Астана қаласының білім басқармасы

33 

Топтағы  сайыстарға  қатысуға  дәрігердің  рұқсаты  бар  барлық  оқушылар  шақырылады. 

Финалдық  сайыстарға  жасақ  топтары  қатысады:  әрбір  топқа  5  қыз  бала  және  5  ұл  баладан. 

Сайыстың кез-келген түрінде топтың қатысушыларын ауыстыру шектелмейді.  

 VІ. Қорытындылау  және жеңімпаздарды марапаттау. 

Кӛпсайыс  бойынша  жеке  біріншілік  балалар  мен  қыздар  үшін  жастары  бойынша  бӛлек 

анықталады.  Жеке  сайыстар  жеңімпаздарын  сыйлықтармен    және  мақтау  қағаздарымен 

марапаттайды, ал екінші, үшінші орын алғандарды – тек мақтау қағаздарымен.  

Кӛпсайыс  бойынша  топтық  біріншілік  сайыстың  барлық  түрі  бойынша  неғұрлым  кӛп  ұпай 

жинағаны бойынша анықталады.  

Спорттық  ойындар  бойынша  блицтурнир  жеңімпаздары  да  сыйлықтармен  және    мақтау 

қағаздарымен марапатталады, екінші, үшінші орын алғандар – мақтау қағаздарымен. 

«Нептун» сулы спорттық мерекесі 

Мерекені  кезекшілік  соңында,  жүзу  жӛніндегі  жұмысты  қорытындылау  кезінде  жүргізеді. 

Мерекені  дайындауды  лагерь  меңгерушісі  мен  үлкен  бастаушы  басқарады.  Мереке 

бағдарламасын  құруды  лагерьдің  жүзу  жӛніндегі  нұсқаушысына,  дене  тәрбиесі  және  саздық 

жұмыс бойынша педагогтарына жүктейді.  

Топ жетекшілері және тәрбиешілер басшылығымен балалар мыналарды дайындайды: 

- құрал-жабдықтар, сахналау, ойын, би костюмдерін, маскалар; 

- «Нептун» киімдері, оның нӛкерлерін; 

- «Русалкалар», «Дельфиндер» тақпақтарын, ӛлеңдерін шығарады. 

     Мерекеде    кӛрсету  жүзулерін,  фигуралық  жүзулер,  суға  секіруді  ӛткізу.  Ауысым  басында, 

массалық  шомылу  барысында  суға  Нептунның  барлық  балалар  жүзуді  үйренді  деген 

бұйрығымен  бӛтелкені  лақтыруға  болады.    Бұйрықты  жалпы  лагерлік  жиналыста  хабарлау 

қажет, кейін су станциясынан шығаруға болады.  Мерекеге санаулы күн қалғанда жүзу бойынша 

топтық жарыстар ӛткізіледі, онда үздік жүзушілер айқындалады.   

«Нептун» мерекесінің жоспары 

Мерекені  салтанатты  түрде  ашуға  бекітілген  уақытта  су  станциясының  жанындағы  жерде 

жалпы лагерьлік жиналыс ӛтеді.  

Жасақ басшылары үлкен топ жетекшісіне Нептун бұйрығының орындалғаны туралы рапорт 

береді:  қанша  бала  жүзе  біледі,  кім  жүзуді  үйренбеді.  Су  станциясына  Нептун  ӛзінің 

нӛкерлерімен («русалкалар», «дельфиндер», «балықтар») қайықта жүзіп келеді. Нептун шығады, 

үлкен  топ  жетекшісі  оған  балалардың  саны,  жүзуді  үйренгендері  және  үйрене  алмағандар 

туралы рапорт береді. Нептун балаларға қысқа ғана сәлем беріп, лагерьдегі үздік жүзгіштер мен 

ӛзінің  нӛкеріне  сайыс  жалауын  кӛтеруді  тапсырады.    Нептун  жүзуді  үйренбеген  балаларды 

жазаға алуды бұйырады.  

      Жасақтар  арасындағы  сайыс  басталады.  Бірінші  болып  7-9  жастағы  оқушылар  25  м 

қашықтыққа жүгіреді. 10-13 жастағы оқушылар 50 м қашықтықта, үлкен жасақтың балалары 50 

немесе  100м  қашықтықта  (бастау  сәтінің  ережесін  және  жүзудің  әдістерін  алдын  ала  хабарлап 

қояды).  Жарыстың  соңында  Нептун  жеңімпаздарды  сыйлықтармен,  мақтау  қағаздарымен 

марапаттайды. 

