Қазіргі арнайы педагогиканың құрылысы мен пәндік салалары

Арнайы педагогика ғылым ретінде эртүрлі кемістігі бар балалардың психикалық даму заңдылықтары мен ерекшеліктерін, организм қызметінің бұзылуымен байланысты ақпарат кемшілігін, жеткіліксіздігінің орнын толтыруда қамтамасыз ететін компенсаторлы процестердің қалыптасуын, сондай-ақ мүмкіндігі шектеулі балалардың дамуының жас шамалас аспектісін зерттеу мақсатында бір неше салаларды өзіне біріктіреді. Олар:

3 .Олигофренопедагогика 4.Логопедия

 

Сурдопедагогика (латынша - зигсшз-саңырау) - арнайы ның қүрамдас бір бөлігі. Ол есту бүзылыстарына үшыраған түлғалардың педагогика психикалық даму заңдылықтары мен ерекшеліктерін, білім берудің ғылыми үстанымдарының жүйесін қамтиды. Баланың жалпы дамуы үшін есту талдағыштарының (анализаторларының) қалыпты жүмыс істеуі үлкен маңызға ие. Есту қабілетінің деңгейі оның сөйлеу (тілдік) және психологиялық қалыптасуында шешуші ықпалдардың біріне жатады. Есту талдағыштарының бүзылымға үшыраған кезінде бірінші кезекте жэне барынша терең қиналатын сала - баланың тілдік, немесе сөйлеу мүмкіндігі, сол себепті танымдық іс-әрекеті толыққанды дамымай қалады. Талдағыштардың алғашқы кемістігі баланың жалпы дамуының қосымша ауытқушылығын туындатады, ал олар өз кезегінде басқа ауыртпашылықтарға экеліп соқтырады. Есту дерттерінің эр түрлі көріністерінің өзара эрекеттесуі үшінші, төртінші жэне т.б. деңгейдегі бүзылыстары естімейтін баланың танымдық іс-әрекеттерінің даму қүрылымын бүзып,  түрпайыландырып жібереді.

Тифлопедагогика - грек сөзінен «ііріоз» - соқыр деген атау алып, бастапқыда тек соқырлардың психологиясымен ған айналысты. Қазіргі уақытта тифлопсихологиның объектісі тек соқырлар ғана емес, сондай-ақ көздері нашар көретіндер жэне де амбиопиясы немесе ақилығы бар балаларда оның объектісі боып табылады.Тифлопедагогика - көруі нашар түлғалардың психикалық даму заңдылықтары мен ерекшеліктерін, көру анализаторының қызметінің бүзылуымен байланысты ақпарат кемшілігін, жеткіліксіздігінің орнын толтыруда қамтамасыз ететін компенсаторлы процестердің қалыптасуын, сондай-ақ көру қабілеті бүзылған балалардың дамуының жас шамалас аспектісін зерттейді.

Олигофренопедагогика (грек тілінен о1у§оз-кем, аз жэне рһгеп-ақыл, ми) - бұл ақыл есі кем балаларды психологиялық жағынан зерртейтін арнайы педагогиканың бір саласы. Бұл анықтама мамандардың интеллектісі бұзылған баланы өзінің дамуында қозғалмайтын жэне қатып қалған бір нэрсе деген көзқарастырын жеткілікті айқын бейнеледі. Басқаша айтқанда, бұл термин аномалды баланың интелектісінің сандық күйін қалыпты жетілген құрбы - құрдасымен салыстырғанда анықтады. Л.С. Выготскийдің ой-пікірін жэне оның психологиялық мектебінің эсерінен осы ұғымға кезекпен «ақыл - есі кем бала» немесе «кемақыл» деген термин келеді. Осы термин отандық дефектологтардың аномалды баланың интелектуалды дамуының табиғаты мен мэніне деген көзқарасына мейлінше толық жауап береді. Ақыл-ой көлемділігі - бұл аномалды баланың интеллектісне мінездеме, тек ол ғана емес, мұндай баланың интеллектісінің даму қарқынының қаншалықты сапалық, соншалықты сандық төмендеуін көрсетеді.

Олигофрения, немесе ақыл-ой кемістігі - бұл туа біткен және туылғаннан кейінгі бірінші жылдарда пайда болған кем ақылдық, жалпы алғанда писхикалық дамымаған элеуметтік бейімделудің қиындауынан интеллектуалды кемшіліктің басым болып көрінуі.

Сөйлеу тілі бұзылған балаларды логопедия ғылымы зерттейді. 

Сөйлеу тілін меңгерудің қағидаларьксөйлеу тілінің жүйелі дамуы (кинестезиялық), барлық қарым-қатынас түріндегі басқа да тілдік қатынастардытүсіну;артикуляцияның синхронды қатысуы,лекцикалық жэне граматикалық әдістер;бала дамуындағы қабылдау мен мэнерлі лекцикалық жэне граматикалық бірліктердің эмоциялық жэне ерік сферасының даму барысы;тілдік сезімді дамыту,сезгіштік жэне сөйлеу тілін ің барлық компоненттері.Баланың элеуметтік қарым-қатынас түрі тілдік және интелектуалдық дамуына байланысты.Баланың тіл кемістігі оның сауат ашуы мен бірге жеке басының дамуына кері эсер етеді.

Жалпы логопедия пэні сөйлеу тілінің кемістігіне байланысты негізгі бағдарламалар мен методикаларды пайдаланып,коррекциялау мен компенсациялау,даму кемістігін элсірету,жою т.б.с.с.оқыту системаларын пайдалану керек.

