Қаржылық есеп 2 оқу құралы Қостанай, 2012 ббк 65. 052. 201. 1я73

Н.Ж.Әлімова

Қостанай, 2012

Әлімова Нұргүл Жақабайқызы, бухгалтерлік есеп және аудит кафедрасының аға оқытушысы

Ержанов Мұхтар Салтаевич, экономика ғылымының докторы, профессор, «Grand Tornton» аудиторлық компаниясының бас директоры

Абаева Гүлдер Ивановна, экономика ғылымының кандитаты, қаржы және банк ісі кафедрасының аға оқытушысы

Турежанов Сейткали Уразович, экономика ғылымының кандидаты, экономика және басқару кафедрасының аға оқытушысы

Ә 55 Қаржылық есеп 2.-Қостанай: А.Байтұрсынов атындағы ҚМУ, 2012.-75 б.

Оқу құралы «Қаржылық есеп 2» пәнінің оқу бағдаламасы негізінде 050508, 5В050800-Есеп және аудит мамандығының күндізгі және сырттай бөлімінің студенттеріне құрастырылған. Оқу құралы Қазақстан Республикасының кәсіпорындағы бухгалтерлік есептің халықаралық стандартармен жақындасуындағы негізгі бағыттарды қарастырылған.

Оқу құралы «Қаржылық есеп 2» қаржылық есептіліктің стандарттарын меңгеріп, оларды есеп тәжірибесінде қолдану дағдысын жақсартуға, басқару шешімдерін қабылдап, әрі талдау жасаумен байланысты кәсіби ойлау биімділігін жетілдіруге ықпал етеді.

ББК 65.052.201.1я73
А.Байтұрсынов атындағы Қостанай Мемлекеттік Университетінің оқу-әдістемелік кеңесінің 25.04.2012 ж. № 5 хаттамасымен бекітілген

© А.Байтұрсынұлы атындағы

Қостанай мемлекеттік университеті, 2012

«Қаржылық есеп 2» пәнін оқу барысында студенттер құқықтың кажетті қайнар көздерімен, осы құқық саласының өзектілік мәселелерімен танысу, маңызды есеп жүргізуді меңгеру, қаржылық есеп пен бухгалтердің міндеттері жөнінде айқын ұсыныс ету, құжат толтыру және есеп беру тәртібін реттейтін нормаларды, есеп саясатын жасау ережелерін білу, алған білімдерін болашақ жұмысында қолдану, практикалык ситуацияларға бухгалтерлік нормаларды қолдана білуге міндетті.

«Қаржылық есеп 2» курсын табысты аяқтағаннан кейін, келесі салалардан: қаржылық есептің тұжырымдамалары мен негізгі қағидалары; қаржылық есептің стандарттарына сәйкес каржылық есептіліктің барлық нысандарын дайындау; біріктірілген қаржылық есептілікті дайындау; ақшаның уакытша кұны теориясын қолдану; серіктестіктердегі капитал есебі; корпорациялардағы капитал есебі; қаржылық құралдар бойынша теориялық білімдері мен тәжірибелік дағдылары болуы керек.

Пәнді оқып-үйрену мақсаты, халықаралық қаржылық есеп стандарттарына сәйкес, кәсіпорындарда қаржылық есептіліктің құрастыруға қажетті ақпараттарды жинау, тіркеу, өңдеу дағдысын меңгеру.Сондай-ақ студенттердің қаржылық есептіліктің стандарттарын меңгеріп, оларды есеп тәжірибесінде қолдану дағдысын жақсартуға, басқару шешімдерін қабылдап, әрі талдау жасаумен байланысты кәсіби ойлау биімділігін жетілдіруге ықпал ету.

Пәнді оқыту міндеттері курс бойында қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарын меңгеруді қарастыратын іргелі тақырыптарды қарастыру, оның ішінде жал есебі, табыс салығының есебі, қаржылық құралдар есебі, қаржылық есептілікті шоғырландыру және еншілес кәсіпорындардарға салынған инвестициялар есебі, біріккен кәсіпорындарға қатысу, валюталық бағамдар өзгерісінің әсері оқытылады.