Мерекенің  екінші  кезеңі  басталады:  «дельфиндер»  жүзудің  әртүрлі  спорттық  тәсілдерін 

кӛрсетеді,  «русалкалар»  музыкамен  фигуралық  жүзуді  кӛрсетеді,  «балықтар»  суға  секіруді 

кӛрсетеді,  арнайы  дайындандырылған  жас  жүзгіштер  тобы  батқандарға  кӛмек  кӛрсетеді,  суға 

комикалық секіру (жалғыз және топпен) және т.б.   

Мерекенің  осы  бӛлімінің  бағдарламасына  жүзудегі  әртүрлі  эстафеталарды,  құрама 

эстафеталар, қосымша жүзулер, сонымен қатар судағы ойындар және т.б. 

Дәрігерлік – педагогикалық бақылау 

Балалар организмінің физикалық жүктемелерге реакцияларын анықтауға субьективтік және 

обьективтік әдістер кӛмегі арқылы қол жеткізіледі.  

Субьективтік әдіс: сұрау, терінің бӛлінуін, тыныс алуын  және терінің ӛңін қадағалау. 

Обьективтік әдіс: жүрек соғысын, тынысын, дене қысымын, температураны, дене салмағын, 

қолды  қысу  күшін  тіркеуге  алу.  Жарыс  ӛткізу  барысында  дәрігер  қатысуы  міндетті.  Жарыс 

алдында  дәрігер  бағдарламамен  және  оны  ӛткізу  жағдайларымен,  ұзақтығы  және  жүктеме 

кӛлемімен танысуы қажет. 

34 

 

Балалардың шаршау белгілерінің шамамен алғандағы сызбасы 

Белгі

 

лері

 

Қалыпты

 

Жҥктеме

 

Ҥлкен

 

Жоғары

 

Тері реңі 

Аз ғана қызару 

Күрделі қызару 

 

Қауырт қызару, құп-қу 

болып кету 

Тершең 

дік 

Аз ғана 

 

Үлкен (белден жоғары) 

Ерекше қауырт денедегі 

тұздардың томпаюы 

Тыныс 

 

Жиілен 

ген, тегіс 

Едәуір жиіленген. 

Ауыз арқылы мерзімді 

тыныс 

Қауырт жиілену 

Ауыз арқылы жоғарғы 

тыныс алу, тынығу 

Қозғалыс 

Сергек жүріс 

Сенімсіз адым, теңселу. 

Қауырт теңселу. 

Кӛңіл-

күйі 

Ешқандай 

арыз жоқ 

Шаршау, аяқ ауыруына 

арыздар, тынығу. 

Шаршау, бас ауруына 

арыздар, жүрек айну. 

 

Жазғы практика бойынша практикант есебіне талаптар: 

1.  Лагерь  туралы  қысқаша  мәлімет:  базасы,  орналасуы,  санитарлық-гигиеналық  режимі,  тәрбие 

жұмысының ойындары және т.б.  

2. Практиканттарға  қандай  тәрбиелік  тапсырмалар  қойылды  және  лагерьдегі  жұмыс  барысында 

қалай іске асты. 

3.  Жасақ мінездемесі, қыздар мен балалар саны, олардың жастары, психологиялық ерекшеліктері, 

тәртібі, қоғамдық жұмыстарға қатынасы және т.б.  

4.  Қандай  спорттық  жұмыстар,  қанша  және  қандай  спорттық    кештер  жүргізілді,  ұнамды  және 

ұнамсыз жақтарды талдау, кемшіліктер, олардан шегіну жолдары. 

5. Практикалық жұмыста қандай қиындықтар  орын   алды және олар қалай шешілді. 

6.  Лагерьдегі  практиканы    ұйымдастыру  жұмыстарына  бағытталған  практиканттың  ескертулері 

мен тілектері.  

Практиканың  қорытындысы  бойынша  есеп,  мінездемені  практикант  колледж  директорының 

оқу-ӛндірістік жұмыс жӛніндегі орынбасарына 10 қыркүйекке дейін ӛткізеді. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

35 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ӚНДІРІСТІК ДИПЛОМ АЛДЫ ПРАКТИКА 

(әдістемелік нҧсқаулар) 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

36 

 

Қҧрметті студенттер! 

