ескеру ұстанымы, түрлі әдістер мен тәсілдердің,
көрнекілік пен оқыту құралдарының үйлесімді қолдану
ұстанымы, білімнің беріктілігі ұстанымы, оқытудың
оқушыны тәрбиелеу ұстанымдары алынды. Дидактиканың
аталған дәстүрлі ұстанымдарымен бірге дамыта оқытудың
өзіндік ұстанымдары жүйесі айқындалды: Оқу әрекетін
қалыптастыруды оқушы дамуының басты шарты ретінде
қарастыратын дамыта оқыту қағидасы; білімнің теориялық
деңгейін көтеру; ойлаудың барлық түрлерін диалектикалық
бірлікте дамыту; мазмұнның интегративті сипатын сақтау;
оқушыны жасына қарай ұжымдық іс-әрекетке түсіру;
мәдени-танымдық ұстанымдары. Осы ұстанымдар негізінде
дамыта оқыту тұжырымдамасы, әдіс-тәсілдері, құралдар,
сабақ пен сабақтан тыс жұмыстардың құрылымы, 5-сынып
оқушыларының ізденімдік қабілетін дамытуға арналған
басқа да жұмыс түрлері анықталды.
Мектепте дамыта оқытудың түбегейлі мақсаттары жаңа
білім мазмұнын, оны оқыту әдістерін анықтаудың негізіне
оқушыны оқу әрекетінің субъектісі ретінде, әр түрлі мәдениет
элементтерімен өз көзқарас тұрғысынан диалогқа түсетін ой-
пікірі бар автор ретінде, айналадағы дүниемен (табиғатпен,
басқа адамдармен, өз-өзімен, т.б.) өз жасына лайық сауатты
қарым-қатынас жасау біліктері бар әлеуметтік тұлға ретінде,
адамзат тәжірибесінде қалыптасқан білім мен іс-әрекеттің
дайын үлгілерін дәл игеріп, өмірге қайталап қолдана алатын
құзырет иесі ретінде қарастыруды міндеттейді. Сондықтан
дамыта оқыту логикасында оқушының зияткерлік дамуы
(оқу әрекеті арқылы), іскерлігі (дағды, құзыреттілік
қалыптастыру арқылы), адамгершілік-этикалық (балалар
бірлестігіндегі ұжымдық еңбек, қарым-қатынас) және рухани
тәрбиесі (өз халқының мәдениетінің иесі, басқа мәдениеттер
құндылығын түсіну) мақсаттары біртұтас педагогикалық
үдеріске ерекше үйлесімділікпен синтезделіп, солардың
жүзеге асырылу желісі мен тетіктері және жүзеге асырылу
ізі қамтамасыз етілетін мектепте қазақ тілін дамыта оқыту
тұжырымдамасын жасау зерттеу мәселесін тиімді шешуге
мүмкіндік берді.
Оқу үдерісінің іс-әрекет жағдайына, мектептегі
сабақтардың осы жүйеге көшуі жүзеге асқанда және өзіне тән
ұстанымдардың кешенділігін, бір-біріне байланыстылығын,
үйлесімділігін қамтамасыз еткен жағдайда ғана іске
асырылады. Тілді дамыта оқыту нәтижесінде:
– тілдік құзыретті – негізгі ұғым қалыптасқан, өтілген
емле ережелеріне сай сауатты және көркем жаза алатын,
тілдік фактілерді ажыратып, талдай алатын және оларды
топтастыра, салыстыра білетін, мәтін құрауда өтілген тілдік
фактілерді пайдалана алатын, түрлі өмір жағдайында қажетті
сөздерді орынды пайдалана білетін;
– қатысымдық құзыретті – сөйлесім әрекетінің барлық
түрлерін (тыңдалым, оқылым, сөйлесім, жазылым, тілдесім)
өзара бірлікте меңгеретін, сөйлеу ортасына, сөйлеу мақсаты
16
17
1-сурет – 5- сынып оқушысының моделі.
