Атты VII халықаралық Ғылыми-əдістемелік конференция жəне қазақ психологиялық ҚОҒамының І қҰрылтай съезінің

342 

подростки  из  данной  группы  более  осведомлены  о  своих  эмоциональных  состояниях,  могут 

контролировать их, а также обладают способностью мотивировать себя, саморазвиваться. Показатели 

«эмпатия» и «управление эмоциями других людей» выше у подростков с высоким уровнем ИЗ. Это 

значит, что в силу своего постоянного общения в социальных сетях подростки более направлены на 

понимание  и  изменение  эмоциональных  состояний  других  людей,  нежели  своих  собственных. 

Однако  выявленные  различия  достигли  уровня  статистической  значимости  только  в  отношении 

показателя «эмоциональная осведомленность» (р=0,041). 

Показатели эмоционального интеллекта выше у подростков с низким уровнем ИЗ. Это значит, что 

отсутствие  пристрастия  к  Интернету  и  межличностное  общение  способствуют  нормальному 

развитию  эмоционального  компонента  в  подростковом  возрасте.  Выявленные  различия  достигли 

уровня  статистической  значимости  в  отношении  показателей  интегративного  эмоционального 

интеллекта (р=0,008), «эмоциональная осведомленность» (р=0,024), «управление своими эмоциями» 

(р=0,008), «самомотивация» (р=0,004) и «управление эмоциями других людей (р=0,018). 

Проведенное исследование позволило сделать следующие выводы: 

1. У подростков преобладает средний уровень ИЗ (48%).  

2. У подростков с высоким уровнем ИЗ преобладает низкий уровень эмоционального интеллекта 

(93%); у подростков со средним уровнем ИЗ доминирует низкий уровень эмоционального интеллекта 

(58%); у подростков с низким уровнем ИЗ преобладает средний уровень эмоционального интеллекта 

(55%).  

3. Показатели  общего  эмоционального  интеллекта  (р=0,008), «эмоциональная  осведомленность» 

(р=0,024), «управление  своими  эмоциями» (р=0,008), «самомотивация» (р=0,004)  и  «управление 

эмоциями других людей (р=0,018) выше у подростков с низким уровнем ИЗ. Возможно, чрезмерное 

пользование интернетом, заменяющее межличностное общение в реальной жизни, может оказывать 

негативное влияние на эмоциональную компетентность. 

Таким  образом,  гипотеза  нашего  исследования  о  том,  что  существуют  различия  показателей 

эмоционального интеллекта подростков с разным уровнем ИЗ, подтвердилась. 

 

Список литературы 

1.  Александрова А.А. Гендерный аспект в изучении эмоционального интеллекта у подростков / 

А.А.Александрова, Т.В.Гудкова // Молодой ученый. – 2013. – № 5.  

2.  Гоулман Д. Эмоциональный интеллект / ДэниелГоулман; пер. с англ. А.П. Исаевой. – М.; Владимир: 

ВКТ, 2009. – 478 с. 

3.  Давыдова, Ю.В. Эмоциональный интеллект: сущностные признаки, структура и особенности проявления 

в подростковом возрасте: дис. … канд. пс. н. / Ю.В. Давыдова. – М., 2011. 

4.  Родионова А.С. Исследование особенностей эмоционального интеллекта лиц, имеющих интернет-

аддикцию / А.С. Родионова // Перспективы науки и образования. – 2013. – № 6.  

5.  Янг К. Диагноз – Интернет-зависимость // Мир Интернет. 2000. №2. 

6.  Goleman, D. The Emotional Intelligence. Why it can matter more than IQ / D. Goleman. Bentam Books, 1997.  

7.  Hall, A. Internet Addiction: Student case study using best practices in cognitive behavior therapy Text. / A. 

Hall, J. Parsons // Journal of Mental Health Counseling. 2001. – Vol. 23, № 4.  

 

 

Дəрібаева С.Қ. 

(Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің академиялық доценті,  

педагогика ғылымдарының магистрі, Қызылорда қаласы)  

 

ЖАС ҰРПАҚҚА РУХАНИ-АДАМГЕРШІЛІК ТƏРБИЕ БЕРУДІҢ  

КӨКЕЙТЕСТІ МƏСЕЛЕЛЕРІ 

 

Жаңа  кезеңдегі  білім  берудің  өзекті  мəселесі  жас  ұрпаққа  адамгершілік-рухани  тəрбие  беру. 

Баланың  бойына  жастайынан  ізгілік,  мейірімділік,  қайырымдылық,  яғни  адамгершілік  құнды 

қасиеттерді сіңіріп, өз-өзіне сенімділікті тəрбиелеуде отбасы мен педагогтар шешуші роль атқарады. 