Гуманитарлық  колледж  студенттерінің  кәсіби  практикасы  оқу  процесінің  құрама  бӛлігі 

болып табылады. 

         Практикалық  оқудың  мақсаттары  –  теориялық  білім  барысында  алған  білімдеріңізді 

тереңдету және жүйелеу, педагогикалық ұжым жұмыстарына қатысу. 

Кәсіби практика Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігінде бекітілген 

оқу жоспарларына сәйкес ұйымдастырылады. 

Диплом  алдындағы  практика  оқу  жоспарында  қарастырылған  теориялық  курстарды 

ӛткеннен  кейін  және  оқушылардың  барлық  емтихандар,  сынақтардан  кейінгі  оқуды  аяқтау 

кезеңі болып табылады. 

Диплом  алды  практиканың  міндеті  мамандық  бойынша  алған  білімді  жалпылау  және 

дамыту, бейімделу және машықтану болып табылады: 

 

-балаларды тәрбиелеу және оқытудың жаңа технологияларымен практикада таныстыру;  

 

-мектеп,  мектепке  дейінгі  мекемелер  жұмыстарының  шарттарымен,  оқу-тәрбиелік 

процессті жоспарлау жүйесі, жеке мұғалімдер және тәрбиешілермен таныстыру; 

 

-мұғалім, 

сынып  жетекшісі,  тәрбиешілердің  оқу-тәрбиелік    жұмыстарының 

машықтарын білу. 

         Практика барысында  квалификациялық мінездемелерінде анықталған қызметтеріне сәйкес 

оқушылар сынып жетекшілерінің, пән мұғалімдерінің қызметін атқарады.    

         Диплом  алды    практиканың  қорытындысы  колледж  оқушыларының  практикадан  ӛткен 

базалық  мекемелерінің  педагогикалық  кеңесінде  қойылған  бағалар  болып  табылады.  Практика 

бағдарламасын орындамаған оқушылар, мемлекеттік емтиханға жіберілмейді. Оларға жұмысқа 

тұру үшін құжаттар ретінде теориялық білімі бар деген академиялық анықтама қағазы беріледі.  

Гуманитарлық колледж  студенттерінің міндеттері: 

- ішкі тәртіп ережелерін, мектеп әкімшілігінің, мектепке дейінгі мекемелер мен практика 

жетекшілерінің  тапсырмаларын  орындау,  техника  қауіпсіздігін  сақтауларын  қадағалау, 

мейірімділіктің, ұйымдастырушылықтың, тәртіптілік пен еңбекшіліктің үлгісі болу; 

-  педагогика  практикасының  бағдарламасында  қарастырылған  жұмыстардың  барлық 

түрін  орындау;  балалармен  оқу-тәрбиелік  жұмысты  ӛткізуге  мұқият  дайындалу;  конспекттер 

немесе оқу және сабақ жоспарларын құру, оларды мұғаліммен үйлестіру (тәрбиешімен, саздық  

жетекшімен және т.б.) және мектепке дейінгі мекеме тәрбиешісімен немесе мұғаліммен бекіту. 

Мектеп мҧғалімдері: 

-  Практиканттарды оқу-тәрбие жұмысының жоспарымен таныстырады; 

-  бӛлек кӛрсету сабақтарын ӛткізеді; 

-  практиканттардың  беретін  сабақ  тақырыптарын  және  сыныптан  тыс  тапсырмаларын 

анықтайды, оларға кеңес береді, алдыдағы сабақ конспектілерін тексереді және оларды 

ӛткізуге рұқсаат береді; 

-  бақылау сабақтарында отырады, сабақты талқылауда және баға қоюда қатысады; 

-  практиканттарды  сынып  құжаттарымен  таныстырады,оларды  оқушылармен  жеке 

жұмыстарға, кӛрнекі құралдар дайындау бойынша үйірме сабақтарын ӛткізуге тартады; 

-  практиканттарға  мінездеме  жазады  және  практиканы  қорытындылау  конференциясына 

қатысады. 

