Қаржылық есеп 2 оқу құралы Қостанай, 2012 ббк 65. 052. 201. 1я73

1.Акцияға шаққандағы негізгі пайданы есептеу мақсатында басты ұйымның жай акцияларын ұстаушыларға шаққандағы сомалар

2.Басты ұйымға жатқызылатын пайда немесе залал

3.Артықшылықты акциялар қандай нәтижелер бойынша қабылдануы тиіс?

4.Неліктен құқықтардың шығарылымында жеңілдік элементі?

5.Акцияға шаққандағы таратылған пайда неше тармақтан тұрады?

-ұйымның қаржылық жағдай туралы есебінде танитын активтердің (міндеттемелердің) қаржылық жағдай туралы есептік құнының орнын болашақта толтыру (өтеу); және

-ұйымның қаржы есептілігінде танитын операциялар және ағымдағы кезеңнің басқа да жағдайлары.

Активтерді немесе міндеттемелерді танудың өзінен есеп беретін ұйым осы активтердің немесе міндеттемелердің қаржылық жағдай туралы есептік құнының орнын толтыруды немесе өтеуді көздейтінін көрсетеді. Егер де қаржылық жағдай туралы есептік құнының орнын толтыру немесе өтеу бұрынғымен салыстырғанда көбірек (азырақ) салық төлеуге соқтыруы ықтимал болса, егер де мұндай орнын толтыру немесе өтеу салық салдарын тудырмайтын болса, онда бұл Стандарт жекелеген жағдайларды қоспағанда, ұйым кейінге қалдырылған салық міндеттемелерін (кейінге қалдырылған салық активін) тануын талап етеді.

Пайдаға салынатын салықтың есебі үшін қолданылуы тиіс.

Пайдаға салынатын салықтың құрамына салық салынатын пайдаға негізделетін барлық ұлттық және шетелдік салықтар кіреді. Сондай-ақ пайдаға салынатын салыққа пайданың көзінен ұсталатын, еншілес ұйым, қауымдастырылған ұйым төлейтін немесе есеп беретін ұйымға бөлінген пайдадан бірлескен қызмет шеңберінде төленетін салық сияқты салықтар кіреді.

Мемлекеттік субсидияны есептеу әдістеріне (20 Мемлекеттік субсидияларды есепке алу және мемлекеттік көмек туралы ақпаратты ашып көрсету (IAS) ХҚЕС-ы) немесе инвестициялық салық несиелеріне қатысты емес. Алайда осы Стандарт осындай жәрдемақылардан немесе инвестицияланған салық несиелерінен туындайтын уақытша айырмашылықтарды есептеуге байланысты болады.

Активтің немесе міндеттеменің салықтық базасы онша айқын болмаған жағдайларда осы Стандартқа негіз болатын іргелі принципті қарастырған пайдалы: ұйым белгілі бір шектеулерді есептемегенде активтің немесе міндеттеменің қаржылық жағдай туралыесептік құнының орнын толтыру немесе өтеу болашақ салық төлемдерін, егер де осы орнын толтырудың немесе өтеудің салықтық салдарлары болмайтын болса, олардың қандай боларымен салыстырғанда көбейтетін (азайтатын) болса, кейінге қалдырылған салық міндеттемесін (активін) тануға міндетті. Мысалы осынау іргелі принципті қарастырған пайдалы болатындай, мысалы, активтің немесе міндеттеменің салықтық базасы орнын толтырудың немесе өтеудің қажетті тәсіліне тәуелді болатындай жағдайды көрсетеді.

Шоғырландырылған қаржы есептілігінде уақытша айырмашылықтар шоғырландырылған қаржы есептілігіндегі активтердің және міндеттемелердің қаржылық жағдай туралыесептік сомаларын тиісті салық базасымен салыстыру арқылы анықталады. Салық базасы шоғырландырылған салық декларациясына, ол есептелетін заңдылықтарға қатысты айқындалады. Басқа заңдылықта салық базасы топтағы ұйымдардың әрқайсысының салық декларациясына қатысты анықталады.