Дамыта оқытудың басқа білім беру
технологияларынан айырмашылығы
Дамыта оқытудағы сабақ құрылымының дәстүрлі
қалыптасқан сабақ құрылымына қарағанда көптеген
ерекшеліктері бар. Оқушының оқу-танымдық әрекетінің
психологиялық құрылым ерекшеліктеріне байланысты сабақ
үш кезеңге сай ұйымдастырылады:
1. Мотивациялық-бағдарлау кезеңі (мотивациялық-
даярлық әдістері қолданылады).
2. Орындаушылық кезең (оқу-танымдық, ізденім, ішінара
зерттеу, мәселелік әдістер қолданылады).
3. Рефлексиялық-бағалау кезеңі (өзіндік бақылау – өзін-
өзі бағалау әдістері).
Оқыту технологиясын жасау жолдары
Оқу жоспары және оқу бағдарламасы бойынша
қарастырылған оқыту мазмұны
Мұғалімдерге бағдар болатын негізгі бағыттар
Анықталған мақсатты жүзеге асыруға бағытталған
технологияны таңдау немесе жасау
Оқыту технологиясын жасау
Оқыту материалдарын
ұйымдастыру
(оқыту мазмұны)
-
ең керекті
материалдарды
таңдау;
-
оқыту
материалдарын
жүйелеу;
-
оқушы
қабілетін
ескере отырып
мысалдарды
таңдау;
-
біліктілік пен
дағдыны
қалыптастыру
үшін тапсырма
таңдау;
мен тақырыбына сәйкес диалог, монолог құрай алатын,
түрлі жағдаяттарда әңгімелесе, пікірлесе, өз ойын түсінікті
жеткізе алатын;
– мәдени-танымдық құзыретті – ұлттық салт-дәстүрді,
ана тілін құрметтейтін, өзінің өмір салтында ұлттық және
жалпыадамзаттық әдеп нормаларын ұштастыра қолданатын
білімді оқушы бейнесі көрінеді.
Осы аталған тілдік, қатысымдық, мәдени-танымдық
құзыреттердің негізінде «Қазақ тілі» пәнінен берілетін
білім мазмұны қажетті тілдік білім, білік, дағды
жүйесін меңгертуді және мәселелерді шешу, ақпараттық,
қатысымдық шешуші құзыреттіліктерді қалыптастыруды
қамтамасыз етеді. Осының нәтижесінде қазақ тілін дамыта
оқыту барысында қол жеткізу көзделіп отырған 5-сынып
оқушысының моделі ( 1-сурет) жасалды.
оқу іс-әрекетінің
субъектісі
адамзат тәжірибесінде қалыптасқан
білім мен іс-әрекеттің дайын үлгілерін дәл
игеріп,өмірге қайталап қолдана алатын
құзырет иесі
айналадағы дүниемен
(табиғатпен, басқа
адамдармен, өз-
өзімен т.б.) өз жасына
лайық сауатты
қарым-қатынас жасау
біліктері бар
әлеуметтік тұлға
әр түрлі
мәдениет
элементтерім
ен өз
көзқарас
тұрғысынан
диалогқа
түсетін ой-
пікірі бар
автор
Қазақ тілін
дамыта оқыту
барысында
қол жеткізу
көзде-ліп
отырған
5- сынып
оқушысы
Оқыту үрдісін
ұйымдастыру.
(сабақ)
Оқыту әдістерін
таңдау
Оқыту
құралдары
н таңдау
- ойын; жарыс;
- зертханалық
жұмыс;
экскурсия;
өзіндік жұмыс;
сыныптан
тыс жұмыс;
- практикалық
сабақтар
-білім алудың
бастапқы
сатысына
бағытталған;
- білік пен
дағдылардың
қалыптасуына
бағытталған;
білімін
жетілдіруге
бағытталған;
оқу кітаптары;
көрнекті
құралдар;
аудио-бейне
оқыту
құралдары үшін
ақпарат
материалдар
және т.б.
- мультиме-
диалық,
компью-
терлік
оқыту
құралдары;
оқу
жабдықтары;