 

 

37 

Гуманитарлық колледждің практика жӛніндегі  

мҧғалімдері және әдіскерлері: 

- 

Машықкерлермен  жұмыс  жасауға  тартылған  мұғалімдер,  тәрбиешілер  мен  басқа  да  педагог 

жұмысшыларға нұсқаулар жасалынады; 

- 

Практиканы ұйымдастыру және ӛткізу жұмыстарының жоспарын құрады; 

- 

Машықкерлерді жұмыс орындары бойынша бӛліп тастайды,  

- 

Әдіскерлік  жетекшілікті  және  оқушылардың  педагогикалық  жұмыстарын  қадағалауды  іске 

асырады; 

- 

Машықкердің  балалармен  жұмыстарын  бақылайды,  мұғалімдер,  саздық  жетекшілер  және 

тәрбиешілердің келісімдерімен оларды талдайды және бақылайды; 

- 

Мектеп  және  мектепке  дейінгі  мекемелердің  педагог  жұмысшаларымен  бірігіп 

практиканттарға мінездемелер және бағалар (сынақ) қояды;  

- 

Практика қорытындысы бойынша есеп жазады; 

- 

Мұғалімдер және тәрбиешілер келісімімен машықкерлер арасында сабақ тақырыптарын және 

сыныптан тыс тақырыптарды бӛліп береді;  

- 

Машықкер жұмыстарын бақылайды, талдайды және бағалайды және педагогикалық практика 

бойынша конференцияларға қатысады.  

Мҧғалімдер, сынып жетекшілері: 

-  Машықкерлерді 

сынып  құрамымен,  оқушылардың  жеке 

жұмыстарымен,  тәрбие 

жұмыстарының жоспарымен таныстырады; 

-  Машықкерлерге  тәрбие  жұмыстарын  жүргізуде  және  бӛлек  тәрбие  кештерінің  жоспарын 

құруда кеңес беру; 

-  Машықкерлерді  сынып  оқушыларымен  және  олардың  ата-аналарымен  жұмыс  жасауға 

қатыстыру; 

-  Практика қорытындысы бойынша конференцияларға,  педагогикалық кеңестерге қатысады. 

Мемлекеттік педагогикалық практика барысындағы   

студенттерінің жҧмыс жоспарының ҥлгісі 

І АПТА 

1.  Колледжде  ӛткізілген  педагогикалық  практика  мәселелері  бойынша  қалыптасқан 

конференцияларға қатысу. Мектеппен танысу.  

 2. Сабақтарды ӛзбетімен ӛткізу. 

3. Мектептің оқу-тәрбие жұмыстарымен таныстыру (директормен, оның орынбасарымен, сынып 

жетекшілерімен әңгімелесу). 

4. Мұғалім сабақтарына қатысу және сабақтарын талдау. 

5. Пән мұғалімінің жоспарымен танысу. Кабинет құралдарымен танысу. 

6. Оқу бағдарламаларын үйрену. 

7. Практика уақыттарына жеке жоспарлар құру. 

8. Сынып құжаттарына үйрену. 

9. Сабақтың жоспар-конспектісін жасау. 

10. Оқушылардың күнделіктерін тексеру. 

II -III АПТА 

1.  Сабақтарды ӛзбетімен ӛткізу. 

2.  Практикант күніне байланысты ашық сабақ дайындау. 

3.  Мұғалімдер сабақтарына қатысу және талдау. 

4.  Мұғалімдердің, әдіскерлердің кеңестері. 

5.  Мектептегі әдіскерлер семинарына қатысу. 

6.  Сабаққа кӛрнекі құралдар дайындау.  

7.  Педагогикалық тақырыпта ата-аналарға әңгіме дайындау. 

8.  Сынып ұжымының тәрбиелік деңгейін үйрену. 

9.  Пән бойынша сыныптан тыс кештерін дайындау және ӛткізу. 

 

 

 

38 

ІҤ-V АПТА 

1.  Сабақтар ӛткізу.  

2.  Практикант күніне байланысты ашық сабақ ӛткізу.  

3.  Үйірме және факультативтік сабақтар жүргізу. 

4.  Курстастар сабақтарына қатысу және  талдау.  

5.  Газеттерге материалдар дайындау. 

6.  Әдістемелік семинарларға қатысу. 

7.  Күнделіктер тексеру. 

8.  Педагогикалық тақырыпта ата-аналармен әңгіме ӛткізу. 

ҤІ - VII АПТА

 

1.  Сабақтарға қатысу. 

2.  Үйірме және факультативтік сабақтар жүргізу.  

3.  Мұғалімдердің сабақтарына қатысу және талдау. 

4.  Мұғалімдер, әдіскерлер кеңестері. 

5.  Әдістеме күніне орай НИРС тақырыбына байланысты кіріспе сӛз дайындау. 

6.  Қосымша сабақтар ӛткізу. 

7.  Педагогика бойынша кеңестер. 

