Атты аймақтық ғылыми-әдістемелік конференция материалдары 16 ақпан 2018 жыл

 
60 
«ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ БІЛІМ БЕРУ ҮРДІСІНЕ ЕНДІРУ-САПАЛЫ БІЛІМ НЕГІЗІ» 
атты аймақтық ғылыми-әдістемелік конференция материалдары 
16 ақпан 2018ж 
 
 
 
ыл 
 
 
тәжірибеде  құрылған  тәсілдерді  жүзеге  асырудың  сәтті  қажеттісі  ретінде  есептеуге 
негізделген.  
Зерттеу  барысында  сурдопедагогика  мен  логопедия  үшін  сөйлеудің  айтылу  тарапын 
қалыптастыру  мен  түзету  үдерісінде,  дыбысталып  тұрған  сөйлемнің  көзбен  көрудің 
компьютерлік  құралдарының  іске  қосу  қағидалары  жалпы  әзірленді.  Берілген  қағидалар 
осындай құралдардың шарттарын, олардың түзету үдерісіндегі рөлдері, орны мен атқарымын 
анықтайды [4].  
Сөйлеудің  акустикалық  көзбен  көру  құраушыларының  қағидатына  негізделген 
ақпараттық  технология,  осындай  тектес  технологияларға  оның  негізгі  педагогикалық 
талаптарының  сәйкес  келуін  шарттастыру  кезінде  сөйлеудің  айтылу  тарапын  түзету  және 
қалыптастыру үдерісінде сурдопедагогтар мен логопедтермен тиімді пайдалана алады.  
Сөйлеудің  акустикалық  құраушыларының  көзбен  көру  компьютерлік  технологиясы, 
сөйлеудің айтылу тарапын қалыптастыру мен түзетудің қосалқы құралының рөлін атқарады. 
Осы технология берілген мақсатпен түзету үдерісінде іске қосылады: 
- Сөйлеудің айтылу тарапынан әр түрлі кемшіліктері бар балалардың, оларға сөйлеуге 
қиын болатын сабақтарына ынталандыруын қалыптастыру, даму мен қолдау көрсету;  
- Қосымша  көзбен  көру  динамикалық  тіректі  енгізу  есебінен,  нақты  және  мерзімі 
ұзартылған  тәртіпте  меншік  сөйлеу  қызметін  талдау  үшін,  негізгі  айтылу  дағдыларын 
қалыптастыру үшін сенсорлық базасын кеңейту; 
- Нақты 
баланың  айту  мүмкіндіктерін  есепке  ала  отырып,  ұсынылатын 
жаттығулардың  қиындықтар  дәрежелерін  түзету  есебінен,  түзету  үдерісінің  дараландыру 
мүмкіндіктерін кеңейту [5].  
Ақпараттық  технологияларға  негізделген  оқу  құралдарын  іске  қосу,  балалардың 
сөйлеу  тарапынан  кемшіліктерінің  қабылданған  түзету  жүйесін  және  сурдопедагог  пен 
логопедтің осы жұмысты жоспарлау кезінде кәсіби ойлаудың қисының бұзбайды.  
Дыбысталып  тұрған  сөйлемнің  көзбен  көру  құралдары  сурдопедагог  пен  логопед 
құралдарының  арсеналын  кеңейтеді,  бірақ  оқытудың  дәстүрлі  қолданатын  құралдарын 
ығыстырмайды.  Жұмыстың  әр  сатысында  айтылу  кезінде  қойылған  түзету  тапсырмасына 
және баланың жеке мүмкіндіктеріне барабар құрал таңдалады.  
Есту  қабілеттерінің  бұзылулары  бар  балалардың  сөйлеу  қабілеттерінің  бұзылуларын 
түзету  үдерісінде  (Т.К.Королевская,  1991;  1993;  1998);  ұсынылған  әдістемелік  тәсілдің 
негізінде «SPEECH VIEWER» («Көрінетін сөз») әр түрлі нұсқаларының қолдану әдістемелері 
әзірленген; логопедтік көмек көрсету жүйесіне осы құралды енгізу қағидалары нақтыланды 
(Ю.Б.Зеленская, 2003) [6].  
Мектепке  дейінгі  және  мектеп  жасындағы  есту  қабілеті  бірқалыпты  және  бұзылған 
балалардың  сөз  айту  тарапын  шешу  үшін,  өз  табиғатының  алуан  түрлілігіне  және 
айқындылық  дәрежесіне  байланысты  түзету  үдерісінде,  «SPEECH  VIEWER»  («Көрінетін 
сөз»)  нәтижелерін  меңгеруге  бағытталған  зерттеулер  ұйымдастырылды  (Т.К.Королевская 
1993, 1998; Ю.Б.Зеленская, 2003) [7].  
Осы  эксперименттік  деректердің  зерттеулерінен  алынған  жалпылаулар  келесі 
бекітулерді жасауға мүмкіндік береді.  
«SPEECH VIEWER» -ді («Көрінетін сөз») түзету үдерісіне қосу дәстүрлі жағдайларда 
сурдопедагог пен логопедке де, мектепке дейінгі және мектеп жасындағы баланың сөз айту 
оқуына  ынталандыруға  және  ұзақ  уақыт  бойы  сабаққа  оң  жағынан  икемделу  қолдауын 
тудырады.  
Сурдопедагогқа сияқты, логопедтерге де сөздің фонетикалық рәсімдеуі үшін қажетті 
дағдыларының  қалыптастыру  мерзімдерін  қысқартуға  мүмкін  болады:  дұрыс  сөйлеу 
тынысының  болуы;  сөйлеудің  қалыпты  шапшаңдығы  мен  біріктірушілігі;  ауызша  және 
қисынды  екпінің  бөлу;  дұрыс  дыбысталып  айтылу;  фонематикалық  естуді  дамыту  мен 
жоспарланбаған коммуникацияның шарттарында сөйлеуді өздігінен бақылау. 
«SPEECH  VIEWER»  -ді  («Көрінетін  сөз»)  сурдопедагог  пен  логопедтің  құралдар 
арсеналына  қосу,  балалардың  жұмысқа  қабілеттерінің  дамуына,  тек  компьютерлік 