XX ғасырдың басында немістің белгілі ғалым П. Шуман атап айтқандай «Баланың психикалық дамуы неғүрлым төмен болса, оны оқытатын мүғалімнің білімі соғүрлым жоғары болуы керек». Сондықтан, болашақ психологтар тек қана, теориялық білім алып қоймай, ол білімдерін тэжірибе жүзінде мүмкіндіктері шектеулі балаларды қалыптастыру үшін қолдана білулері керек.

Психолог - мамандар өз міндеттерін жоғары дэрежеде іске асыру үшін, олар элеуметтік-педагогикалық, реабилитациялық, кеңесші-диагностикалық, психотерапиялық жэне негізгі кемістіктерді түзету эдістерін толық игерулері қажет. Сонымен қатар, бүл мамандар эртүрлі кемістіктері бар балалардың ауытқуларының этиопатогенетикалық ерекшеліктерін толық анықтап, олармен жүргізілетін арнайы түзету, оқыту жэне тэрбиелеу эдістемелерін қолданып, олардың нәттижелерін анықтайды

Кемтарлықтың түрлеріне, этиопатогенетикалық қалыптасу механизмдеріне сэйкес төмендегідей арнайы психолог мамандар түзету, оқыту, тәрбиелеу және қалыптастыру жұмыстарымен айналысады:

•  сурдопсихолог-нашар еститін немесе естімейтін балаларды қалыптастыратын арнайы психолог;

•   тифлопсихолог-нашар көретін немесе көрмейтін балаларды зерттейтін арнайы психолог;

•  олигофренопсихолог - эртүрлі дэрежедегі интеллектуалды дамулары зақымдалған балаларды қалыптастыратын арнайы психолог;

•  логопед   -эртүрлі дэрежедег ітіл мүкістігі бар балалардың кемістіктерін айқындап, түзететін маман;

•  арнайы психолог-   әртүрлі дэрежедегі псхикалық   дамуында ауытқулары бар балаларға психологиялық көмек көрсететін маман;

Түзете - дамыту және тәрбиелей - оқыту үшін психологтар жан-жақты білімі бар, әр кемістіктің қалыптасу ерекшеліктерін білетін жэне оларды түзететін әдістемелерді игерген мамандар болғаны қажет

 

З.Арнайы педагогика мен пәндік салаларының дамуы

Қазіргі таңда арнайы педагогика ғылымында бірнеше өзекті мәселелер кездеседі. Ол мәселелер арнайы педагогиканың категорияларымен тығыз байланысты. Яғни оларға: есту қабілеті бүзылған балалар (керең немесе саңырау, нашар еститін, кеш естімей қалғандар); көру қабілеті бүзылған балалар (соқыр, мүлде көрмейтін, немесе нашар көретін ); сөйлеу қабілеті бүзылған, тіл мүкістігі бар балалар- лагоппаттар; интеллектуалды дамуы немесе ақыл-ой, ойлау қабілеті зақымданған, кемақыл (ақыл-ойы, есі кеміс-кемақыл жэне психикалық дамуы тежелген балалар); психикасы мен дене бітімінің дамуы комплексті, күрделі түрде бүзылған (соқыр-мылқаулар);естімейтін-көрмейтін және ақыл-ойы жетілмеген, естімейтін т.б); тірек-қимыл аппараты зақымданған балалар; педагогикалық өзгерісі бар (жүріс-түрысы,мінез-қүлқы,   тэртібі   бүзылған)   балалар   жатады. Өкінішке   орай,қазіргі таңда дамуында ауытқуы бар балалар саны артуда. Ол балалар арнайы бала-бақшаларда, арнайы мектеп интернаттарында, арнайы сыныптарда жэне де логопедиялық пункттарда тәрбиеленеді. Демек, мұнда олар арнайы коррекциялық, психологиялық жэне педагогикалық көмектермен қамтамасыз етіледі.