Ағымдағы салық міндеттемелері мен ағымдағы салық активтерін тану

Ағымдағы және алдыңғы кезеңдер үшін ағымдағы салық төленбеген сомаға тең міндеттеме ретінде мойындалуы тиіс. Егер ағымдағы және алдыңғы кезеңдерге қатысты төленген сома осы кезеңдер үшін төленуі тиіс сомадан асса, онда асып кету мөлшері актив ретінде танылуы тиіс.

Өткен кезеңдегі ағымдағы салықты өтеу үшін өткен кезеңге көшірілуі мүмкін салық шығынымен байланысты пайда актив ретінде мойындалуы керек.

Салық шығыны өткен кезеңдегі ағымдағы салықты өтеу үшін пайдаланылатын болса, ұйым салық шығыны пайда болған кезеңде пайданы актив ретінде мойындайды, өйткені пайда ұйымға түсуі және осы пайдалар дұрыс бағалануы тиіс.

Кейінге қалдырылған салық міндеттемелерін және кейінге қалдырылған салық активтерін тану

Салық салынатын уақытша айырмашылықтар

Кейінге қалдырылған салық міндеттемелері барлық салық салудағы уақытша айырмашылықты танулары тиіс, егер тек ол мыналардан пайда болмаса:

-гудвиллді алғашқы танумен; немесе

-активті немесе міндеттемені мынадай операцияда:

-бизнесті біріктіру болып табылмайтын; және

-оны жасаған кезде не бухгалтерлік, не салық салынатын пайдаға (салық

шығынына) әсер етпейтін операцияда бастапқы тану.

Алайда еншілес ұйымдарға, филиалдар мен қауымдастырылған ұйымдарға салынатын инвестициялармен және бірлескен қызметке қатысу үлесімен байланысты салық салудағы уақытша айырмашылық үшін кейінге қалдырылған салық міндеттемесі мойындалуы тиіс.

Әділ құнымен есепке алынған активтер

Халықаралық қаржы есептілігінің стандарттары белгіленген активтерді оның әділ құнына қарай есепке алуға немесе қайта бағалауға рұқсат береді (қараңыз, мысалы, 16 Жылжымайтын мүлік, ғимараттар мен жадықтар (IAS) ХҚЕС, 38 Материалдық емес активтер (IAS) ХҚЕС, 9 (IFRS) Қаржы құралдары ХҚЕСжәне 40 Инвестициялық жылжымайтын мүлік (IAS) ХҚЕС). Кейбір заңдылықтарда қайта бағалау немесе активті әділ құнына қарай қайта есептеу ағымдағы кезеңде салық салынатын пайдаға (салық шығынына) әсер етеді. Нәтижесінде активтің салықтық базасы түзетіледі, ал уақытша айырмашылық пайда болмайды. Басқа заңдылықтарда активті қайта бағалау немесе қайта есептеу оларды қайта бағалау және қайта есептеу кезеңінде салық салынатын пайдаға әсер етпейді, демек активтің салықтық базасы түзетілмейді. Солай бола тұрса да қаржылық жағдай туралыесептік құнының болашақтағы өтемі ұйым үшін салық салудан түсетін экономикалық пайданы білдіреді, ал салық салу мақсатында шегерілетін сома осы экономикалық пайданың сомасынан өзгеше болады. Қайта бағаланған активтің қаржылық жағдай туралыесептік құны мен оның салықтық базасының арасындағы айырмашылық уақытша айырмашылық болады және кейінге қалдырылған салық міндеттемесін немесе активті құрайды. Бұл әділетті, тіпті егер:

-ұйымның активті сату ниеті жоқ болса да. Мұндай жағдайда активтің қайта бағаланған қаржылық жағдай туралыесептік құны оны қолдану арқылы өтеледі, және бұл алдағы уақытта салық салу мақсатында қолданылуы мүмкін амортизациядан асатын салық салынатын табысты құрайды; не

-егер активті шегеруден түскен түсім осыған ұқсас активке инвестицияланған болса, капиталдың өсіміне салынатын салық кейінге қалдырылған болса да. Мұндай жағдайда, сайып келгенде, осыған ұқсас активтерді сатуға немесе пайдалануға салық төленуі тиіс.