1 Кәсіпорындарды біріктіру. Сатып алу әдісі (ҚЕХС(IFRS)3)
Ұйым осы ХҚЕС-тағы сатып алынған активтердің және қабылданған міндеттемелердің бизнесті құрауын талап ететін анықтаманы қолдану арқылы транзакция немесе басқа оқиға ұйымдар біріктірілуіне жатқызылуы- жатқызылмауын анықтауы тиіс. Егер сатып алынған актив бизнеске жатқызылмайтын болса, есеп беруші ұйым транзакция немесе басқа оқиғаны актив сатып алу ретінде есепке алуы тиіс.

Барлық бизнес бірлестіктері сатып алу әдісін қолдана отырып, есепке алынады.

Сатып алу әдісін қолдану мынадай кезеңдерді қамтиды:

-сатып алушыны анықтау;

-сатып алу күнін анықтау;

-сатып алынған бірегейлендіруге болатын активтерді, қабылданған міндеттемелерді және сатылатын ұйымдағы кез келген бақыланбайтын пайыздарды тану және бағалау;

- тиімді сатып алудан келген гудвиллді немесе кірісті тану және бағалау.

Сатып алушы ұйымды бірегейлендіру

Барлық бизнес бірлестіктері үшін бірігуші ұйымдардың бірі сатып алушы ретінде айқындалуы тиіс.

Сатып алушыны - сатылатын ұйымды басқару құзыретіне ие болатын ұйымды - айқындау үшін 27 Шоғырландырылған және жеке Қаржылық Есептілігі (IAS) ХҚЕС-ындағы нұсқаулар қолданылуы тиіс. Егер ұйымдар біріктірілуі жасалса, бірақ 27 (IAS) ХҚЕС-ындағы нұсқаулары ұйымның қайсысы сатып алушы болатындығын анық көрсетпейтін болса, анықтау кезінде факторлар ескерілуі тиіс.

Сатып алушы ұйым, сатылатын ұйымды басқару құзыретіне ие болатын күн, болып табылатын сатып алу күнін анықтауы тиіс.

Сатып алу әдісін қолданудың бір бөлігі ретінде тану талаптарына сай болуы үшін, сатып алынған бірегейленетін активтер мен қабылданған міндеттемелер сатып алу күнінде Қаржылық есептіліктерді даярлау және ұсыну негіздеріндегі активтер мен міндеттемелердің анықтамасына сай келуі керек. Мысалы, сатып алушы сатылатын ұйымның қызметінен шығу жоспарын жүзеге асыруға немесе оның еңбек келісімін тоқтатуға немесе сатылатын ұйымның қызметкерлерін ауыстыруға болашақта жұмсалады деп күтетін, бірақ жұмсалуы міндетті емес шығындар сатып алу күнгі міндеттемелер болып табылмайды. Сондықтан, сатып алушы сол шығындарды сатып алу әдісін қолданудың бір бөлігі ретінде танымайды.

Оның орнына, сатып алушы сол шығындарды, басқа ХҚЕС-тарына сәйкес, өзінің біріктіруден кейінгі қаржылық есептіліктерінде мойындайды.

Сатып алу күнінде, сатып алушы ұйым басқа ХҚЕС-тарды кейін қолдану қажеттілігіне қарай сатып алынған бірегейлендіруге болатын активтерді және қабылданған міндеттемелерді жіктеуі немесе көрсетуі тиіс. Сатып алушы сатып алу күнінде бар келісімшарттық шарттар, экономикалық жағдайлар, өзінің қызмет ету және есеп саясатының және басқа қатысты шарттар негізінде жіктеуі немесе көрсетуі тиіс.

Сатып алушы кейін сатып алынған активтерді, қабылданған немесе өтелген міндеттемелерді және ұйымдарды біріктіргенде, шығарылған үлестік құралдарды басқа да сол баптарға, олардың сипатына қарай, қолданылатын ХҚЕС-тарына сәйкес бағалауы және есепке алуы тиіс. Дегенмен, осы ХҚЕС-ында төмендегі сатып алынған активтерді, қабылданған немесе өтелген міндеттемелерді және ұйымдарды біріктіргенде шығарылған үлестік құралдарды кезектегі бағалау және есепке алу бойынша нұсқаулар берілген:

- қайта алынған құқықтар;

- сатып алу күнінде танылған шартты міндеттемелер;

- орын толтыру активтері;

- шартты сыйақы.