Демек, ол дефектологтарға сонымен қатар, бұл мэселелерді шешу көзін табу үшін педагог-психологтарға өте маңызды. Бүл мэселелер
мектепке дейінгі, мектеп жасындағы жэне басқа да жас ерекшеліктер педагогикасында кездесетін мэселелердің бірі болып келеді. Яғни,
арнайы педагогикадағы бүндай жағдайлар элемдік деңгейде барлық мемлекеттерде кездесетін өзекті мэселелердің бірі болып табылады.
Мэселен, АҚШ елінде, Ресей еліне қарағанда дамуы артта қалған балалар саны көп. Сонымен қатар өз елімізде де дамуы артта қалған балалар
саны жэне де ақауы бар балалар да аз емес. Осыдан арнайы педагогикада туындайтын мэселелер осы балаларга қолданылатын психокоррекциялы жүмыстар мен педагогикалық элеуметтік қамтамассыз ету жағдайларының, қазақ тіліндегі оқу қүралдарының жэне техникалыққүрал-жабдықтардың аздығы. Жалпы айтқанда, осы негізгі мэселелер, концепциялар сол сияқты теориялар Л.С.Выготскидің түжырымдамалары мен салыстырмалы түрғыда түйінделіп жасалынған. Алайда бүл мэселелерді психологиялық жэне педагогикалық түрғыда қарайтын болсақ, дамуында ауытқуы бар балалардың ортамен қарым-қатынасы жэне олардың оқу барысындағы іс -эрекеті, ерекшеліктері арнайы педагогика ғылымында үлкен сүрақты туындатады. Демек мүндай эр түрлі категориядағы балалармен педагог-психологтардың жүмыс жасауы, олардың деңгейіне сәйкес әдіс-тэсілдердің қолданылуы жэне олардың таным процесстерінің ерекшеліктерін айқындауы жайында туындайтын сүрақтар арнайы педагогикағылымында қарастырылады. Жэне де арнайы педагогика ғылымында бүл мэселелер мен қатар теорияның тәжірибе жүзінде қарастырылуы жайында да сөз болады. Осы жайында байсалды жүмыстар хіх-хх ғасырдан бастап жүзеге асырыла бастады. Ал қазіргі кезде арнайы педагогика ғылымында осы айтылған мэселелерге жауапқайтаратынматериялдардыңаздығынан туындапотыр. Арнайы педагогика, сонымен қатар дефектология ғылымының бөліміндегі кейбір ғылыми аумақтарды да өз ішіне алады. Демек, психологиялық, педагогикалық жэне физикалық жағынан артта қалған балаларды өздігімен қоғамдық өмірге жэне еңбекке баулу; оларды дайындау; жан-жақты үйрету, оларға эр түрлі эдістерді жүргізу, коррекция, компенсация, реабилитация, абилитация жүмыстарын жүргізу,сонымен қатар оларды оқыту, тэрбиелеу, зерттеу арнайыпедагогика ғылымының аумағында   қарастырылады.

Арнайы педагогиканың негізгі методологиялық проблемасы болып сөздік емес психологиялық эдістеменің қолданылуы мен өңделуі болып табылады. Жалпы айтқанда арнайы педагогика ғылымында жүргізетін зерттеулер, эдістемелер эр баланың деңгейімен ерекшеліктерімен

жүргізіледі. Яғни баланың даму деңгейі, ақыл-ойының деңгейі, көру есту дефектісінің деңгейімен ескеріле отырып, зерттеу эдісін қолданамыз. Аномальді балалардың негізгі категорияларына:

Естуінде бүзылысы бар балаларды жатқызамыз. Яғни( саңыраулар, нашар еститіндер, мүлдем естімейтіндер, көру бүзылысы бар балалар: (соқыр, нашар көретіндер ); сөйлеудің күрделі бүзылысы бар балалар (Логопаттар); ақыл-ойында ауытқуы бар балалар ( ЗПР балалар); психофизиологиялық дамудағы комплекстік бүзылыс ( соқыр-мылқау , ақыл-ойында ауытқуы бар соқырлар, ақыл-ойында ауытқуы бар саңыраулар,); жэне де қимыл қозғалыс аппаратында бүзылысы бар балалар жатады.

Сонымен   қатар, дамуында  ауытқуы  бар  балалардың  басқа   да топтары бар, олар:

Мінез - қүлықының психопатиялық формасы, яғни олар мектепте бейімделе алмайды жэне мектепте неврозбен зардап шеккен балалар болып табылады. Жэне де балалардың ерекше тобы, педагог пен психологтардың зейінін өзіне аударатын топ ол: дарынды балалар тобы болып табылады. Аномальді балаларды оқыту мен тэрбиелеу, оларды қоғамдық өмірге, өнімді еңбекке баулу- күрделі элеуметтік жэне педагогикалық проблема болып келеді. Аномальді балалар- күрделі эрі эртүрлі мінезді топ. Әртүрлі аномальділердің дамуы балалардың элеуметтік байланысында қүрылуда эртүрлі көрінеді.

Арнайы педагогикағылым ретінде эртүрлі кемістігі бар балалардың психикалық даму заңдылықтары мен ерекшеліктерін, организм қызметінің бүзылуымен байланысты ақпарат кемшілігін, жеткіліксіздігінің орнын толтыруда қамтамасыз ететін компенсаторлы процестердің қалыптасуын, сондай-ақ мүмкіндігі шектеулі балалардың дамуының жас шамалас аспектісін зерттейді.

Қазіргітаңдамүмкіндіктері шектелген балалардытек дефектологиялық, психологиялық жэне педагогикалық жақтармен анықтап алу қажет. Психологиялық зерттеудің өзі оңай жүмыстар емес, демек, эрбір психолог-педагог маманы ондай балалармен психологиялық байланыста жэне тығыз қарым-қатынаста болуы қажет. Демек, бүл мэселелер элемдік мэселелермен парапар. Қазіргі қоғамымыздың дамуы мен тәрбиеленуінің мэні де осы жағдайлармен да тығыз байланысты. Осы мэселелердің туындау

4.Арнайы   педагогика пәндік салаларының болашақ дамуы

қалыптастыру, осы түрғыдағы балаларға коррекциялық тэрбиелеу жүмыстарын жүргізуінің бағыты мен оқытудың мазмүны туралы білімді қалыптастыру, сондай-ақ   мүмкіндігі   шектеулі   балалардың дамуының жас шамаласаспектісін зерттеумақсатындабірнешесалалардыөзіне біріктіреді. Олар: 1 .Сурдопедагогика 2.Тифлопедагогика 3 .Олигофренопедагогика 4.Логопедия

XVII - ХУІПғғ капиталистік өңдеу дамыды. Даму эсіресе Еуропада қарқынды жүрді. Мүнымен бірге ғылыми білімдер де дамыды. Оқытушылар сурдопедагогикалық мәселелерді жеңуге, оның жаңа жолдары мен қүралдарын іздеуге батыл күресті. Сурдопедагогтар эсіресе кереңдерді ауызша сөйлеуге, оқыту әдістемесін жасауға көп көңіл бөлді.. Кереңдерді жеке оқыту эсіресе Англия, Нидерландия, Франция, Германия елдерінде дамыды. Бүл кезеңде кереңдерді ауызша сөйлеуге оқытудың 2 жолы болды.