Активті немесе міндеттемені алғашқы тану

Уақытша айырмашылық активті немесе міндеттемені алғаш мойындаған кезде пайда болуы мүмкін, мысалы, егер активке кеткен нақты шығынның бір бөлігі немесе бәрі салық салу мақсатында шегерілуге жатпаса. Мұндай уақытша айырмашылықты есептеу әдісі активті алғаш тануға апаратын операцияның сипатына байланысты болады:

-ұйымдарды біріктірген кезде ұйым кез келген кейінге қалдырылған міндеттемені немесе активті мойындайды және мұның өзі оң немесе теріс гудвиллге немесе сатып алынатын ұйымның бірегейлендірілген активтерінің, міндеттемелерінің және шартты міндеттемелерінің таза әділ құнындағы сатып алушы-ұйымның біріктіру құнынан асу мөлшеріне әсер етеді (19-тармақты қараңыз);

-егер операция не бухгалтерлік пайдаға, не салық салынатын пайдаға әсер ететін болса, онда ұйым кез келген кейінге қалдырылған салық міндеттемесін немесе активін мойындайды және пайда мен шығын туралы есепте салық төлеу бойынша пайда болатын кейінге қалдырылған шығынды немесе салықты өтеуден түскен табысты мойындайды (59-тармақты қараңыз);

-егер операция бизнесті біріктіру болып табылмаса және не бухгалтерлік пайдаға, не салық салынатын пайдаға әсер етпейтін болса, ұйым атап көрсетілген ерекшеліктер қолданылмаған жағдайда пайда болған кейінге қалдырылған салық міндеттемесін немесе активті мойындап, дәл осындай сомаға активтің немесе міндеттеменің қаржылық жағдай туралыесептік құнын түзететін болады. Мұндай түзетулер қаржы есептілігін онша анық етпеген болар еді. Олай болса бұл Стандарт ұйымға пайда болатын кейінге қалдырылған салық міндеттемесін немесе активті алғашқы немесе кейінгі мойындалған түрінде тануға рұқсат етпейді (келесі беттегі мысалды қараңыз). Оның үстіне ұйым активтің амортизациялануына қарай мойындалмаған кейінге қалдырылған салық міндеттемесіндегі немесе активтегі кейінгі өзгертулерді мойындамайды.
Бақылау сұрақтары:

1.Пайдаға салынатын салықтың құрамына салық салынатын пайдаға негізделетін қандай салықтар кіреді?

2.Салық салынатын уақытша айырмашылықтар

3.Пайдаға салынатын салық есептеудегі басты мәселе?

4.Кейінге қалдырылған салық міндеттемелер неден құралады?

5.Уақытша айырмашылық қай кезде пайда болуы мүмкін?

Пайда немесе залал арқылы әділ құны бойынша бағаланатын қаржы активі немесе қаржы міндеттемесі

Пайда немесе залал арқылы әділ құны бойынша бағаланатын қаржы активі немесе қаржы міндеттемесідегеніміз төменде көрсетілген талаптардың кез келгеніне сай келетін қаржы активі немесе қаржы міндеттемесі:

-Олар саудаға арналған ретінде жіктеледі. Қаржы активі немесе қаржы міндеттемесі, егер ол:

-негізінен жақын арадағы мерзімде сату немесе қайта сатып алу мақсатында сатып алынса немесе қабылданса;

-бастапқы тану бойынша бірге басқарылатын және қысқа мерзімді негізде нақты пайда алудың жаңа іс жүзіндегі құрылымын растайтын дәлелдері бар белгіленген қаржы құралдары портфелінің бір бөлігі болып табылса; немесе

-туынды құрал болып табылса (қаржылық кепілдік келісімшарты болатын немесе көрсетілген және нәтижелі хеджирлеу құралы болатын туынды құралды қоспағанда) саудаға арналған ретінде жіктеледі;

