Дарынды балаларды оќыту мен тєрбиелеуді ±йымдастырудаѓы басты міндет-балалардыњ ќабілеттері мен таланттарын жан-жаќты аша т‰с

Баланы өз күшіне сендіріп үйрету керек.

Дарынды балаларды оқыту мен тәрбиелеуді ұйымдастырудағы басты міндет - балалардың қабілеттері мен таланттарын жан-жақты аша түсу үшін дарындылықтың ерекшеліктерін анықтау мен айқындау болып табылады.

• 
  Балаларды бақылаудың түрлі баламалары;
  

• 
  Баланың отбасылық жағдайы, оның ерте балалық шағынан бергі жетілуі туралы ақпараттарды жинаудағы әр түрлі әдістер (ата-аналармен әңгіме, сауалнама, балалар шығармалары, күнделік жазбалары т.б.);
  
• 
  Арнайы психодиагностикалық тренингтер;
  
• 
  Баланың іс-әрекетін мұғалімдер, ата-аналар, тәрбиелеушілер тарапынан экспертті бағалау;
  
• 
  Арнайы бағдарламалар бойынша “байқау” сабақтарын өткізу, балаларды арнайы ойын және пәндік-бейімделген сабақтарға қатыстыру;
  
• 
  Ұжымдық шығармашылық іс-шараларды жүргізуде балаларды басты ролдерге қатыстыру;
  
• 
  Балалардың шығармашылық жұмысының нақты нәтижелерін (суреттер, өлеңдер, техникалық модельдер және т.б.) мамандар тарапынан сараптау;
  
• 
  Түрлі танымдық әрі пәндік олимпиадалар, конференциялар, спорт жарыстар, шығармашылық байқаулар, фестивальдер т.б. ұйымдастыру;
  
• 
  Психодиагностикалық зерттеулер жүргізу.
  

Осы әдістер арқылы дарынды балаларды анықтауға қол жеткізуге болады. Сонда дарынды бала дегеніміз кім?

Дарынды бала – зейіндік, есте сақтау қабілеті, күш-жігері жоғары, белсенді, ой - өрісі кең, еңбексүйгіш,өзіндік идеясы бар, жаңашылдыққа құмар т.б. қасиеттерімен дараланады.

Тұлға дарындылығы өзінің құрылымдық негіздері бойынша адами қайталанбастықтың көп өлшемді, көп қырлы болады. Яғни, дарындылық өзара байланысқан үш ынталандырушылық, когнитивтік (танымдық) іс жүргізушілік толықтауыштан тұратын біртұтас сипатқа ие.

• 
  танып-білуге, ақыл-ой жұмысына деген шынайы қызығу, ұмтылу және еңбектену, нәтижесіне қуану мен қанағаттанудың айқын көрінуі;
  
• 
  өз бетімен жүргізетін шығармашылық-зерттеу жұмыстарына деген ұмтылыс пен қызығушылық;
  
• 
  қайталанбас, өзіндік қабілеттер аясында түрлі оқу және оқудан тыс уақыттағы жұмыстарға қатысуға деген ұмтылыс;
  
• 
  дарындылық мазмұнына сәйкес келетін қызметтен тұратын құндылықтар жүйесін (жеке артықшылықтар, мүдделер) құруға ұмтылу мен оған деген қажеттілік;
  
• 
  өзін жетілдіруге, ойларын жүзеге асыруға, өзін және өз жұмысының нәтижесін бағалай алуға қабілеттілігі мен ұмтылысы;
  
• 
  болжам жасауға, еріктік ауыртпалыққа, ойларды межелеуге, зейінді жинақтауға жоғары деңгейлі дайындық.
  

• 
  жоғары танымдық мүмкіндіктің болуы, айқын қабілеттер ме
  

ойлау мен кез келген мәселені шешудегі қайталанбастық;

• 
  жеке жауапкершілікті түсіну, ішкі басқару тұтқасының болуы, жетілуге қарсы кедергілерді жеңе білу, алынатын нәтижеге көрегендік жасай алу, жеке мүдделердің ауқымдылығы, өз қызығушылық аясын құрайтын қызметтерге ынтызарлық көзқарас, олардың әлеуметтік маңызын түсіне білу, әсершілдік, сезімталдық, тынышсыздық.
  