Қайта алынған құқықтар

Материалдық емес актив ретінде танылған қайта алынған құқық келісімшарттың құқық берілген қалған келісімшарттық кезеңі ішінде амортизациялануы тиіс. Кейін қайта алынған құқықтан, үшінші тарапқа сататын сатып алушы материалдық емес активтің қаржылық жағдай есебі құнын сатудың кірісі немесе шығысын анықтау кезінде қосуы тиіс.

Шартты міндеттемелер

Бастапқы танудан кейін және міндеттеме реттелгенше, жойылғанша немесе мерзімі аяқтанғанша, сатып алушы ұйымдардың бірігуінде төмендегілердің ең көбі бойынша танылған шартты міндеттемені бағалауы тиіс:

- 37 (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес тану болатын сома; және

-18 Түсім (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес танылған жиынтық амортизацияны (шегеру орынды болса) шегерілген бастапқыда мойындалған сома.

Осы талап 39 (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес есептелген келісімшарттар үшін қолданылмайды.

Орнын толтыру активтері

Әрбір кезектегі есепті кезеңдердің соңында, сатып алушы сатып алу күнінде орны толтырылған міндеттеме немесе активті танығандай бірдей негізде танылған орнын толтыру активті, сомасына қойылатын кез келген келісімшарттық шектеулерге және, кейін әділ құны бойынша бағаланбайтын орнын толтыру активі үшін, басшылықтың орнын толтыру активінің өтелу мүмкіндігін анықтауына қарай бағалауы тиіс. Сатып алушы орнын толтыру активті тануды, тек ол активті өтеп алғанда, сатқанда немесе басқаша оны иелену құқығынан айрылғанда тоқтатуы тиіс.

Шартты сыйақы

Кейбір сатып алушы сатып алу күнінен кейін танитын шартты, сыйақының әділ құнының өзгерістері, сатып алушы сол күннен кейін алған сатып алу күнінде, орын алған ақпараттар мен жағдайлар туралы қосымша ақпараттың нәтижесі болуы мүмкін. Осындай өзгерістер бағалау кезеңінің өзгерістері болып табылады. Дегенмен, сатып алу күнінен кейін орын алған, табыс мақсатына жету, нақты акция бағасына жету немесе зерттеу және дамыту жоспарының негізгі сатысына жету сияқты оқиғалар нәтижесінде енгізілген өзгерістер бағалау кезеңінің өзгерістері болып табылмайды. Сатып алушы шартты сыйақының әділ құнының бағалау кезеңінің өзгерістері болып табылмайтын өзгерістерін төмендегідей есепке алуы тиіс:

- үлес ретінде жіктелген шартты сыйақы қайта бағаланбауы тиіс және оның кезекті реттелуі үлес шегінде есепке алынуы тиіс.

- актив немесе міндеттеме ретінде жіктелген төмендегідей шартты сыйақы:

- қаржылық құрал болып табылатын және 39 (IAS) ХҚЕС ауқымында болатын болса, әділ құны бойынша, нәтижесінде шығатын осы ХҚЕС-қа сәйкес пайда немесе шығын арқылы немесе басқа толық табыс арқылы танылған кіріс немесе шығыспен бірге бағалануы тиіс.

-39 (IAS) ХҚЕС ауқымында болмайтын болса, 37 (IAS) ХҚЕС-ына немесе басқа тиісті ХҚЕС-тарына сәйкес есепке алынуы тиіс.

Сатып алушы оның қаржылық есептілігін пайдаланушыға:

- ағымдағы есепті кезең ішінде;

- есеп күнні аяқталған кейін, бірақ қаржылық есепті шығаруға бекіткенге дейін жүзеге асырылған бизнесті біріктірудің сипатын және қаржылық салдарын бағалауға мүмкіндік беретін ақпаратты ашуға тиіс.

Сатып алушы қаржылық есептілікті пайдаланушыларға ағымдағы кезеңде бизнесті біріктіруге қатысты танылған, ағымдағы немесе алдыңғы кезеңдерде жүзеге асырылған түзетулердің қаржылық салдарын бағалауға мүмкіндік беретін ақпаратты ашқаны жөн.