 
 
61 
 
«ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ БІЛІМ БЕРУ ҮРДІСІНЕ ЕНДІРУ-САПАЛЫ БІЛІМ НЕГІЗІ» 
атты аймақтық ғылыми-әдістемелік конференция материалдары 
16 ақпан 2018 жыл 
 
бағдарлама  қолданылатын  сол  сатылар  да  ғана  емес,  барлық  жеке  сабақтар  бойы  олардың 
қызметтерінің өнімділігін сақтауға ықпал етеді.  
Балалардың  жұмысқа  қабілеттерінің  өсу  көрсеткіштері  болып  табылады:  нақты 
қиындықтар пайда болған кезінде жұмысты аяқтауға ұмтылуға, сонымен қатар жеке сабақтарда 
белгілі  бір  сатыларда  ересектерге  ұсынылатын  бір  типті  қажетті  жаттығуларды  көп  рет  және 
ерінбей-жалықпай қайталауға дайындығы. 
Айту дағдыларын түзетулерде жеке жағдайларда оң нәтижелерге жету, тек дыбысталған 
сөздің  көзбен  көру  құралдарын  іске  қосу  арқылы  мүмкін  болатыны  орнатылды.  «SPEECH 
VIEWER» («Көрінетін сөз») ақпараттық технологиясы балалардың бөлігіне сөйлеу сабақтарына 
ынталандыруын  қалыптастырудың  құралы  болып  табылады  және  негізгі  айту  дағдыларының 
қатарын  игеруде  маңызды  рөл  атқарады:  сөйлеу  тынысын  қалпына  келтіру,  толық  үнді 
дауысының,  дауысты  модуляция,  айтылудың  шапшаңдығы  мен  біріктірушілігі,  сөздік  екпінді 
бөлу.  Осы  айту  дағдылары  бар  балалар  арасында,  яғни  әртүрлі  генездің  сөйлеп  айту 
тараптарының бұзылуларының айқындық дәрежесі бар, мектепке дейінгі және мектеп жастағы 
есту  қабілеттері бірқалыпты және бұзылған балаларында тек  «SPEECH VIEWER»  («Көрінетін 
сөз») көмегімен қалыптасады [8]. 
Ол  дыбысты  айтуда  бұзылулары,  дауысты  қалыптастыру,  есту,  сөздің  сенсомоторлық 
бұзылулары  бар  баларлармен  түзету-дамыту  жұмыстары  үшін  тағайындалған.  Бағдарламаның 
жинағына қосылған 14 модулі балалармен жұмыс істеу сияқты, ересек пациенттермен де жұмыс 
істеуге  мүмкіндік  береді.  Сөйлеудің  көзбен  көру  санасы  мен  жұмыстың  ойындық  қағидаты 
бірнеше  рет  сөйлеу  дағдыларын  қалыптастыру  бойынша  жұмысты  жылдамдатуға  мүмкіндік 
береді. Бағдарламаның ойындық модулдерінің әрқайсысында әртүрлі 4 анимациялық суреттері 
бар, бұл пациенттермен жұмыс істеу кезінде зерігу әсерін болдырмайды және баланың сабаққа 
деген дайындығында жоғары ынталандыруына ықпал етеді [9].    