деңгейлілігі, танымдық қажеттілігі мақсатты және саналы сипатқа ие,

зерттеліп жатқан мәселенің маңыздылығын зерделей алушылық;

• 
  жаңалық ашуға деген мақсаттылық, иілгіш, жылдам, ілеспелі және шығармашылық ой-өріс, зерттеушілік және шығармашылық ізденісте жүру;
  
• 
  жеке ойлау, зерделеу, саралау стилі және жоғары жұмыс істеу қабілеттілігі, тындырымдылық, өзін-өзі шыңдау мен дәлелдеуге деген ұмтылыс, өзінің дарындылығы аясындағы қызметке толығымен берілу;
  
• 
  өз жұмысының нәтижесіне көрегендік пен болжам жасай отырып, өз ойларынан түпкі өнім жасай алушылық;
  
• 
  жоғары белсенділік, танымдық қуаныш, кенеттен келген ойға, сапалы орындалған жұмысқа қанағаттану сезімі, байқампаз, жадыдан алынған ақпаратты оңай үйлестіруі, ойлаудағы еркіндік, өз-өзіне деген сенім, ынтасы күшті, есте сақтау қабілеті жоғары, қуатты, шешім қабылдауға бейім.
  

Құзыреттілік-оқушының әрекет тәсілдерін жан-жақты игеруінен көрінетін

білім нәтижесі. Осыған орай дарынды балалардың құзіреттілігін қалай қалыптастыруға болады? Қазіргі заманғы білім беру жүйесіндегі күтілетін нәтиже проблеманың шешімін табу немесе өзіндік менеджмент, ақпараттық және коммуникативтік деп аталатын негізгі құзіреттіліктер түрінде берілген.

Проблеманың шешімін табу немесе өзіндік менеджмент құзыреттілігі:

• 
  түрлі жағдаяттағы проблеманы анықтауға, жауапты шешім қабылдауға, өз шешімінің нәтижесін бағалауға;
  
• 
  өз әрекетіне мақсат қоя білуге, оны жүзеге асыруға қажетті жағдайды анықтауға, ондағы жету процесін жоспарлауға және ұйымдастыруға;
  
• 
  өзіндік тұжырым жасауға, өзіндік бағалауға, өз әрекетін бағалауға;
  
• 
  түрлі жағдайда өзінің шамасын білуге;
  
• 
  қойылған міндетті орындауға технология таңдай білуге мүмкіндік береді.
  

• 
  сыни қараған ақпараттар негізінде саналы шешім қабылдауға;
  
• 
  өз бетімен мақсат қоюға және негіздеуге, осы мақсатқа жеткізетін танымдық әрекетерін жоспарлауға және жүзеге асыруға;
  
• 
  ақпаратты өз бетімен табуға, талдауға, таңдауға, өңдеуге, сақтауға, интерпретациялауға және қазіргі ақпараттық-коммуникативтік технологияның көмегімен жеткізуді жүзеге асыруға;
  
• 
  логикалық операцияларды (анализ, синтез, жинақтау, құрылымдау, тікелей және қосымша дәлелдеу, салыстыру, модельдеу, ойша эксперимент жүргізу, материалдарды жүйелеу) қолдана отырып, дәлелдеуге мүмкіндік береді.
  

• 
  нақты өмірлік жағдаяттарда қазақ немесе басқа тілде ауызша және жазбаша түрлі коммуникативтік құралдарды қолдануға;
  
• 
  коммуникативтік міндеттерді шешуде стиль мен жанрды таңдай білуге, қолдана білуге;
  
• 
  өзінің көзқарасын этикет нормаларына сәйкес жеткізуге;
  
• 
  өнімді өзара іс-қимылды, оның ішінде басқа да көзқарас пен бағыттарды ұстанатын өзге ұлт өкілдерімен қарым-қатынас диалогына түсе отырып, жанжалдық ахуалды шешуді жүзеге асыруға;
  
• 
  жалпы нәтижеге қол жеткізу үшін түрлі позициядағы адамдармен топта қарым-қатынас орнатуға мүмкіндік береді.
  

Дарынды балалардың жоғарыда аталған құзіреттіліктерін қалыптастыруда оқыту үрдісінде оларға озық тапсырмалар беру, жеке жұмыстар жүргізудің маңызы зор.Соның нәтижесінде оқушының жеке сапалық қасиеттері қалыптасып,зерттеушілік, шығармашылық жұмыстармен айналысуға бейімделеді.

- оқушыларды өз бетінше әрекет етуге үйрету;

- баланың әрбір пікірі мен ұсынысына назар салу,бағалау;

- проблеманы өз бетінше шешу дағдыларын қалыптастыру;