Әр түрлі дебиторлармен және кредиторлармен есеп айырысуды есепке алу

Сабақ жоспары:

1) Сатып алушылар мен тапсырысшылардың дебиторлық берешегі.

2) Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысуды есепке алу.

3) Бухгалтерлік жазбалар
Сатып алушылармен және клиенттермен есеп айырысуларды есепке алу Типтік шоттар жоспарында 1200 «Қысқа мерзімді дебиторлық берешек» және «Дебиторлармен және кредиторлармен есеп айырысулар бойынша бухгалтерлік есеп ведомосі» бөлімшесінің белсенді шоттарында жүргізіледі.

1210 «Сатып алушылар мен тапсырысшылардың қысқа мерзімді дебиторлық берешегі» шотында жөнелтілген өнімдер (тауарлар), орындалған жұмыстар және көрсетілген қызметтер үшін есеп айырысу құжаттарына есеп айырысулар есепке алынады. Дебиторлық берешек дегеніміз - бір есепті кезеңдегі (ағымдағы дебиторлық берешек) немесе есепті күннен кейінгі бірнеше кезеңдегі дебиторлық берешек (ұзақ мерзімді дебиторлық берешек).

Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысуды жүргізу кезінде келесі жазбалар жасалады:

1. Өнімдерді, жұмыстарды, қызметтерді, тауарларды сату:

Дт 1210 Кт 6010

- ҚҚС сомасына (шот-фактураның негізінде)

Дт 1210 Кт 3130

- тауарлар, жұмыстар, қызметтер үшін сатып алушылардың төлемі

Дт 1030 Кт 1210

2. Артық материалдық құндылықтарды сату: сатып алушылар мен тапсырыс берушілерге есеп айырысу құжаттарына ұсынылған материалдардың шарттық құны

Дт 1210 Кт 6280

Дт 1210 Кт 6000

- ҚҚС есептеу

Дт 1210 Кт 3130

4. Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің шетел валютасындағы қарызындағы оң бағамдық айырмашылықтың қалыптасуы

Дт 1210 Кт 6250

5. Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің шетел валютасындағы берешегі бойынша теріс бағамдық айырмашылықтардың қалыптасуы

Дт 7430 Кт 1210

6. Клиенттердің талаптары бойынша танылған айыппұлдарды, өсімпұлдарды және тұрақсыздық айыбын есептеу

Дт 7470 Кт1210

7. Тауарлы-материалдық құндылықтарды жеткізуге, орындалған жұмыс үшін алынған аванстық төлемді есепке жатқызу

Дт 3510 Кт1210

8. Төленбеген тауарларды қайтару

Дт 7470 Кт1210

Дебиторлық берешек тек олармен байланысты кірістер танылғанда және сатылған тауарлардың қайтарымын ескере отырып, сату бағалары мен жеңілдіктерді шегергендегі өзіндік құны бойынша өлшенген кезде ғана танылады.

Есепті кезеңнің аяғындағы 1210 шоты бойынша қалдық сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің оларға жіберілген (шығарылған) тауарлар, орындалған жұмыстар мен көрсетілген қызметтер бойынша қабылданған қарыздары көрсетіледі.

Дебиторлық берешек айналымнан ақша аудару сомасын білдіретіндіктен, кәсіпорынның қаржылық қызметі оның айналымына, мерзіміне талдау жасайды және өндіріп алу үшін борышкерлермен жұмыс жасайды. Әдетте, дебиторлық берешекті өтеу мерзімі 30 күннен 90 күнге дейінгі мерзім болып саналады, содан кейін дебиторлық берешек мерзімі өткен болып саналады.

Басқа дебиторлық берешек Типтік шоттар жоспарында 1200 «Қысқа мерзімді дебиторлық берешек» бөлімше шоттарында жүргізіледі және оған келесі шоттар кіреді:

1250 - «Қызметкерлердің қысқа мерзімді дебиторлық берешегі»;

1260 - «Жалдау бойынша қысқа мерзімді дебиторлық берешек»;

1270 - «Өзге қысқа мерзімді дебиторлық берешек»;

1280 - «Қысқа мерзімді дебиторлық берешектің құнсыздануынан болатын залалға арналған бағалау резервтері».

Жалдау бойынша қысқа мерзімді дебиторлық берешек 1260 «Жалдау бойынша қысқа мерзімді дебиторлық берешек» шотында жазылады. Бұл шотта қолданыстағы немесе қаржыландырылған жалдауға берілген мүлік бойынша жалдау төлемдері ескеріледі.

Есепті кезеңдегі жалдау ақысы мыналарды көрсетеді:

Дт 1260 Кт 6280

Есепті кезеңдегі жалдау кірісі мыналарды көрсетеді:

Дт 1031, 1032 Кт 1260

Алынуға тиіс есептелген сыйақылар 1150 - «Алуға арналған қысқа мерзімді сыйақылар» шотында жазылады. Бұл шотта есептелген сыйақы бойынша дебиторлық берешек туралы ақпарат берілген (берілген қарыздар, вексельдер, негізгі құралдарды жалға беру және т.б.). Дебиторлық берешек бойынша сыйақыны есептеу 1150 - «Алуға арналған қысқа мерзімді сыйақылар» Дт шотында және 6110 «Сыйақылар бойынша кірістер» Кт шотында көрсетіледі. Есептелген сыйақылардың төленуі Дт 1030, 1010 және Кт 1150 - «Алуға арналған қысқа мерзімді сыйақылар» көрсетіледі.

Өзге дебиторлық берешек - 1270 «Өзге қысқа мерзімді дебиторлық берешек» шотында жүргізіледі. Дебиторлық берешектің келесі түрлері ескеріледі: шағымдар үшін, жалға алушылармен, ата-анасымен балаларын асырауға, басқа дебиторлармен.

Жеткізушілер мен мердігерлерге берілген аванстардың есебі 1710 «Берілген қысқа мерзімді аванстар» шотында жазылады.