 «Дыбыстың  болуы»  модулі  –  бағдарламаның  жұмыс  істеу  қағидатымен  пациенттің 
алғашқы танысуын қамтамасыз етеді, сонымен қатар секундтарда айтылу кезінде дем шығару 
ұзақтығын  өлшеуге  мүмкіндік  береді.  Анимациялық  сурет  кез  келген  сөйлеу  белсендігі 
кезінде  микрофонға  өзгеріп  отырады.  Иттің  суреті  бар  сурет  егер  де  ол  дыбыстық  жаттығу 
болса,  ұзақ  айтылуда  дем  шығару  кезінде  тіріледі,  оны  өлшеуге,  бекітуге,  сондай-ақ  естуге 
болады. 
 «Дыбыс деңгейі» модулі – сөйлеу белсенділігінің дыбыс деңгейін бақылау және әзірлеу 
үшін тағайындалған. Сөйлеу белсенділігі неғұрлым қатты болғандығынан, баланың мониитор 
экранындағы шары соғұрлым үлкен болады. Берілген дыбыс деңгейінің үлгісін экранда көзбен 
көріп  бекітуге  болады  және  дыбыс  деңгейінің  қажетті  шегіне  жету  қағидаты  бойынша 
жаттығуларды құруға болады.  
 «Дыбыс  деңгейі  мен  дауысы»  молулі  –  дауысты  іске  қосу  сәтін  сөйлеу  жатығуында 
көруге  мүмкіндік  береді.  Осы  модулдің  көмегімен  ұяң  және  қатаң  дауыссыз  дыбыстардың 
дифференциясымен  тиімді  жұмыс  істеуге  болады.  Қонжықтың  мойныңдағы  орамал  қатаң 
дауыссыздарды айтқан кезінде жасыл түске боялады, ал ұяң дауыссыздарды айтқанда – қызыл 
түске  боялады.  «Көрінетін  сөз»  бағдарламасында  бүтін  үш  модулі  дауысты  іске  қосу  сәтін 
қадағалауға арналған.  
 «Ұяндық»  модулі    –  әр  түрлі  жаттығуларда,  сөздің  құрамында  және  фразаларда 
дауыстық іске қосуларды әзірлеу үшін тағайындалған. Жаттығу үлгісін жазу кезінде логопед 
анимациялық  нысанды  (көбелек)  экран  бойымен  жүргізеді,  ол  дыбыстық  іске  қосулар 
көмегімен көтеріледі және түсіріледі. Содан кейін, бір  батырманы басу  көмегімен  жазылған 
жолы,  көбелектің  қозғалысын  шектейтін  кедергілер  топтамасына  айналады.  Пациентке 
көбелектің жолын, оның ұшуын дыбыспен басқара отырып, қайталау ұсынылады.   
 «Дыбысты  қосу»  модулі  –  сөздің  бөлшектік  құрылымын  әзірлеу,  ырғақты 
жаттығуларды ұйымдастыру, сөйлеу жаттығулары үшін  тағайындалған. Паровоз тек дауысты 
қосқан кезде ғана жол бойымен қозғалады. Жарылғыш және сүзілмелі дыбыстар байқалады. 
Бұл  модулі  нашар  еститін  пациенттерде  дыбыстарды  есту  жұмыстарында,  сөйлей  алмау