-Бастапқы тану кезінде ұйым оны пайда немесе шығын арқылы әділ құны бойынша бағаланатын ретінде жіктейді. Ұйым осындай жіктеуді, егер бұл мына себептер бойынша ұсынылған ақпараттың маңыздылығын арттырған жағдайларда ғана қолдануға құқылы:

-керісінше жағдайда активтерді немесе міндеттемелерді бағалау кезінде не пайдалар мен шығындарды олар бойынша әртүрлі негізде тану кезінде туындауы мүмкін бағалаудың немесе танудың сәйкес келмеуін (кейде «есептік сәйкес келмеу» деп аталады) болдырмағандықтан немесе елеулі түрде азайтатындықтан;

-қаржы активтері немесе қаржы міндеттемелері тобының не қайсысының да болмасын тиімділігін басқару және бағалау бір мезгілде бекітілген тәуекелдіктерді басқару стратегиясына немесе инвестициялық стратегияға сәйкес әділ құн бойынша жүзеге асырылатындықтан және топ туралы ақпарат осы негізде ұйым ішінде негізгі басқару қызметкерлеріне (24 Байланысты тараптар туралы ақпаратты ашып көрсету (IAS) (2003 жылғы редакциясында айқындалғандай), мысалы, директорлар кеңесіне және бас директорға ұсынылады

Жоғарыда келтірілген тармағының талаптарына сай келетін құралдарға қатысты осындай ашып көрсетуге пайда немесе шығын арқылы әділ құны бойынша бағаланатын ретінде жіктеу және бекітілген тәуекелдіктерді басқару стратегиясы немесе инвестициялық стратегиясы арасындағы сәйкес келудің толық сипаты кіруі тиіс.

Белсенді нарықта бағалары белгіленбейтін және әділ құны шынайы бағаланбайтын үлестік құралдарға инвестициялар пайда немесе шығын арқылы әділ құны бойынша бағаланатын ретінде жіктелмейді.

Егер ағымдағы қаржы жылының немесе алдыңғы екі қаржы жылы ішінде ұйым өтеу мерзімі басталғанға дейін сатқан немесе қайта жіктеген инвестицияларды өтеуге дейін ұсталатын көлемі шамалы сомадан көп (өтеуге дейін ұсталатын инвестициялардың барлық портфеліне қатысты шамалыдан көп) көрсетілсе:

-қаржы активтерін өтеу мерзіміне немесе қайтарып алу күніне пайыздың нарықтық мөлшерлемелерінің өзгеруі қаржы активінің әділ құнына елеулі әсер етпейтіндей жақын (мысалы, өтеуге дейін кемінде үш ай бұрын) жүргізілген;

-ұйым жүйелі төлемдер немесе алдын ала ақы төлеулер арқылы қаржы активінің бүкіл бастапқы негізгі сомасын жинап алғаннан кейін болған;

-ұйымға қатысты емес себептер бойынша болған, төтенше сипаты болған және ұйым дәлелді түрде болжанбаған ерекше жағдайдың нәтижесінде орын алған сатуларды және қайта жіктеулерді қоспағанда, ұйым қандай да болмасын қаржы активтерін жіктеуге құқылы емес.

Амортизацияланған құн бойынша есепке алынатын қаржы активтері

Амортизацияланған құны бойынша есепке алынатын несиелердің және дебиторлық берешектің немесе өтеуге дейін ұсталатын инвестициялардың құнсыздануынан шығынның объективті белгілері болған кезде шығынның мөлшері активтің қаржылық жағдай туралы есептік құны және болжанған болашақ ақша қаражаты ағындарының (әлі келтірілмеген болашақ кредит шығындарын қоспағанда) осы қаржы активі үшін негізгі пайыз мөлшерлемесі (яғни, бастапқы тану кезінде есептелген пайыз мөлшерлемесі бойынша) бойынша есептелген дисконтталған құны арасындағы айырма ретінде айқындалады. Активтің қаржылық жағдай туралы есептік құны тікелей немесе бағалау резервінің шоты арқылы азаюы тиіс. Шығынның мөлшері табыс немес шығын арқылы танылуы тиіс.