Егер осы немесе басқа ХҚЕС-тары бойынша талап етілетін нақты ақпараттарды ашып көрсету аталған мақсаттарға сай келмесе, сатып алушы сол мақсаттарға жету үшін қажетті кез келген қосымша ақпаратты ашып көрсетуі тиіс.

Ұйым осы ХҚЕС-ын сатып алу күні 2009 жылдың 1 шілдесінен немесе осы күннен кейін басталатын бірінші жылдық есепті кезеңнің басталған күні немесе одан кейін болатын бизнес бірлестіктеріне проспективті түрде қолдануы тиіс. Ертерек қолданысқа рұқсат етіледі. Алайда, осы ХҚЕС тек 2007 жылдың 30 маусымында немесе одан кейін басталатын жылдық есепті кезеңнің басында қолданылуы тиіс. Егер ұйым осы (IFRS) ХҚЕС-ын 2009 жылдың 1 шілдесіне дейін қолданса, сол ақпаратты ашып көрсетуі тиіс және 27 (IAS) (2008 жылы түзетілген) ХҚЕС-ын сол ертерек мерзім ішінде қолдануы тиіс.

2010 жылдың мамырында шығарылған ХҚЕС Жетілдірулер 19, 30 және өзгерістер еніп,. Ұйым осы өзгерістерді 2010 жылдың 1 шілдесінен бастап немесе одан кейінгі жылдық мерзімдер үшін қолданылуы тиіс. Бұдан ерте қолданылу рұқсат етіледі. Егер ұйым өзгерістерді ерте мерзімдер үшін қолданса, ұйым бұл туралы хабарлауы тиіс. Осы ХҚЕС бірінші рет қолданған күннен бастап проспективті болуы тиіс.

2010 жылдың мамырында шығарылған ХҚЕС Жетілдірулерге сәйкес енгізілді. Ұйым осы өзгерістерді 2010 жылдың 1 шілдесінен бастап немесе одан кейінгі жылдық мерзімдер үшін қолданылуы тиіс. Бұдан ерте қолданылу рұқсат етіледі. Егер ұйым өзгерістерді ерте мерзімдер үшін қолданса, ұйым бұл туралы хабарлауы тиіс. Бұл өзгерістер бизнес біріктірулерінен туындайтын шартты сыйақы қаржылық жағдай есептеріне осы ХҚЕС қолдану күнінен, 2008 жылы шығарылған, ертерек сатып алу күні қолданылуы тиіс.

Ұйымдарды біріктіруден туындаған сатып алу күні осы ХҚЕС қолдану күнінен бұрын болған активтер мен міндеттемелер осы ХҚЕС-ын қолданудан соң түзетілмеуі тиіс.

Сатып алу күндері ұйымның осы ХҚЕС-ын бірінші рет қолдану күнінен, 2008 жылы шығарылған, бұрын болған бизнес біріктірулерінен туындайтын шартты сыйақы қаржылық жағдай есептері осы ХҚЕС-ын бірінші рет қолданудан кейін өзгертілмеуі тиіс. Сатып алу күндері осы ХҚЕС бірінші рет қолдану күнінен бастап, 2008 жылы шығарылған, немесе одан кейінгі бизнес біріктірулерінен туындайтын шартты сыйақы қаржылық жағдай туралы есептер үшін қолданылмауы тиіс. Бизнес біріктірулері сатып алу күндері 2008 жылы шығарылған осы ХҚЕС бірінші рет қолдану күнінен бұрын болған бизнес біріктірулеріне ғана тиісті.

Бизнесті біріктіру келісімшарты болашақтағы бір немесе одан да көп оқиғаларға тәуелді болатын біріктіру құнының өзгерістеріне байланысты бейімділік жасауға мүмкінді береді. Бейімділік, мысалы келешек мерзімдерде белгілі бір кіріс деңгейінің тұрақтануына немесе жетуіне, немесе ұсынылған құралдардың нарықтық бағасының тұрақтануына тәуелді болуы мүмкін. Әдетте біріктірудің бастапқы есебінде осындай кез-келген бейімділік жасау мөлшерін ақпараттың сенімділігін кемітпей-ақ, белгілі бір сенімсіздік бар болса да, жуықтап табуға болады. Келешек оқиғалар тумаған жағдайда немесе жуықтап тапқан мөлшер тексерістен өту керек болса, бизнес біріктіруінің құнына сәйкесінше бейімділік жасалуы тиіс.