8.  Тәрбие сағаттарын дайындап, ӛткізу. 

9.  Тәрбие жұмыстарының жоспары бойынша кештер. 

VIII- IХ АПТА 

1.  Сабақтарға қатысу  

2.  Үйірме және факультативтік сабақтар жүргізу.  

3.  Мұғалімдердің сабақтарына қатысу және талдау. 

4.  Оқушылардың ата-аналарымен жұмыс. 

5.  Күнделік жүргізу. 

6.  Әдіскерлердің, мұғалімдердің кеңесі. 

7.  Практика қорытындысы бойынша құжаттарды дайындау  

8.  Тәрбие жұмыстарының жоспары бойынша кештер. 

Х АПТА 

1.  Сабақтар  ӛткізу. 

2.  Үйірме және факультативтік сабақтар жүргізу.  

3.   Мұғалімдердің, әдіскерлердің кеңестері. 

4.   Әдіскерлерге құжаттарды тапсыру. 

5.  Практика  қорытындысы бойынша педагогикалық кеңеске қатысу 

Дипломалды практикасы бойынша есеп сызбасы 

1.  Қандай мектепке, сыныпта практикадан ӛтті. 

2.  Машықкер есіне тапсырмасын орындағандарын талдау. 

3.  Практика бағдарламасын, оның тапсырмаларын, жоспардың барлық түрін орындау. 

Осыларды орындауға сынып оқушыларының белсенділерін қатыстыру.    

4.  Оқу және тәрбиелеуді жекешелендіру. 

5.  Практикада инновациялық әдістерді, формаларды, технологияларды қолдану. 

6.  Мектеп жұмысына қатысу. 

7.  Практика барысындағы педагогикалық табыстар. 

Диплом алды тәжірибе  жӛнінде есеп беру кестесі 

1. Қандай сыныпта, мектепте тәжірибеден ӛтті 

2. Тәжірибеден ӛткенге талдау жасау 

3.Тәжірибеде ӛткізгендегі практиканы, оның тақырыбы, жоспарлары.  

4. Жекелеген білім және  тәрбие беру 

5. Мектептегі шараларға қатысу 

7. .Колледж атына  тілек. 

 

 

 

 

39 

 

Әдебиеттер тізімі: 

1.  Закон образование РК 

2.  Абай «Слова назидания». Алма-ата: Жалын, 1983г. 

3.  Алтынсарин И. Собр. соч. в 3-х томах - Алма-ата 1975-1978гг. 

4.  Антология педагогической мысли Казахстана. Составители К. Жарикбаев, С. Калиев. 

5.  Амонашвили Ш. А. Школа жизни. М., 1998. 

6.  Бабанский Ю.К. Избранные педагогические труды/ АПН СССР. - М.: Педагогика, 1989.  

7.  Бальсевич, В.К. Физическая активность человека / В.К. Бальсевич, В.А. Запорожанов.  -

Киев: Здоровье, 1987.  214 с.  

8.  Басенов  Т.К.  Казахский  народный  орнамент.  А:  издательство  художественной 

литературы, 1958г 

9.  Бессараб,  В.Ф.  Педагогические  технологии  в  учебных  заведениях  профессионального 

образования: в помощь преподавателю / В.Ф. Бессараб, А.В. Кротов.  Челябинск: РАО, 

2001.  31 с. 

10. Беспалько,  В.П.  Слагаемые  педагогической  технологии  /В.П.  Беспалько.  М.: 

Педагогика, 1989. 192 с.  

11. Болеев К., Казахская этнопедагогика. Джамбул, 1993 

12. Вавилов  Ю.П.  О  педагогических  способностях  учителя  мл.  классов  //  Диагностика 

познав. способностей. Ярославль: ЯГПИ, 1986. С.18-25.  

13. Волков Г.Н. Этнопедагогика. -Чебоксары: Чуваш. кн. изд-во, 1974 

14. Газман О. В школу - с игрой. М., 1991. 

15. Гребнев Н. Казахские пословицы и поговорки. А: «Жазушы», 1987г 

16. Джанибеков У. Эхо. Алма-ата: Ӛнер, 1991  

17. Джуринский А.Н. История педагогики 

18. Джанузаков Т. Ваше имя? А: «Казахстан». 1989г 

19. Жанузакова Ф. Казахские народные сказки. А: «Жазушы», 1977г 

20. Захлебный А. На экологической тропе. М., 1986. 