Ұйым алдымен құнсызданудың объективті белгілерін дербес маңызы бар қаржы активіне қатысты жеке негізде және дербес маңызы жоқ қаржы активтеріне қатысты жеке немесе жиынтық негізде айқындайды. Егер ұйым дербес маңызы бар және сол сияқты жоқ, жеке бағаланатын қаржы активіне қатысты құнсызданудың объективті белгілерінің болмауын түсіндірсе, онда ол осындай активті кредиттік тәуекелдіктің сипаты бар қаржы активтерінің тобына енгізеді және жиынтық негізде олардың құнсыздануын бағалайды. Құнсызданудан болған шығын танылған немесе әлі де танылып отырған, құнсыздануы жеке бағаланатын активтер құнсыздануды жиынтық бағалауға кіреді.

Егер келесі кезеңде активтің құнсыздануынан шығынның мөлшері азайса және бұл азаю құнсыздану танылғаннан кейін орын алған оқиғаға объективті арақатысты болуы мүмкін болса (мысалы, дебиторлық кредиттік рейтингінің артуы), онда құнсызданудан бұрын танылған шығынды не тікелей не бағалау резерві арқылы реверстеген дұрыс. Осындай реверстеу нәтижесінде осы қаржы активінің қаржылық жағдай туралы есептік құны, егер оны реверстеу күніне құнсыздану танылмаса, амортизациялық құнды құрайтын мөлшерден аспауы тиіс. Реверстеудің мөлшері пайдада немесе шығында танылуы тиіс.

Хеджирлеу құралдарын анықтау

Әдетте, тұтастай алғанда барлық хеджирлеу құралының әділ құнын әрқашан біржақты айқындауға болады, бұл ретте әділ құнының өзгерісін туғызатын факторлар өзара байланысты болып табылады. Осылайша алғанда ұйым хеджирлеу қатынасы кезінде тұтастай алғанда барлық хеджирлеу құралын пайдаланады. Мынадай:

-опционның ішкі және уақытша құндары бөлінген және хеджирлеу құралы ретінде опционның уақытша құнының өзгерісін есепке алмастан оның ішкі құнының өзгерісі ғана айқындалған; және

-форвард келісімшартының мөлшерлемесі пайыздық эмитентке және «спот» бағасына бөлінген жағдайларда ерекшелікке жол беріледі.

Осы ерекшеліктер опционның ішкі құны және форвард шарты бойынша сыйлықақы әдетте бір-біріне бөлек есептелгендіктен болуы мүмкін. Хеджирлеуді есепке алу талаптарына опционның ішкі және сол сияқты уақытша құндары бағаланатын хеджирлеудің динамикалық стратегиясы сәйкес келуі мүмкін.

Хеджирлеу қатынасы кезінде хеджирлеу құралының белгілі бір бөлігі пайдаланылуы мүмкін, мысалы, оның номиналдық құнының 50%. Дегенмен, хеджирлеу қатынасын хеджирлеу құралы айналысының толық емес кезеңі ішінде пайдалануға рұқсат етілмейді.

Қаржы баптарының хеджирленетін баптар ретіндегі анықталуы

Қаржы активін немесе қаржы міндеттемесін хеджирлеу кезінде оған қатысты ақша қаражатының ағындары немесе оның әділ құны бойынша ғана (мысалы, шартта көзделген бір немесе одан көп ақша ағындары немесе осы ағындардың бөліктері немесе әділ құнның пайыздық мөлшерлемесі) ілесетін тәуекелдіктер хеджирлеу тиімділігінің анықтауға жатқызылуы шартымен хеджирленетін бап ретінде жіктеледі. Мысалы, активке немесе міндеттемеге пайыздық кіріс әкелетін кіріске ілесетін пайыздық тәуекелдіктің бірегейлендірілетін және бөлек анықталатын бөлігі (мысалы, хеджирленетін қаржы құралының жалпы ашық пайыздық позициясының бөлігі болып табылатын тәуекелдіксіз пайыздық мөлшерлеме немесе пайыздық бағдар мөлшерлеме).