Рухани-адамгершілік  тəрбие  үлкендердің,  ата-аналардың,  педагогтардың  балаларға  белсенді 

ықпалынан,  екінші  жағынан  тəрбиеленушілердің  белсенділігін  қамтитын  қылықтарынан,  сезімдері 

мен  қарым-қатынастарынан  көрінеді.Тəрбиелеу,  білім  беру  жұмысының  мазмұны  мен  формалары 

балалардың мүмкіндігін ескеру арқылы нақтыланады [3.10-11б]. Адамгершілікке, еңбекке тəрбиелеу 

күнделікті  өмірде,  үлкендердің  қолдан  келетін  жұмысты  ұйымдастыру  үрдісінде,  ойын  жəне  оқу 

ісінде жоспарлы түрде іске асады.  

Тəрбиешілік  қызмет  педагогтың  бабалармен  мазмұнды  қатынасында,  жан-жақты  іс  əрекетінде, 

өмірдің  қайсы  бір  құбылыстарымен,  ақын-жазушылардың  көркем-əдеби  шығармаларымен, 

343 

суретшілердің  көрнекті  туындылармен  танысу  кезінде  атқарылады  жəне  ол  жас  өркенді  еңбек 

сүйгіштікке,  ізгілікке,  ұжымдық  пен  патриотизмге  тəрбиелейді,  үлкендер  еңбегінің  нəтижесін 

бағалауға  тəрбиелеуге  мүмкіндік  жасайды [1.15-18б].  Соның  нəтижесінде  бəрін  ортақ  пайдалы 

жұмысты бірге істеуге, бірге ойнауға, қажетті нəрсемен шұғылдануға деген талпыныс пайда болады. 

Мұның  бəрі  де  баланың  жеке  басының  қоғамдық  бағытын  анықтайды,  оның  өмірге  беленді 

ұстанымын  бірте-бірте  қалыптастырады.  Əр  баланың  жеке  басы – оның  моральдық  дамуы  үшін 

қамқорлық  жасау-бүгінгі  жəне  алдағы  күндердің  талабы,  сол  себепті  оған  педаогогтың  күнделікті 

көңіл  бөлуі,  əрбір  баланың  қандай  да  болмасын  белгілі  бір  міндетті  орындауына  қажет  жағдайлар 

туғызуы  басты  міндет  болып  табылады.  Өйткені,  тəрбие  процесінде  ұнамды  əдеттер,  өзара  қарым-

қатынастар,  адамгершілік,  еңбексүйгіштік  қасиеттер  қалыптасады.  Оқушыларды  адамгершілікке 

тəрбиелеудің  негізгі  міндеттері  мына  жайлармен  түйінделеді:  ізгілік  бастамасымен  тəрбиелеу, 

балалар  мен  үлкендер  арасындағы  саналы  қарым-қатынас  тұрмыстың  қарапайымережелерін 

орындаукеңпейілдік,  қайырымдылық,  жақып  адамдарға  қамқорлықпен  қарау  жəне  т.б [6.20-25б]. 

Ұжымға  тəрбиелеу  балалардың  өзара  ұжымда  қарым  –қатынасын  қалыптастыру.  Отанға  деген 

сүйіспеншілікке  тəрбиелеу,  əр  түрлі  ұлт  өкілдеріне  кадір  тұту  жəне  сыйлау.  Осырайша 

мейірімділіктің  негізі  қаланады,  немқұрайдылықтың  пайда  болуына,  құрбыларына,  төңіректегі 

үлкендерге  қалай  болса  солай  қарауға  мүмкіндігі  жасалмайды.  Қарапайым  əдеттерді  тəрьиелей 

отырып  педагог  балдырғанның  бар  істі  шын  пейілмен  əрі  саналы  атқаруына  қол  жеткізеді,  яғни 

сыртқы ұнамды мінездері оның ішкі жан дүниесін, оның ережеге деген көзқарасын айқындайды. 

Атақты педагог В.А. Сухомлинский: «Бала кезде үш жастан он екі жасқа дейінгі аралықта əр адам 

өзінің рухани дамуына қажетті нəрсенің бəрін де ертегіден  алады. Тəрбиенің негізгі  мақсаты – дені 

сау, ұлттық сана сезімі оянған, рухани  ойлау дəрежесі  биік, мəдениетті, парасатты, ар-ожданы  мол, 

еңбекқор,  сікер,  бойында  басқа  да  игі  қасиеттер  қалыптасқан  ұрпақ  тəрбиелеу.  Ертегінің  рухани 

тəрбиелік мəні зор. Ол балаға рухани лəззат беріп, қиялға қанат бітіретін, жас баланың рухының өсіп 

жетілуіне қажетті нəрсенің мол қоры бар рухани азық» деп атап көрсеткен. Руханилық жеке тұлғаның 

негізгі  сапалық  көрсеткіші.  Руханилықтың  негізінде  адамның  мінез – құлқы  қалыптасады,  ар-ұят, 

өзін-өзі бағалау жəне адамгершілік сапалары дамиды. Мұның өзі мейірімділікке, ізгілікке шақыады. 