1                    жол - Консье, Бонет, Бульвер тэжірибесіне сүйеніп, дактильді сөйлеуді қолдану.

2                    Бағыт - өкілдері керең балаларды ауызша оқытуға талпындық. Сонда кереңдерді оқытудың 2 жүйесі қалыптасты: мимикалық жэне ауызша.

Бүл кезеңде кереңдерді оқыту мэселесі Англия дәрігерлері мен оқымыстыларының да назарын аударады.

XVII Англияда  кереңдердіоқыту  мэселесімен жемісті

айналысқандардың бірі физик Бумвер еді. Кереңдердің ақыл ойын қолмен сөйлеу арқылы дамыту туралы пікірлерін оның 1644 ж шыққан Хирология (қолмен табиғи сөйлеу) жэне Хиронология (қолмен жасанды сөйлеу) кітаптарында айтылды.

Англияда кереңдерді жеке оқытуға еңбек сіңірген ғалымдардың бірі Джон Валдис еді. Ол мынадай мэселелерді   шешуде талпынды.

1.    Кереңдерді ауызша сөйлеуге оқытуда жалпыға бірдей грамматика ерекшеліктерін пайдалану.

2.    Кереңдерді еріннен оқуға үйрету.

3.    Кереңдерді өздерінің ойларын сөйлеудің жазбаша формасында жеткізуге үйрету.

4.    Кереңдерді өздерінің ойларын сөйлеудің жазбаша формасында жеткізуге үйрету.

Валмис сонымен қатар ауызша сөйлеуге балама болатын саусақ әріптері (дактилологияны) жасауды алдына міндет етіп Дактильді және жазбаша сөйлеу арқасында оның жетекшілігіндегі шәкірттер сөздікті лек сиканы меңгереді.

XVII ғ жэне Х^ІІІғ басында кереңдерді жеке оқыту жэне сол кезден бастап оқытылған. Нидерландияда кең тарады. Мүнда кереңдерді ауызша оқыту теориясының көрнекті өкілдерінің бірі Ван Геммонд еді. Ал дэрігер химик болган, оның 1667жылы « Ауызша сөйлеудің табиғи эліппесі» еңбегі таблица түрінде жарыққа шықты. Нидерландиядағы кереңдерді оқытушылардың таға да бір көрнекті өнім дэрігер Амман еді, ол Швейцарияда туылып, медицина факультетін бітірді мүнан соң ол Амстредамға келіп медициналық практикамен айналыса бастады . Бүл жерде ол бір бай көпестің керең қызын оқыту жөніндегі үсынысын қабыл алады. Еңбекақысы жоғары болғандықтан ол бүған келіседі жэне оның бүдан кейінгі қызметі осы бағытта өрбіді 5 жылғы оқытудан соң ол «сөйлеу туралы диссертация» еңбегін жарыққа шығарды оның еңбектері педагогтар арасында кең қолданды кітаптары көп тілге аударылды . Бірақ ол керең балалардың ақыл-ой күшінің олардағы табиғи шараларын сезінуді бағаламады.

Франция, Перейра жекелеген керең оқушыларды табысты түрде оқытты оның керең балаларды оқытумен айналысуы оның керең қарындасына байланысты болды. Бүдан кейін ол кереңдердің кэсіби оқытушысы болды. Париж ғ ғылым акодемиясының жиналысында оның кереңдерді оқытудағы жетістіктері талқыланды. Сол кездегі   француз газеттерінде ол

туралы көптеген мақалалар шықты. Бірақ Перейра маңынан ешқандай еңбек қалдырылмады. Кереңдерді жеке оқытуда неміс мүғалімі Родальдің еңбегі зор . Сурдопедагогика тарихында жиі кездесетін оның керең балаларды оқытуға көңіл бөлуінің жеке басының еңбегі бар еді. Оның 6 баласының 3-еуі керең болды. Бүл жағдай Родельді оқытудың жолдары мен қүралдарын іздеуге   мэжбүр етті.

XVII - ХУІІІғғ кереңдерді жеке оқыту тэжірибесі бүдан кейінгі кезеңдерді фронтальді оқыту тэжірибесіне негіз болды.

Тифлопедагогика - грек сөзінен «Ііріоз» - соқыр деген атау алып, бастапқыда тек соқырлардың педагогикасымен ғана айналысты. Қазіргі уақытта тифлопедагогиканың объектісі тек соқырлар ғана емес, сондай-ақ көздері нашар көретіндер жэне де амбиопиясы немесе ақилығы бар балаларда оның объектісі болып табылады.

Тифлопедагогика - көруінде әртүрлі бүзылыстары бар адамдарды оқыту мен тэрбиелеу эдістерін қарастыратын дефектология саласы.

Көзі көрмейтіндерге арналған ең алғашқы оқу-орнын тифлопедагогикалық негізін қалаушы Француз педагогы Гаюи Парижде ашты. Шетелдерде XVIII - ХІХғғ Көзі көрмейтіндерге арналған мектептер Үлыбританияда, Австрияда, Германияда, АҚШ-та қүрылды. Бүл оқу орындарында көзі көрмейтіндер жазуға, оқуға, есептеуге жэне музыкаға оқытылды.