Алайда, бизнесті біріктіру келісімшарты осындай бейімділік жасауға мүмкіндік берсе, бұл бейімділік мөлшері, бейімділік жасау мөлшері мүмкін болмаса немесе сенімді түрде өлшене алмаса, біріктірудің бастапқы есептелген құнына кірмейді. Егер кейін бұл бейімділік мүмкін болса және сенімді түрде өлшене алса, қосымша есепке алу біріктіру құнына бейімділік ретінде ескеріледі.

Кейбір жағдайларда берілетін активтер құнының төмендеуіне, меншікті капитал құралдарының шығуына немесе сатылатын ұйымның бақылау құзыретімен алмасуы үшін сатып алушыда қадылданған міндеттемелердің пайда болуына байланысты сатып алушыдан сатылатын ұйымға компенсациялық төлем жасау талап етіледі. Бұл, мысалы, бизнес біріктірілу құнының бір бөлігі ретінде сатып алушы ұсынылған меншікті капитал немесе қарыз құралдарының нарықтық бағасына кепілдік бергенде және бастапқыда анықталған құнды қайтару үшін қосымша меншікті капитал немесе қарыз құралдарын ұсыну талап етіледі. Осындай жағдайларда, бизнес біріктірілу құнындағы ешқандай жоғарылау танылмайды. Меншікті капитал құралдарына келгенде, қосымша төлемнің әділ құны бастапқы қолданылған құралдарға тиісті құнның дәл сол мөлшерде төмендеуімен теңеледі. Қарыз құралдарына келгенде, қосымша төлем премиумдағы төмендеу немесе бастапқы ұсыныс кезіндегі жеңілдіктің жоғарылауы ретінде қабылданады.

Өзара ұйым сияқты, 3 (IFRS) ХҚЕС-ын әлі қолданбаған және сатып алу әдісін қолданып есепке алынған бір немесе бірнеше бизнес бірлестігі бар ұйым ауысу кезеңі ережелерін қолдануы тиіс.

Табысқа салынатын салықтар

Сатып алу күні осы ХҚЕС-ын қолдануға дейін орын алған ұйымдар бірігуі үшін, сатып алушы 12 (IAS) ХҚЕС-ының осы ХҚЕС бойынша түзетулер енгізілген талаптарды проспективті түрде қолдануы тиіс. Яғни, сатып алушы бұрынғы ұйымдар бірігуін есепке алуды, танылған кейінге қалдырылған салық активтерінің бұрын танылған өзгерістері бойынша, өзгертпеуі тиіс. Дегенмен, осы ХҚЕС қолданылған күннен бастап, сатып алушы пайда немесе шығынға өзгеріс ретінде (немесе егер 12 ХҚЕС талап етсе, пайда немесе шығыннан тыс) танылған кейінге қалдырылған салық активтерінің өзгерістерін тануы тиіс.
Бақылау сұрақтары:

1.Сатып алу әдісін қолдану қандай кезеңдерді қамтиды?

2.Ұйымдарды біріктіргенде шығарылған үлестік құралдарды кезектегі

бағалау және есепке алу бойынша нұсқауларды атаңыз.

3.Өтпелі кезең шарттарына тоқталыңыз.

4.Қандай жағдайда компенсациялық төлем жасау талап етіледі?

5.Сатып алушы оның қаржылық есептілікті пайдаланушыларға қандай ақпаратты ашқан жөн?
2 Шоғырландырылған және бөлек қаржылық есептілік

(ҚЕХС(IFRS)27)

Шоғырландырылған қаржы есептілігі – топтың біртұтас экономикалық ұйым дайындаған болып ұсынылатын қаржы есептілігі.

Өзінің инвестицияларын еншілес ұйымдарға шоғырландыра алатын бас ұйым шоғырландырылған қаржы есептілігін ұсынуға тиіс.