Рухани – адамгершілік  тəрбие – бұл  дұрыс  дағдылар  мен  өзін-өзі  ұстау  дағдыларының  нормалары, 

ұйымдағы  қарым – қатынас  мəдениетінің  тұрақтылығын  қалыптастырады.  Жеке  адамның 

адамгершілік  санасының  дəрежесі  оның  мінез – құлқы  мен  іс-əрекетін  анықтайды.  Сананың 

қалыптасуы  баланың  мектепке  бармастан  бұрын,  қоғам  туралы  алғашқы  ұғымдарының 

қалыптасуына,  жақын  адамдардың  өзара  қатынасынан  басталады.  Баланы  жақсы  адамгершілік 

қасиеттерге,  мəдениетке  тəрбиелеуден  тəрбиелі  адаммен  жолдас  болудың  əсері  күшті  екенін 

халқымыз ежелден бағаай білген. «Жақсымен жолдас болсаң – жетерсің мұратқа, жаманмен жолдас 

болсан – қаларсың  ұятқа...», «Жаман  дос,  жолдасын  алдырар  жауға»  деген  мақалдардан  көруге 

болады.  Мақал-мəтелдер,  жұмбақ,  айтыс,  өлеңдер  адамгершілік  тəрбиенің  арқауы.  Үлкенді  сыйлау 

адамгершіліктің  басты  негізі.  Адамзаттык  құндылықтар  бала  бойына  іс-əрекет  барысында,  əр  түрлі 

ойындар, хикаялар, ертіглер, қойылымдар арқылы беріледі.  

Адамгершілік – адамның  рухани  байлығы,  болашақ  ұрпақты  ізшілік  бесігіне  бөлейтін  руханиет 

дəуіріне  жаңа  қадам  болып  табылады.  Адамгершілік  тəрбиенің  нəтижесі  адамдық  тəрбие  болып 

табылады.  Ол  тұлғаның  қоғамдық  бағалы  қасиеттерімен  сапалары,  қарым – қатынастарында 

қалыптасады. Адамгершілік қоғамдық сананың ең басты белгілерінің бірі болғандықтан, адамдардың 

мінез – құлқы, іс-əрекет, қарым-қатынасы, көзқарасымен сипатталады. Олар адамды құрметтеу,оған 

сену, əдептілік, кішіпейілдік, қайырымдылық, жаңашарлық, ізеттілік, инабаттылық, қарапайымдылық 

т.б.  Адамгершілік – ең  жоғары  құндылық  деп  қарайтын  жеке  адамның  қасиеті,  адамгершілік  жəне 

психологиялық  қасеттерінің  жиынтығы.  Адамгершілік  тақырыбы – мəңгілік.Ол  ешқашан  ескірмек 

емес.  Жас  ұрпақтың  бойына  адамгершілік  қасиеттерді  сіңірі – ата-ана  мен  ұстаздардың  күнделікті 

міндеті.  Адамгершілік  əр  адамға  тəн  асыл  қасиеттер.  Адамгершіліктің  қайнар  бұлағы – халқында, 

отбасында,  олардың  өнерлерінде,  əдет – ғұрпында.  Əр  адам  адамгершілікті  күнделікті 

тұрмыстіршілігінен, өзін қоршаған табиғаттан бойына сіңіреді. 

Көрнекті педаог В.А. Сухомлинский «Егер балаға куаныш пен бақыт бере білсек, ол бала солай 

бола алады» – дейді. Демек, шəкіртке жан-жақты тереңі білім беріп, оның жүрегінде адамгершіліктің 

асыл  қасиеттерін  үздіксіз  ұялата  білсек,  ертеңгі  азамат  жеке  тұлғаның  өзіндік  көзқарасының 

қалыптасуына,  айналасымен  санасуына  ықпал  етері  сөзсіз.  Қай  заманда  болмасын  адамзат  алдында 

тұратын ұлы мұрат – салауатты, саналы ұрпақ тəрбиелеу. 

Ұрпақ тəрбиесі – келешек қоғам тəрбиесі. Сол келешек қоғам иелерін жан-жақты жетілген, ақыл – 

парасаты  мол,  мəдени-ғылыми  өрісі  озық  етіп  тəрбиелеу – біздң  де  қоғам  алдындағы  борышымыз. 

Адамгершілік  тəрбие – балалардың  адамгершілік  сана-сезім,  мінез – құлқын  қалыптастыруды