XIX ғасырдың ортасынан бастап көзі көрмейтіндерді жазуға, оқытуға үйретуде, Луи Брайльдің (1829ж) жасаған рельфті шрифті кең қолданыла бастады. Көзі көрмейтіндерге арналған көптеген рельфті алфавиттердің ішінде (Галь, Лукас,Барбе) және т.б Брайль шрифті жазуға оқытуға  үйретуде тиімдірек болды.

Көзі көрмейтіндер компьтерді және калькуляторды жедел пайдалануына арналған эртүрлі еңбектер жасалынды.

Ресейде көзі көрмейтіндерге арналған алғашқы мектеп 1807ж ашылды. Ресейде тифлопедагогиканың дамуы Грот, Скребиский тығыз байланысты, Көзі көрмейтіндерге арналған мектеп тэрбиеленушілері жалпы білім беретін мектептердің 3,4 сынып көлеміндегі білімін жэне кэсіби даярлықта меңгереді. Бірақ бүл оқыту көзі көрмейтін балалардың 4-5 процентін ғана қамтыды.

Қазіргі таңда Ресейде көзі көрмейтіндер 70 түрлі кэсіп меңгеріп шыға алады.

Луи Брайль 1809 жылы 4 қаңтарда Францияның кішкентай бір қалашығында дүниеге келген Ол 3 жасқа толған кезінде көзін пышақпен зақымдап , көзі қабынып көрмей қалды.Бірақ Брайльдің ата-аналары оны эртүрлі еңбек дағдыларына үйретті. Музыка мүғалімдерін үйіне шақырып оны скрипкада ойнауға да үйретті. Брайль жергілікті мектепте кэдімгі саусақ көмегімен алфавитті де үйренді 1819 ол Париждегі көзі көрмейтіндерге арналған институтқа түседі. Бүл институт тэрбиелеушілері, сауаттылыққа, музыкаға  тоқымаға үйретілетін.  Ал   сабақ та рельфті шрифпен шығарылатын кітаптар пайдаланылды. Көрсеткен пэндер бойынша оқулықтар жеткіліксіз болғандықтан оқыту эдістемесі көбінесе ақпаратты есту арқылы қабылдауға негізделеді. Луи Брайль институтта қабілетті тәрбиеленуші болғандықтан, оған 1828ж оқуды бітіргеннен соң оқытушы бір жүмыс істеуге үсыныс жасалынады.. Париж институтында оқып жүргізгенде ол Галон әдісімен жэне де оқуға арналып жасалып эріптермен танысады. Барін эріптері картонға тесіліп жазылатын жэне оны сипау арқылы оқитын, бірақ оның жаңалығы қолдануға тиімсіздеу болды. Әріп таңбалары өте үлкен болатын , бірақ, бүл жүйе Брайльге шығармашылық күш берді ол эр эріптерді, сандарды химиялық жэне физикалық белгілерді ноталарды дэл көрсетіп шерльфті шрифт жасауды ойлады. Ол бүл жүйесін жасаумен 1824 ж 15 жастан бастап айналысты жэне жүйедегі алғашқы нүсқасын 1828ж институт кеңесіне қарауға үсынды , бірақ ол қолдау таппады. Олар балалардың жасаған шрифтерін көзі көретін оқытушыларға ыңғайлы емес деп тапты. 1837 ж көзі көрмейтіндердің табанды түрде үсынумен институт кеңесі бүл мэселені қайта қарады. Бүдан соң, Брайльдің рельфті шрифтерін Францияның қысқаша тарихы басылып шықты ең соңында Брайльдің жасаған жүйесі көзі көрмейтіндерге арналған ең жақсы жүйе ретінде танылды.

Қазіргі таңда Брайль алфавитімен кітап шығаратын ең ірі орталық Лондондағы көзі көрмейтіндерге арналған Коралевский национальный институт. Ол үздіксіз кітаптар, газеттер, музыкалық жүмыстарды, емтихан қүжаттарын т.б кітаптарды көптеп шығарды.

Олигофренопедагогика - (грек тілінен о1у§оз-кем, аз жэне рһгеп-ақыл, ми) - ақыл-ой дамуы артта қалған балалардың кемістіктерін коррекциялау жолдарын олардың элеуметтік реабилитация мэселелерін тэрбиелеу жэне оқыту мэселесін зерттейтін дефектологияның бір саласы. Ақыл-ой дамуы артта қалған адамдар эруақытта да болған. Мыңдаған жылдар бойына оларды аластап теріске шығарып отырған. Ерте заманда кемақыл адамдарға қарым-қатынас мифтік діни қорғаныс механизімімен анықталған. Егер сэбидің кемістігі бірден байқалса оны өлтірген. Бірақ, ол кезде эпилепсия қасиетті ауру ретінде. Ортағасырда христиандық кемақылдыларға деген қатынасты біршама жүмсартты. Олар Евангенин негізін ала отырып, ауруларға көмек көрсетіп қарады.

Ғылым білімнің дамуы бірте-бірте діни - сенімдерді, орындарды жеңіп оларды реттеуге қызығушылық   тудырды.

