Атырау облысы Тілдерді дамыту жґніндегі басќармасы

Белсенділік, қиыннан жол таба білетін іскерлік – адамды көздеген мақсатына жеткізеді. Бұл орайда адамның өз қабілет деңгейін жан-жақты көрсете алуының бір негізі – оның білімділігімен қатар ортамен іскерлік қарым-қатынас жасау сырын, ондағы өзін ұстай білу, сөйлеу этикасын меңгеруіне де байланысты. Дәл тауып айтылған сөз әрқашанда адамды өз мақсатына жеткізіп отыратыны тарихтан да белгілі. Сөз адамның ойын, көзқарасын білдіреді, оның қоғамдағы өзіндік орнын табуына ықпал етеді. «Сөзіне қарай кісіні ал, кісіге қарап сөз алма», - деп Ұлы Абай айтқандай, адам сөз арқылы өзін танытады. Ой- пікірін де мәнді сөзімен қорғай алады.

Ендеше, іскерлік қарым – қатынастағы негізгі түйіндердің бірі – ондағы тілдік ерекшеліктерді білу, сауаттылық, сөйлеу әдебін меңгеру.

• 
  Іскерлік қарым-қатынас – мекеме, кәсіпорын, өндіріс, өнеркәсіп саласында қызмет істейтін кісілердің өзара және басқа да қызмет барысындағы адамдардың бір-бірімен пікірлесуі, келіссөз жүргізуі, келісімшарт жасауы, қажетті құжаттар алмасуы нәтижесінде болатын әрекет.
  
• 
  Іскерлік қарым-қатынас әдебі (этикасы) сөйлеушінің өз ісіне жауапкершілікпен қарауынан, өзін-өзі ұстауынан, сыпайылығынан, өжеттігінен, батылдығынан, тартымды, жағымды сөйлеу мақамынан көрінеді.
  
• 
  Ортаға, пікірлесетін адамға құрметпен қарау мен сәлемдесуде, өзін, жұмыс орнын таныстыруда, ондағы ұлттық дәстүрді сақтау әрекетінің белгілі бір қалыптасқан қағидалары болады. (Ұлттық дәстүрді сақтау көбінде халықаралық және шетелдік әріптестермен байланыста байқалады).
  
• 
  Тақырыпқа байланысты тілдік терминдерді дұрыс, біліктілікпен қолдану, тапқырлықпен нақты, жүйелі сөйлеу де іскерлік әдебін танытады.
  
• 
  Іскерлік қарым-қатынаста тіл табысуға кері әсерін тигізетін нәрселер: пікір алысқалы отырған мәселенің, тақырыбын жетік білмеу, сөз мағынасын түсінбеу, логикалық ой - өрісінің жетіспеуінен сөзді дамытып әкете алмау, мәнсіз көпсөзділік, өз айтқанынан қайтпау, дәлелсіз қайшы пікірге келу, жігерсіздік, ұялшақтық.
  

1. Біздің заманымыз қандай адамдар заманы?

2. Іскерлік қарым-қатынастағы негізгі түйіндерді ата

3. Сөйлеушінің іскерлік әдебін қалай білуге болады.

4. Ұлттық дәстүрді сақтау әрекетінің қалыптасқан нормалары қандай?

5. Тіл табысуға кері әсерін тигізетін нәрселерді білесіз бе?

1. Біздің заманымыз

2. Негізгі түйіндердің бірі

3. Іскерлік қарым-қатынас әдебі

4. Ұлттық дәстүрді сақтау

5. Кері әсерін тигізетін нәрселер.

Тыңдалым

Дайындықтың бірінші қадамы кімге баратыныңды зерттеуден басталады. Қызметке қабылдайтын жауапты адамның жалпы болмысы қандай, онымен қалай тіл табысуға болады деген мәселені анықтап алған ұтымды.

Екінші мәселе – сөзді бастау, ойды негіздеу, басты тұжырым қандай болу керек дегенді жоспарлау. Ол үшін мынадай жайттарға баса назар аударылады.

1. Фактінің, деректің мол болуы

2. Себептер мен тұжырымның сәйкес келуі

3. Басты мәселенің шешілуінің тиістілігіне деген сенім

4. Мәселенің екі жаққа да пайдалылығының дәлелділігі

5. Мәселені шешудің бірнеше жолын қатар ұсыну

Мүмкіндігіңе қарай, іскерлік әңгімеге дайындықты таныс, жолдас адамдармен «дайындық (репетиция)» жасап алудың пайдасы мол.
Назар аударыңыз!
Леп белгісі

2. ... адамның ойын, ... білдіреді, оның... табуына ықпал етеді.