Қаржы активтерінің немесе қаржы міндеттемелерінің портфеліне ілесетін пайыз мөлшерлемесі тәуекелдігінің әділ құнын хеджирлеу кезінде (және осындай хеджирлеу кезінде ғана) портфельдің хеджирленетін бөлігі активтердің (немесе міндеттемелердің) тізімі түрінде емес, ақша сомасының (мысалы, доллармен, еуромен, фунттармен немесе рандтармен көрсетілген сомалар) терминдерінде айқындалуы мүмкін. Тәуекелдіктерді басқару мақсатында портфельге активтер және міндеттемелер кіруі мүмкін болса да, тиісті сома не активтің сомасын, не міндеттемелердің сомасын құрайды. Активтер және міндеттемелер кіретін таза сомасын анықтауға жол берілмейді. Ұйым осы анықталған сомаға байланысты пайыздық мөлшерлеме тәуекелдігінің бөлігін хеджирлей алады. Мысалы, алдын ала төленген активтер бар портфель хеджделген жағдайда, ұйым әділ құнның бағаларды қайта қараудың шарттық күндері емес, күтілетін күні негізінде хеджирленетін пайыздық мөлшерлемені өзгертуге жатқызуға болатын осындай өзгерісін хеджирлей алады. Хеджиреленген бөлік күтілген бағаның бекітілу күндеріне негізделген жағдайда, хеджиреленген пайыздық мөлшерлеме өзгерісінің күтілген бағаның бекітілу күндеріне әсері хеджиреленген баптың әділ құнының өзгерісін анықтау кезінде енгізілуі тиіс. Нәтижесінде, алдын-ала төленетін баптарды құрайтын портфель алдын-ала төленбейтін туындылармен бірге хеджиреленсе, хеджиреленген портфельдегі баптар алдын ала төленуі күтілетін күндер өзгертілген немесе алдын ала төлену күндері күтілгеннен өзгеше болған жағдайда тиімсіздігі жоғарылайды.
Бақылау сұрақтары:

1.Пайда немесе залал арқылы әділ құны бойынша бағаланатын қаржы активі

2.Хеджирлеу құралдарын анықтау

3.Хеджирлеу құралының номиналдық құны?

4.Ұйым өзінің қандай бөлігін хеджирлей алады?

5.Активтің қаржылық жағдай туралы есептік құны не арқылы азаюы тиіс?

Қауымдасқан ұйымдарға салынған инвестицияларды есепке алу үшін қолданылуға тиіс. Алайда ол венчурлық инвестицияларға маманданған ұйымдар, немесе инвестициялық сақтандыру қорларын қосқанда, өзара қорлар, пайы бар инвестициялық қорлар және осы секілді ұйымдар қауымдасқан ұйымдарға салған инвестицияларға қолданылмауы тиіс,

Олар бастапқы танудан кейін пайда немесе залал арқылы әділ құн бойынша көрсетіледі немесе саудаға арналған ретінде жіктеледі және олар жөнінде 39 Қаржы құралдары: тану және бағалау (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес есеп беріледі. Мұндай инвестициялар осы өзгерістер орын алған кезеңдегі пайда және шығын бойынша танылған әділ құндағы өзгерістермен бірге 39 (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес әділ құн бойынша бағалануға тиіс. Осындай инвестицияны иеленетін ұйым талап еткен ақпаратты ашып көрсетуі тиіс.

