«Қазақ тілі мен әдебиеті» және «Ұлағат» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің ай сайын шығатын Республикалық

47
І.  Ұйымдастыру.  Амандасу.  Оқушыларды  түгелдеу. 
Топқа бөліп, назарын сабаққа аудару.
ІІ. Оқушылар назарын экранға аудару.
«Батыр Баян» кинофильмінен үзінді.
Қазақтың  қасиетті  даласы  талай  ұлы  ғұламаларды, 
ақындарды,  би-шешендерді,  батырларды,  талантты 
дарындарды дүниеге әкелді. Елі сүйген, елін сүйген Мағжан 
ақынның  тамаша  поэмасы  –  «Батыр  Баян».  Бұл  поэманың 
мазмұнымен өткен сабақта таныс болдық. 
«Батыр Баян» поэмасынан үзіндіні жатқа оқу.
-  Балалар,  бүгінгі  сабағымыз  өзге  сабақтарымызға 
қарағанда  ерекше  болғалы  тұр.  Зерттеу-конференция 
сабағымызда  алдын  ала  берілген  нысандар  бойынша  өз 
зерттеулеріңізді ортаға саласыздар. Әрқайсыңыз өздеріңізді 
болашақ  зерттеуші-ізденуші  ретінде  ізденіп  көріңіздер.               
Іске сәт! Сауалнама тобына сөз кезегін береміз.
1. Мағжан Жұмабаев қай жылдары өмір сүрді? 
А) 1893-1938;   Ә) 1845-1904;   Б) 1897-1961.
2. Мағжан Жұмабаевтың өлеңін атаңыз. 
А) Жастықтың оты жалындап.
Ә) Мен жастарға сенемін. 
Б) Жастарға. 
3. “Батыр Баян” жырында қай кезеңдегі тарихи оқиғаны 
баяндаған?
А)  XVII-XVIII  ғ.  қазақ  пен  қалмақ  арасындағы 
жауынгершілік заман;
Ә) ССРО-Германия соғысы кезіндегі оқиға;
Б) Тарихи оқиғаға құрылмаған.
 
Сауал-
нама 
Тәуелсіз 
зерттеу 
Тікелей  
эфир 
Дәйекті 
эссе 

48
4. “Батыр Баян” туралы не білесіз?
А) Киносын көргенмін;    Ә) Кітаптан оқығанмын;  
Б) Білмеймін.
5. Баян қандай бейне?
А) Тарихи бейне;    Ә) Трагедиялық;    Б) Екеуі де.
6. Ноянға байланысты Батыр Баянның іс-әрекетіне қалай 
қарайсыз?
А) Баянмен келісемін;   Ә) келіспеймін;   Б) білмеймін.
«Тәуелсіз зерттеу» тобы. Зерттеу нысаны.
«Батыр Баян» поэмасы.
Кейіпкерлер әлемі.
Көркемдік ерекшелігі.
                «Қорқыт»                            «Жүсіпхан»
    
     «Ертегі»
         «Батыр Баян»                       «Тоқсанның тобы»
                         
                      «Батыр Баян» поэмасы
   
 
Мағжан  ақынның 
поэмалары 
 
1923 жылы 
Ташкентте 
М.Әуезов-
тің пәтер 
үйінде бір 
түнде жа-
зып  шық-
қан. 
ХVІІІ ғ. қазақ-қалмақ 
арасындағы аласапыран 
қиын-қыстау күрделі 
заманды бейнелеген. Халық 
бостандығы жолында жан 
аямай күрескен, тарихта 
болған Батыр Баян туралы. 
Батырлық, дос-
тық, махаббат, 
мейірім дүниесі. 
Ашу, ыза, онан 
барып әділетсіз 
қантөгіс, өкініш. 

49
             Абылай хан                              Батыр Баян
             Ноян                                                 Жанатай
           Қалмақ қызы                              Қанай би
Абылай хан
1711-1780)
Қазақ халқының ұлы ханы
       Ел азаттығы үшін күрескен тарихи тұлға
Күндерде сонау қара тапсырған        Сол кезде елге қорған
Ел тағдырын Абылайдай данасына   болған Абылай, көп
                                                           жаудың бірін шауып, 
                                                           бірін арбап.
Баян Қасаболатұлы
1700-1715 аралығында дүниеге келіп, 1757 жылы дүние 
салған. Қалмақ, жоңғарларға қарсы ел тәуелсіздігі жолында 
күрескен батыр, тарихи тұлға.
Қазақтың батырлары бәрі қыран,
Сонда да бір батыр жоқ Баяндай тап.
Қалың қол ортасында батыр Баян,
Баянның батырлығы алашқа аян.
Алдында ақ сұңқардай батыр Баян,
Екпіні қауға тиген өрттей ойнап.
                                           Баянның жеті атасы:
 
 
 
 
Баян 
 
Кейіпкерлер  

50
   
“Батыр Баян” поэмасы.
Шығарманың идеясы: Ерлерді елі ұмытпас.
Шығарманың  тақырыбы:  ХVІІІ  ғасырдағы  қазақ  пен 
қалмақ арасындағы жаугершілік, батырлық, ерлік.
 
Оқиғаның болған кезі       Түйіннің тоқсан түрлі 
                                             желеуі бар,
                                              Әдемі ертегідей баяғыда.
  Оқиғаның басталуы          Сол сұлу сұлу екен атқан 
                                               таңдай,
                                                Бір бойына сұлулық 
                                                 жиылғандай 
                                                 (қалмақ қызының қолға 
                                                  түсуі).
    Оқиғаның байланысы         Бөрінің бөлтірігі – бала 
                                                   Ноян
                                                    (Ноянның қалмақ қызына
                                                     ғашық болуы).
     Оқиғаның дамуы                   Екі жастың жұмбағы.
      Оқиғаның шиеленісуі           Қомағай қара топырақ 
                                                       бүлкіл қағып,
 
 
Шоға 
Байыс 
Қырғызәлі 
Мүлкіс 
Қарабас 
Қасаболат 
Есқара 

51
                                               Асығып екі жастың
                                                қанын ішті.
Оқиғаның шарықтау шегі     Алашым, аттанамын,  
                                                  Жауыңда өлем! 
  Оқиғаның аяқталуы                Ерлерді елі мен жері 
                                                      ұмытпайды... 
Поэманың көркемдік ерекшелігі.
Эпитет:                       сұм өмір, қу өмір, қыран көз, 
                                    сұм садақ.
                                    Жүрегім, мен зарлымын жаралыға,
                                    Сұм өмір абақты ғой саналыға.
Теңеу:                          ертегідей, қойдай өрген, 
                                     Меккедей, жолбарыстай.
                                     Дауылдай талмай есіп, желдей 
                                     ұшып, Түс ауа Жолдыөзекке 
                                     жетіп қалды.
Метафора:                   өмір – абақты, сөз – сиқыр, 
                                     Сарыарқа – сары дария, екі от – 
                                     орыс, қытай. Сарыарқа – сары 
                                     дария қиыры жоқ,
                                     Көз болсын, қандай қыран, 
                                     талады да.
Сұрай арнау:  
Сұм өмір күшті уын аяды ма?
Қозымды қас дұшпандай қудым неге?
Жер-су  аттары:  Көкшетау,  Сарыарқа,  Бурабай,            
Жолдыөзек,  Аягөз,  Қаратал,  Іле.
Тікелей эфир.
Дәйекті эссе.
Үйге тапсырма.
 
 
20 
 
30 
 
15