21. Кенжеахметов С. Қазақтын салт-дәстүрлері.  

22. Коджаспирова Г.М., Борикова Л.В. и др.  Педагогическая практика в начальной школе. 

М., Академия, 2000.  

23. Капралова Р.М. Работа кл. руков. с родителями. М., 1980. 

24. Симонов В. Диагностика личности. М., 1995. 

25. Скаткин М. Методология и методы пед. исследований. М., 1986. 

26. Сластенин В., Педагогика М.: Издательский центр "Академия", 2002. -576 с. 

27. Семушина,  Л.Г.  Содержание  и  методы  обучения  в  средних  специальных  учебных 

заведениях: учеб.метод. пособие / Л.Г. Семушина, Н.Г. Ярошенко. М.: Высш. шк, 1990. 

192 с.  

28. С.Г.Сериков 

Здоровьесбережение  учащихся  в  начальном  профессиональном 

образовании:  научметод,  пособие  /  С.Г.  Сериков.  СПб.:  Учебнометодический  центр 

комитета по образованию администрации СанктПетербурга, 1999.  42 с.  

29. Соколова  И.Ю.,  Хохлова  Д.А.  Управление  образовательными  системами:  Учебное 

пособие - Ставрополь: Изд-во СГУ, 2002.  

30. Стефановская,  Т.А.  Классный  руководитель:  Функции  и  основные  направления 

деятельности. - М.: Изд. центр « Академия », 2006. 

31. Тилеужанов М. Халық тағылымы. Алматы: Рауан, 1996. 

32. Роматина Л.П.Меңгерушінің анықтамасы М. орталығы «Педагогикалық жаршы»,2003ж. 

33. Родионов, В.А. Физическое развитие и психическое здоровье /В.А. Родионов // Человек. 

Культура. Здоровье.  М., 1997.  

34. Орлов А. А. Управление учебно-воспитательной работой в школе. М., 1991. - С. 34-35. 

35. Петрушин,  В.И.  Психологические  аспекты  деятельности  учителя  и  классного 

руководителя. -М., 2001. 

36. Планирование  воспитательной  работы  в  классе  /под  ред.  Е.Н.  Степанова.    М.:  Сфера, 

2001. 

40 

37. Положение  о  профессиональной  практике  учащихся  средних  профессиональных 

учебных заведений. МО и Н РК, 2003г. 

38. Методические  рекомендации  по  организации  и  проведению  профессиональной 

практики. МО и Н РК, 2004г. 

39. Маркова А.К. Психология труда учителя. М.: Просвещение, 1993. 192 с. 

40. Методика воспитательной работы: учеб. пособие для студ. высш. учеб. заведений / Л.К. 

Гребенкина,  Е.М.  Аджиева,О.В  Еремкина  и  др.;  под  ред.  В.А.  Сластенин.  -  М.: 

Издательский центр «Академия», 2007. 

41. Молдагаринов А. Казахские детские игры. Алма-ата: Жалын, 1987 г. 

42. Мартышин В.С. Твоя родословная. М.: Школьная пресса, 1987. 

43. Муканова М. Казахские домашние художеств. ремесла. А: «Казахстан», 1979г 

44. Маргулан А., Востров В. История древнего Казахстана. А: «Наука» 1967   

45. Хухлаева, О.В. Как сохранить психологическое здоровье подростков / О.В. Хухлаева.  -

М.: Сентябрь, 2003. 176 с.  

46. Харламов Ф., Педагогика М.: Гардарики, 1999. - 520 с.  

47. Храпов В. Твой лучший учитель – школа. М., 1987. 

48. Хмель  Н.Д.  Педагогикалық  үрдіс  кезіңде  мұғалімнің  кәсіптік  дайындығы.  Алматы, 

Мектеп 1984 ж. 

49. Управление  современной  школой:  Пособие  для  директора  школы  /  Под  ред.  М.М. 

Поташника. М., 1992. - С. 108. 

50. Энциклопедия мысли. Собрание афоризмов. СПб., 1997. 

51. Чошанов,  М.А.  Гибкая  технология  проблемно-модульного  обучения /  М.А.  Чошанов.  -

М.: Народное образование, 1996. 160 с. 

52. Шаханова Н. Мир традиционной культуры казахов. Алматы: Казахстан, 1998.  

53. Щуркова Н. Практикум по пед. технологии. М., 1998. 

54. Шевченко Л.Л. Практическая пед. этика. М., 1997.