Егер де және тек қана егер де:

-бас ұйымның өзі басқа ұйымның толық немесе ішінара меншігіндегі еншілес ұйымы болып табылса және егер олай болмаған күнде дауыс беру құқығы жоқ иеленушілерді қосқанда, оның басқа иелік етушілері бас ұйымның шоғырландырылған қаржы есептілігін ұсынбайтыны туралы хабардар етілген болса және оған қарсылық білдірмесе;

-егер бас ұйымның борыштық немесе үлестік құралдары ашық нарықта (ішкі және шетелдік қор биржасында немесе жергілікті және аймақтық нарықтарды қосқанда, биржадан тыс нарықта) айналымда жүрмесе;

-егер бас ұйым ашық нарықта қандай да бір құралдар класын шығару мақсатында бағалы қағаздар жөніндегі комиссияға немесе басқа реттеуші органға өзінің қаржы есептілігін жібермеген болса және жіберу барысында болмаса; және

-егер осы бас ұйымның соңғы немесе кез келген аралық бас ұйымы еркін қол жету үшін Халықаралық қаржы есептілігінің стандарттарына сәйкес келетін шоғырландырылған қаржы есептілігін жарияласа, онда бас ұйым шоғырландырылған қаржы есептілігін ұсынудан босатылады.

Шоғырландырылған қаржы есептілігін ұсынбауды шешетін және тек ғана жеке қаржы есептілігін ұсынатын бас ұйым іс-әрекет жасайды.

Бас ұйымның шоғырландырылған қаржы есептілігіне оның барлық еншілес ұйымдарының қаржы есептілігі кіргізілуі тиіс.

Әлеуетті дауыс құқықтарының бақылаудың дәрежесін көтеру қабілетін бағалай отырып, ұйым басшылықтың талап-тілектерін және осындай құқықтарды жүзеге асыру мен айырбастау мәселелеріндегі қаржылық мүмкіндіктерді қоспағанда, әлеуетті дауыс құқықтарына ықпал ететін фактілер мен жағдайларды (оның ішінде әлеуетті дауыс құқықтарын іске асыру талаптарын және басқа шарттық келісімдерді жеке-жеке немесе бір-бірімен байланыста) зерделейді.

Еншілес ұйым инвестордың рөлін тәуекелдікті капиталы, өзара қоры, трасты немесе дәл сол сияқты құрылымы бар ұйым атқаратын себепті ғана шоғырландырудан шығарылмайды.

Өзінің қызметі топтың құрамындағы басқа ұйымдардың қызметінен өзгеше болуы негізінде еншілес ұйым шоғырландырудан шығарылмайды. Мұндай еншілес ұйымдарды шоғырландыру және шоғырландырылған есептілікке қосу және шоғырландырылған қаржы есептілігіндегі олардың қызметінің әр алуан түрлері туралы қосымша мәліметтерді ашу маңызды ақпарат алуды қамтамасыз етеді. Мысалы, ақпаратты 8 Операциялық бөлімдер (IFRS) ХҚЕС-ының талаптарына сәйкес ашу топ ішіндегі қызметтің әр алуан түрлерінің ауқымын түсіндіруге көмектеседі.

Ұйым шоғырландырылған қаржы есептілігін әзірлеу кезінде активтердің, міндеттемелердің, капиталдың, кірістер мен шығыстардың бір текте баптарын қосу арқылы бас ұйым мен оның еншілес ұйымдарының қаржы есептілігін біріктіреді. Шоғырландырылған қаржы есептілігі біртұтас экономикалық ұйым ретіндегі топ туралы қаржы ақпараты секілді болу үшін мынадай іс-әрекеттер жасау қажет:

-бас ұйымның әрбір еншілес ұйымға инвестицияларының қаржылық жағдай туралы есептік құны және бас ұйымға тиесілі әрбір еншілес ұйым капиталының бір бөлігі алынып тасталады (қараңыз, 3 (IFRS), онда бірігу нәтижесінде пайда болатын кез келген іскерлік бедел-абыройды есепке алу тәртібі қарастырылған);

-есептік кезең ішіндегі шоғырландырылған еншілес ұйымдардың пайдасындағы немесе шығынындағы азшылық үлестер айқындалады; және

-шоғырландырылған еншілес ұйымдардың таза активтеріндегі азшылық үлестері бас ұйым акционерлерінің капиталынан бөлек көрсетіледі. Таза активтердегі азшылық үлесі мыналардан:

-3 (IFRS) қаржы есептілігінесәйкес есептелген бастапқы біріктіру күніндегі осы азшылық үлестері сомасынан; және

-бірігу күнінен бастап болған капитал өзгерістеріндегі азшылық үлесінен тұрады.