Олигофренопедагогика ғылым ретінде ХІХғ бас кезеңінде медицина мен педагогика бір бағыты ретінде пайда болып, дами бастады. Кемақыл балалардың , алғашқы тэрбиешілері арнаулы сихотерапиялық емдеу орындағы дэрігерлер еді. Кемақыл адамдарға арнап арнайы мекемелер қүрудың ХІХғ 3 алғышарты болды.

•                     Медициналық дэрігер Гуген Бю кретенизімді емдеуге кірісті.

•                     Әлеуметтік педагогикалық Тест толаңсидің кемақылдарды оқыту мүмкіндігіндегі тур ақпараты.

•         Діни қайырымдылық.

Француз   Жан Итар кемақыл   бір   баланы   элеуметтік   ортаға  бейімдеуге талпыныс жасады оның әдістемесін көзқарастарын одан кеиін.

Сеген пайдаланған. Ол өзінің тэжірибелерінде сенсорлық жэне қозғалыс дамуының маңызын көрсетті. Сегеннің эдісін Монтессори дамытты Дисон Даун ақыл-ойы дамуы артта қалғандары бойынша топта жіктеуге кірісті. Шіркеу құрылымының бастамасымен көптеген арнайы орындар ашылды. Арнайы орындар негізін дәрэгерлер тарапынан ашылды. Мемлекеттік арнайы орындар педагогикалық міндеттерді орындауға тырысты. Олардың негізгі мақсаты кемақылдыларды адамзат қоғамның пайдалы мүшесін айналдыру еді. Бүл мемлекеттік мекемелер көбінесе сурдопедагогтардың бастамасымен пайда болды.

XIX ғасырдың екінші жартысында арнайыц мектептердің саны өсті. 1901 жылы Нидерландияда ақыл-ой дамуы артта қалған балалардың міндетті білім алуы туралы заң қабылданды. Бұл кемақыл балаларға мектептік білім беру жүйесінің дамуына негіз болды.Олигофренопедагогиканың қалыптасуы шетелде Демор, Деклорись,Бине т.б есімдерімен байланысты. Ресейде төңкеріске дейінгі жэне кеңес олигофренопедагогикасына Кашенько, Граборов, Выготский, Дульнев жэне т.б көп еңбек сіңірді. Ресейде кемақыл балаларға арналған алғашқы көмекші сынып 1908ж, ал алғашқы көмекші мектеп 1910жылы ашылды. Сөйлеу тілі бұзылған балаларды логопедия ғылымы зерттейді.

Логопедия дегеніміз-сөйлеу тілі кенмістіктерін,оның бүзылу себептерін,болдырмау жолдарын, сонымен бірге осындай кемістіктерді эр түрлі жолдармен түзетіп жоюдың тэсілдерін зерттейтін ғылым. Логопедия- «1о§оз» сөйлеу, «реёео»-«оқытамын» деген мағынаны білдіреді.Логопедия арнайы психологияның бір саласы болып есептеледі. Логопедияның зерттеу обьектісі-сөйлеу тілінің бүзылуынан зардап шеккен адам.Сонымен сөйлеу тілі дамуымен оның бүзылуын түзету жэне сақтандыру логопедилық ықпал жасау барысының негізгі бағыты болып есептеледі. Логопедияның мағынасы тілдің элеуметтік маңызы мен байланысты.Сөйлеу тілі байланыс қүралы ретінде жэне ойын жеткізіп түсіну үшін қолданылады.

Сөйлеу тілін меңгерудің қағидаларыхөйлеу тілінің жүйелі дамуы (кинестезиялық), барлық қарым-қатынас түріндегі басқа да тілдік қатынастардытүсіну;артикуляцияның синхронды қатысуы,лекцикалық және граматикалық эдістер;бала дамуындағы қабылдау мен мэнерлі лекцикалық жэне граматикалық бірліктердің эмоциялық жэне ерік сферасының даму барысьқтілдік сезімді дамыту,сезгіштік жэне сөйлеу тілін ің барлық компоненттері.Баланың әлеуметтік қарым-қатынас түрі тілдік жэне интелектуалдық дамуына байланысты.Баланың тіл кемістігі оның сауат ашуы мен бірге жеке басының дамуына кері әсер етеді.

1. Арнайы педагогиканың сыныптамалары.

2.Қазіргі арнайы педагогиканың құрылысы мен пәндік салалары.

3.Арнайы педагогика мен пәндік салаларының дамуы

2. Сөйлеу тілі бұзылыстарының себептері

3. Сөйлеу тілінің патологиялық дамуы

Лекция мәтіні

Логопедия дегеніміз-сөйлеу тілі кенмістіктерін,оның бұзылу себептерін,болдырмау жолдарын, сонымен бірге осындай кемістіктерді эр түрлі жолдармен түзетіп жоюдың тәсілдерін зерттейтін ғылым. Логопедия- «1о§оз» сөйлеу, «рес1ео»-«оқытамын» деген мағынаны білдіреді.Логопедия арнайы психологияның бір саласы болып есептеледі. Логопедияның зерттеу обьектісі-сөйлеу тілінің бүзылуынан зардап шеккен адам.Сонымен сөйлеу тілі дамуымен оның бүзылуын түзету жэне сақтандыру логопедилық ықпал жасау барысының негізгі бағыты болып есептеледі. Логопедияның мағынасы тілдің элеуметтік маңызы мен байланысты.Сөйлеу тілі байланыс қүралы ретінде және ойын жеткізіп түсіну үшін қолданылады.