Үлестік қатысу бойынша есепке алу әдісі

Үлестік қатысу бойынша есепке алу әдісіне сәйкес, қауымдас ұйымдағы инвестициялар бастапқыда өзіндік құны бойынша танылады және олардың қаржылық жағдай туралы есептік құны инвестордың алынған күннен кейінгі инвестициялар объектісінің пайдасы мен шығынындағы танылған үлесіне ұлғайтылады немесе азайтылады. Инвестициялар объектісінің пайдасы мен шығынының инвесторға тиесілі үлесі инвестордың пайдасы мен шығынында танылады. Инвестициялар объектісінен алынған табыс инвестициялардың қаржылық жағдай туралы есептік құнын азайтады. Инвестордың инвестициялар объектісіне қатысуының теңбе-тең үлесінің инвестициялар объектісінің басқа толық табысындағы өзгерістердің нәтижесінде туындайтын өзгерістерін көрсету үшін, қаржылық жағдай туралы есептік құнды түзету қажеттігі туындауы мүмкін. Осындай өзгерістерге меншік, ғимараттар және жабдықтарды қайта бағалаудан және шетелдік валюта бағамдарын аудару айырмашылықтарынан туындайтын өзгерістер жатады. Сол өзгерістердегі инвестор үлесі инвестордың басқа толық табысы арқылы танылады (1 (IAS) Қаржылық есептіліктерді ұсыну.

Әлеуетті дауыс құқықтары болған жағдайда инвестордың инвестициялар объектісінің пайдасы мен шығынындағы және инвестициялар объектісінің меншік капиталындағы өзгерістердің үлесі ағымдағы ие болу үлестерінің негізінде айқындалады және әлеуетті дауыс құқықтарын ықтимал орындауды немесе айырбастауды көрсетпейді.

Үлестік қатысу бойынша есепке алу әдісін қолдану

Қауымдасқан ұйымға салынған инвестиция:

-мұндай инвестиция 5 Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер және тоқтатылған қызмет (IFRS) Халықаралық стандартына сәйкес сатуға арналған ретінде жіктелген;

-27 (IAS) Халықаралық стандартының қауымдасқан ұйымға салған инвестициясы бар бас ұйымға шоғырландырылған қаржы есептілігін тапсырмауға мүмкіндік беретін ерекше жағдай қолданылатын;

-төмендегі:

-басқа ұйымның толық немесе ішінара меншігіндегі еншілес ұйым және оның басқа иеленушілері, оның ішінде басқа жағдайларда дауыс құқығы болмайтын, инвестордың үлестік қатысу бойынша есепке алу әдісін қолданбайтыны жөнінде хабардар етілген және қарсы болмайтындары да инвестор болып табылған;

-инвестордың борыштық немесе үлестік құралдары ашық нарықта айналыста болмаған (ішкі немесе шетелдік қор биржасында немесе жергілікті және аймақтық нарықтарды қоса алғанда, биржадан тыс нарықта);

-ашық нарықта кейіннен қандай да бір құралдар класын айналысқа шығару мақсатында инвестор өзінің қаржы есептілігін бағалы қағаздар жөніндегі комиссияға немесе басқа реттеуші органға ұсынбаған немесе ұсыну барысында болмаған; және

-инвестордың соңғы және кез келген аралық бас ұйымы ашық қол жету үшін Халықаралық қаржы есептілігі стандарттарының талаптарына сәйкес келетін шоғырландырылған қаржы есептілігін шығарған жағдайлардың бәрі қолданылатын жағдайларды қоспағанда, үлестік қатысу бойынша есепке алу әдісі пайдаланыла отырып есепке алынуға тиіс.

Инвестициялар 5 (IFRS) Халықаралық стандартында көзделген тәртіпке сәйкес есепке алынуға тиіс.

Бұрын сатуға арналған болып жіктелген қауымдасқан ұйым инвестициясы мұндай ретінде тану талаптарын қанағаттандыруын тоқтатқан кезде, ол сатуға арналған ретінде жіктеле бастаған күннен бастап үлестік қатысу әдісін пайдалану арқылы есепке алынады. Тиісінше осындай қатысу үлесі сату үшін арналған деп жіктелген кезден басталатын кезеңдер үшін қаржы есептілігі тиісті түрде түзетілуге тиіс.