3. Ой-пікірін де... қорғай алады

4. Тілдік... дұрыс, ... қолдану, ... нақты, ... сөйлеуде... әдебін танытады

5. Тіл табысуға... тигізетін нәрселер:... отырған мәселенің... білу, ... түсінбеу, ... жетіспеу, ... көп сөзділік.
7-тапсырма. Мәтінді рөлге бөліп, оқыңыз. Түсініңіз.
ҚАЗЫБЕК ПЕН ҚОҢТӘЖІ
Қалмақ ханы ашулы жүзбен түсін суытып, мұртын тікірейтіп:

- Ия, қазақтар; неменеге келдіңдер, айтатындарың болса, айтыңдар, – депті. Бұлардың басшысы Тайкелтір би асып айтпайтын, бұқпа кісі екен, «ә» дегеннен сөз таластырып қайтеміз деген кісіше:

Өлеңді өзгеге бердік,

Өрлікті төменге бердік.

Алдияр тақсыр, алдыңа келдік

Берсең – алдық,

Бермесең – қалдық.

Сөзді өзіңе салдық! – деп, үш-төрт ауыз тақпақпен сөзді тастай береді. Сонда айбыны тасып тұрған Қоңтәжі сөйлеген сөзіне мерейі үстем болып:

• 
  Олай болса, кешке шейін бір жауап қайырармын, жауап қайтпай қалатын күн болса, ат-тонның амандығында елді тапқан да теріс болмас, – депті.
  

Сонда хан:

• 
  Ой, өзің жөніңді айтшы, атың кім? – депті.
  
• 
  Атым – Қазыбек, әкем – Келдібек би. Ұлтым – қазақ, руым – Қаракесек, -деп, жауап беріпті.
  
• 
  Ендеше, даусың қаздың даусындай қаңқылдап шығады екен, есімің Қаз дауысты Қазыбек боп қайта жаңғырсын – деп, оның қанаты бар, жас тұлпар, өркеші бар нар, заңғары бар тау екендігін қабылан түсті Қоңтәжі түсініп, түсі жылып, шыбықтай иіліпті.
  

2. Қазіргі кезеңмен салыстырыңыз.

3. Қарамен берілген сөзді жаттап алыңыз.
8-тапсырма. Төмендегі сөзді топтастырыңыз. Мағынасын ашыңыз.

Үлгі

іскерлік

бейресми

Кездесу достық, жолдастық

жоспарлы

тосын, күтпеген

елші

келісім

Сұнқар, тұлпар, қыран, заңғар, ұлы, ер

• 
  Сіз ресми кездесуге жиі барасыз ба?
  
• 
  Іскерлік кездесуге асығып бара жатқаныңызда, жолда көлігіңіз бұзылып қалды болмаса машина кептеліске тап болды. Мұндай жағдайда сіз не істер едіңіз?
  
• 
  Ресми кездесуде өзіңізді қалай ұстайсыз?
  
• 
  Теледидардан қандай бағдарлама қарағанды ұнатасыз? Ойыңызды дәлелдеңіз.
  
• 
  Кездесу кезінде тосын оқиғаға тап болған кезіңіз болды ма?
  

1-тапсырма. Өз мекемеңде өзара және басқа да қызмет барысындағы адамдармен пікірлесуің болмаса келіссөз жүргізуіңізге сұхбат құрыңыз.

2-тапсырма. Мекемеге арнайы өтінішпен келген адамды қалай қабылдар едіңдер?

3-тапсырма. Сіздерге үлкен бір мекемеге барып газет – журналға жазылу туралы келісім жасау жүктелді. Ұжым мүшелерімен сөйлесіп, үгіттеу керек. Қай басылымға қалай жарнама жасап, үгіттер едіңдер? Айтар сөздеріңді дайындаңдар.

А) Төле би;

Ә) Қазыбек би;

Б) Әйтеке би;

В) Майқы би.

2. ХХІ ғасыр қандай адамдар заманы?

А) Ой-пікірін тыңдайтындар заманы;

Ә) Өжет, батыл да батырлар;

Б) Іскер, белсенді, өздігінен жол таба білетін;

В) Оқығандар заманы.

3. Ұлттық дәстүрді сақтау қандай байланыста байқалады?

А) Қиыннан жол таба білетін уақытта;

Ә) Келіссөз жүргізген мезгілде;

Б) Іскерлік қарым-қатынас әдебінде;

В) Халықаралық және шетелдік.

4. «Сөзіне қарай кісіні ал, кісіге қарап сөз алма» кімнің айтқан сөзі

А) Абай;

Ә) Майқы би;

Б) Жиренше шешен;

В) Қоңтәжі.

5. «Белсенді» дегенді қалай түсінесіз?

А) білімді, ақылды;

Ә) қажырлы, ынталы, жігерлі;

Б) шапшаң, тез, көзді ашып-жұмғанша;

Тілдесім