Сөйлеу тілін меңгерудің қағидаларьксөйлеу тілінің жүйелі дамуы (кинестезиялық), барлық қарым-қатынас түріндегі басқа да тілдік қатынастардытүсіну;артикуляцияның синхронды қатысуы,лекцикалық жэне граматикалық әдістер;бала дамуындағы қабылдау мен мэнерлі лекцикалық жэне граматикалық бірліктердің эмоциялық жэне ерік сферасының даму барысы;тілдік сезімді дамыту,сезгіштік жэне сөйлеу тілін ің барлық компоненттері.Баланың элеуметтік қарым-қатынас түрі тілдік және интелектуалдық дамуына байланысты.Баланың тіл кемістігі оның сауат ашуы мен бірге жеке басының дамуына кері эсер етеді.

Жалпы логопедия пэні сөйлеу тілінің кемістігіне байланысты негізгі бағдарламалар мен методикаларды пайдаланып,коррекциялау мен компенсациялау,даму кемістігін элсірету,жою т.б.с.с.оқыту системаларын пайдалану керек.

XX ғасырдың басында немістің белгілі ғалым П. Шуман атап айтқандай «Баланың психикалық дамуы неғүрлым төмен болса, оны оқытатын мүғалімнің білімі соғүрлым жоғары болуы керек». Сондықтан, болашақ психологтар тек қана, теориялық білім алып қоймай, ол білімдерін тэжірибе жүзінде мүмкіндіктері шектеулі балаларды қалыптастыру үшін қолдана білулері керек.

Психолог - мамандар өз міндеттерін жоғары дэрежеде іске асыру үшін, олар элеуметтік-педагогикалық, реабилитациялық, кеңесші-диагностикалық, психотерапиялық жэне негізгі кемістіктерді түзету эдістерін толық игерулері қажет. Сонымен қатар, бүл мамандар эртүрлі кемістіктері бар балалардың ауытқуларының этиопатогенетикалық ерекшеліктерін толық анықтап, олармен жүргізілетін арнайы түзету, оқыту жэне тэрбиелеу эдістемелерін қолданып, олардың нәттижелерін анықтайды

Кемтарлықтың түрлеріне, этиопатогенетикалық қалыптасу механизмдеріне сэйкес төмендегідей арнайы психолог мамандар түзету, оқыту, тәрбиелеу және қалыптастыру жұмыстарымен айналысады:

•  сурдопсихолог-нашар еститін немесе естімейтін балаларды қалыптастыратын арнайы психолог;

•   тифлопсихолог-нашар көретін немесе көрмейтін балаларды зерттейтін арнайы психолог;

•  олигофренопсихолог - эртүрлі дэрежедегі интеллектуалды дамулары зақымдалған балаларды қалыптастыратын арнайы психолог;

•  логопед   -эртүрлі дэрежедег ітіл мүкістігі бар балалардың кемістіктерін айқындап, түзететін маман;

•  арнайы психолог-   әртүрлі дэрежедегі псхикалық   дамуында ауытқулары бар балаларға психологиялық көмек көрсететін маман;

Түзете - дамыту және тәрбиелей - оқыту үшін психологтар жан-жақты білімі бар, әр кемістіктің қалыптасу ерекшеліктерін білетін жэне оларды түзететін әдістемелерді игерген мамандар болғаны қажет

1.Сөйлеудің бұзылуы

2. Сөйлеу тілі бұзылыстарының себептері

3. Сөйлеу тілінің патологиялық дамуы

Кащенко өзінің практикалық және ғылыми жұмысында оқыту – тәрбиелеу үрдісінің әдістемелік жағына көп көңіл бөлген. Ол тәрбиелеу жүйесіне және оқыту бағдарламасына бала емес, керісінше олар балаға бейімделу қажет деген. Осыған орай, мектеп мүмкіндігінше оқушының жекелей ерекшеліктерін ескеру қажет деген талап пайда болды. Талапты орындамаған жағдайда мектеп оқушыға шамасы келмейтін талаптар қойып,оның қабілеттері мен мүмкіншіліктерін толық пайдаланбай, дамытпай, оқушыны жалықтырып жіберуі мүмкін. Осыдан барып әрбір оқушының ерекшеліктерін толық зерттеу қажеттілігі пайда болды. 1918 жылы Кащенконың мектеп – санаторийі Наркомпросса жүйесіне енді. Ол зерттеу үйіне айналды.

Медициналық - педагогикалық кеңес берулер барысында педагогикалық клиника дамыды. Мұндай клиника алғаш қолданыста болды. 1920 жылы І Бүкілресейлік балалар дефектісімен күрес съезді өтті. Сол жылы Кащенко балалар дефектологиясының педагогикалық институтын ашты. 1924 жылдан бастап ІІ Мәскеу мемлекеттік университетінің педагогика факультетінде дефектология бөлімі ашылды.

В.П. Кащенко басқарған институтта келесі бөлімдер жұмыс жасады:

• 
  Интеллектуалды дефективтік;
  
• 
  Қиын тәрбиеленетін балалармен жұмыс;
  
• 
  Сурдопедагогика (есту қабілетінде кемшілігі бар, естімейтін не болмаса мүлде естімейтін балаларды оқыту мен тәрбиелеу);
  
• 
  Тифлопедагогика (көруінде кемістігі бар балаларды оқыту және тәрбиелеу);
  
• 
  Баланы әлеуметтік заң жүзінде қорғау.
  