Инвестор үлестік қатысу бойынша есепке алу әдісін қауымдасқан ұйымға елеулі ықпал етуді жоғалтқан күннен бастап тоқтатуға міндетті және осы күннен бастап инвестицияны қауымдасқан ұйым 31 (IAS) Халықаралық стандартының анықтамасына сәйкес еншілес ұйым немесе бірлескен қызмет мәртебесін алмайды деген шартпен 39 (IAS) Халықаралық стандартына сәйкес есепке алуға тиіс. Елеулі ықпалды жоғалтқаннан соң, инвестор бұрынғы қауымдас ұйымдағы инвестор иеленетін кез-келген инвестицияны әділ құны бойынша бағалауы тиіс. Инвестор төмендегілер арасындағы кез-келген айырмашылықтарды пайда немесе шығын арқылы тануы тиіс:

-кез келген сақталған инвестицияның әділ құны және қауымдас ұйымдағы пайыз үлесін сатудан түскен табыс; және

-инвестицияның елеулі ықпалды жоғалтқан күнгі қаржылық жағдай туралы есептік құны.

Инвестор (оның шоғырландырылған еншілес ұйымдарын қосқанда) мен қауымдасқан ұйым арасындағы «төменнен жоғары» және «жоғарыдан төмен» операцияларының нәтижесінде туындаған пайдалар мен шығындар инвестордың қаржы есептілігінде тек қана инвестордың осы қауымдасқан ұйымға қатысу үлесіне жатпайтын сомада ғана танылады. «Төменнен жоғары» операциясының бір мысалы активтерді қауымдасқан ұйымнан инвесторға сату болып табылады. «Жоғарыдан төмен» операциясының мысалы активтерді инвестордан қауымдасқан ұйымға сату болып табылады. Инвестордың қауымдасқан ұйымның осы операциялар нәтижесінде туындаған пайдалары мен шығындарындағы үлесі алынып тасталады.

Қауымдасқан ұйымға салынған инвестициялар ол қауымдасқан ұйым болған күннен бастап үлестік қатысу бойынша есепке алу әдісі пайдаланыла отырып есепке алынады. Инвестиция алынғаннан кейінгі осы инвестиция құны мен инвестордың қауымдасқан ұйымның сәйкестендірілетін активтерінің, міндеттемелерінің және шартты міндеттемелерінің таза әділ құнындағы үлесінің арасындағы кез келген айырма төмендегідей есепке алынады. Тиісінше:

-қауымдасқан ұйымға жатқызылатын іскерлік бедел инвестицияның қаржылық жағдай туралы есептік құнына кіргізіледі. Алайда, бұл іскерлік бедел-абыройды амортизациялауға тиым салынады.

-инвестордың қауымдасқан ұйымның сәйкестендірілетін активтерінің, міндеттемелерінің таза әділ құнындағы үлесінің инвестиция құнынан кез келген асып кетуі табыс ретінде инвестордың қауымдасқан ұйымның осы инвестиция алынған кезеңдегі пайдасы мен шығынындағы үлесінің есебіне кіргізіледі.

Егер қауымдасқан ұйым осыған ұқсас жағдайларда болған осы сияқты операциялар мен оқиғаларға қатысты инвестордың есеп саясатынан өзгеше есеп саясатын қолданса, онда қауымдасқан ұйымның есеп саясатының инвестор қауымдасқан ұйымның қаржы есептілігін үлестік қатысу бойынша есепке алу әдісін қолдану үшін пайдаланған жағдайда инвестордың есеп саясатына сәйкес келуін қамтамасыз ететіндей түзетулер жасау қажет.

Инвестицияның қолданыстағы құнын анықтағанда, ұйым төмендегілерді бағалайды:

-оның операцияларынан түсетін ақша ағындарын және инвестицияны түпкілікті іске асырудан түсетін түсімдерді қоса алғанда, қауымдасқан ұйым шамамен жүргізетін ақша қаражатының болжанған болашақ ағындарының дисконтталған құнынан өз үлесін; немесе

-пайда болуы инвестициядан алынатын дивидендтерден және оның түпкілікті іске асырылуынан күтілетін болжанған ақша қаражатының болашақ ағындарының дисконтталған құнын бағалайды.

Дұрыс жол берілгенде, екі әдіс те бірдей нәтиже береді.