1928 – 1932 жылы В.П.Кащенко мен Н.А.Семашко профессор Каннабихпен бірге «ашуланшақ бала, жалғыз бала» тақырыбында топтық, көпшілікке арналған клубтар мен радио көмегімен лекция өткізді. 1928 жылдан бастап «Дефектология сұрақтары» журналы жарық көрді. В.П. Кащенконың мектеп-санаторийы дефектологияның кеңестік ғылымның жеке психологиялық-педагогикалық бағыты ретінде мемлекеттік ұйымдастырылуына көп септігін тигізді.

Адамның даму үрдісі бүкіл өмір барысында жүріп отырады. Әсіресе, ол балалық шағында қарқынды дамиды. Міне, сондықтан қазіргі уақытта «балалық шақ» қоғамның рухани байлығы болып саналады және осы жас шамасындағыларға әр түрлі ғылым мамандары көп көңіл бөледі. Бала кезінде адамның қоршаған ортаны тануға деген ұмтылысы белсенді болады. Даму әрқашанда дәл және баяу жүрмейді. Ол жылдам темппен, мақсатқа жетушілікпен мазмұндалуы мүмкін. Л.С.Выготский бала дамуының дөңгелек кезеңі деген атауды бөліп көрсетті:

• 
  Нәрестелік дағдарыс;
  
• 
  Бір жас дағдарысы;
  

• 
  Жеті жас дағдарысы;
  
• 
  Он үш жас дағдарысы.
  

• 
  Құлағы естімейтін, көзі көрмейтін, сөйлей алмайтын, тірек қимыл аппаратында ауытқуы бар балалар;
  
• 
  Психикалық дамуы тежелген балалар;
  
• 
  Астеникалық жағдайдағы және конфликтілі қайғыруы бар балалар;
  
• 
  Психопатиялық мінез-құлық формасы бар балалар;
  
• 
  Ақыл-ойында ауытқушылығы бар балалар(деблиьдік, имбецильдік, идиотия дәрежелеріндегі олигофрендер);
  
• 
  Психикалық аурлардың бастапқы көрінуі бар балалар.
  

• 
  Ағзалық бұзылуларға байланысты дамуында ауытқушылығы бар балалар;
  
• 
  Функционалды жетілмеушілікпен байланыс салдарынан туындаған ауытқушылығы бар балалар;
  
• 
  Психикалық аурулар әсерінен дамуында ауытқуы бар балалар.
  

• 
  Сенсорлық бұзылуы бар балалар (есту және көру қабілеті бұзылған);
  
• 
  Интеллектуалдық бұзылулары бар балалар (ақыл-есі кем және психикалық дамуы артта қалған балалар);
  
• 
  Тіл кемістігі бар балалар;
  
• 
  Тірек-қимыл аппаратында кемістігі бар балалар;
  
• 
  Дамуында кешенді дефектісі бар балалар;
  
• 
  Дисгармондық дамуы бар балалар;
  

1. Мінез- құлқында кемшілігі бар, ерекше эмоционалды сипаттағы балалар:

• 
  тұрақсыздық, қайшылықтылық;
  
• 
  ашуланшақтық, аффектіге бейімділік;
  
• 
  адамдарды ұнатушылық пен жек көрушіліктің жітілігі;
  
• 
  әрекет қылығының импульсивтілігі;
  
• 
  ызақорлық;
  
• 
  қорқақтық;
  
• 
  ақ көңілділік, енжарлық;
  
• 
  енжарлық және шектен тыс көңілді болу;
  
• 
  педантизм;
  
• 
  аса қызығушылықпен оқу.
  

• 
  интенсивті езбелік;
  
• 
  үнемі рахаттануға құмартушылық;
  
• 
  нақты мақсаттың жоқтығы;
  
• 
  тұрақсыздық;
  
• 
  алаңғасарлық;
  
• 
  мақсатсыз өтірік;
  
• 
  мағынасыз ұрлық;
  
• 
  жан-жануарларды азаптау;
  
• 
  қоршаған адамдарға қиянат көрсету;
  
• 
  негативизм;
  
• 
  диспотизм;
  
• 
  шектен тыс салақтық;
  
• 
  тұйықтық;
  
• 
  кезбелік, қаңғыбастық;
  

• 
  балаға жүйелі түрде бақылау жасамау;
  
• 
  дәрігерлердің нұсқаулары мен кеңестеріне жүгінбеу;
  
• 
  моральдық сапаларды қалыптастырмау;
  
• 
  эмоционалды еріктік сфераны дамытпау;
  
• 
  балаларға рухани және физикалық қиындықтар туындату;
  
• 
  баланың жеке мәселесіне көңіл бөлмеу;
  
• 
  тіл кемістігі бар балалармен арнайы жұмыстар жүргізбеуі жатады[1,20]. Сол себептен бала дамуындағы бұзылуларды ерте кезден анықтап, оның пайда болу себебін бейтараптандыру қажет.Сонымен қатар күнделікті өмірде «қиын бала» ұғымы да кеңінен таралған. «Қиын» оқушылар классификациясын Ростов мемлекеттік педагогикалық университетінің доценті А.И. Белов ұсынған болатын. Оның жүйесі «қиындық» түсінігін түсінуге және де педагогикалық коррекцияның адекватты формасын таңдауға аса көп негізделген.
  

Астеникалық балалар

Ашушаң балалар

Дене бітімі дұрыс жетілмеген балалар

Дене бітімінің дамуы артта қалған балалар