Әлеуетті дауыс құқығы болғанда, пайда мен шығынның және капиталды бас ұйым мен азшылық үлестеріне бөлген кездегі өзгерістердің арақатысы үлестерді ағымдағы иелену негізінде айқындалады және әлеуетті дауыс құқығының орындалуы немесе айырбасталуы мүмкін екенін көрсетпейді.

Топ ішіндегі есеп айырысулар бойынша қалдықтар, мәмілелер, кірістер және шығыстар толық шығарылып тасталуы тиіс.

Топ ішіндегі есеп айырысулар бойынша қалдықтар, мәмілелер, кірістер, шығыстар және дивидендтер толық шығарылып тасталады. Топ ішіндегі мәмілелердің нәтижесі болып табылатын және қорлар мен негізгі құралдар тәрізді активтердің құрамында танылған пайдалар мен шығындар толығымен шығарылып тасталады. Топ ішіндегі шығындар шоғырландырылған қаржы есептілігінде тануды талап ететін құнсыздануды көрсете алады. 12 Пайдаға салынатын салықтар (IAS) ХҚЕС топ ішіндегі мәмілелердің нәтижесі болып табылатын пайдалар мен шығындар шығарылып тасталуы салдарынан туындайтын уақытша айырмаларға қатысты қолданылады.

Шоғырландырылған қаржы есептілігін дайындау кезінде пайдаланылатын бас ұйым мен оның еншілес ұйымдарының қаржы есептілігі бірдей есептік күнгі жағдайы бойынша дайындалуы тиіс. Бас ұйым мен оның еншілес ұйымының есептік күндері сәйкес келмеген кезде, шоғырландыру мақсатында еншілес ұйым, егер орындау іс жүзінде мүмкін болса, бас ұйым дайындайтын күнге қосымша қаржы есептілігін дайындайды.

Шоғырландырылған қаржы есептілігін дайындау кезінде пайдаланылған еншілес ұйымның қаржы есептілігі бас ұйымның есептік күніне сәйкес келмейтін есептік күнге дайындалған кезде, маңызды мәмілелердің және осы күн мен бас ұйымның есептік күні аралығында орын алған оқиғалардың әсерінетүзетулер жасау қажет. Қалай болғанда да, еншілес ұйым мен бас ұйымның есептік күндерінің бір-бірінен кешігуі үш айдан аспауы тиіс. Есептік кезеңдердің ұзақтығы және есептік күндердің арасындағы кез келген айырма кезең сайын бірдей болуы тиіс.

Ұқсас жағдайларда осындай мәмілелер мен басқа да оқиғалар үшін шоғырландырылған қаржы есептілігі біркелкі есеп саясаты негізінде әзірленуі тиіс.

Егер топ құрамындағы ұйым ұқсас жағдайлардағы осындай операциялар мен оқиғаларға қатысты шоғырландырылған қаржы есептілігін жасау үшін қабылданған есеп саясатынан өзгеше есеп саясатын пайдаланса, онда шоғырландырылған қаржы есептілігін дайындау барысында оның қаржы есептілігі тиісті тұрғыда түзетіледі.

Еншілес ұйымның кірістері мен шығыстары 3 (IFRS) Халықаралық стандартында айқындалған сатып алу күнінен бастап шоғырландырылған қаржы есептілігіне кіргізіледі.Еншілес ұйымның табыстары мен шығыстары сатып алу күніндегі бас ұйымның шоғырландырылған қаржылық есебіндегі танылған активтер мен міндеттемелердің құндылығына негізделеді. Мысал үшін, сатып алу күнінен кейін толық табыстың шоғырланған есебінде танылған құнсыздану шығындары сатып алынған күнгі шоғырландырылған қаржылық есептегі танылған құнсызданған активтердің әділ құндарына негізделеді. Еншілес ұйымның пайдалары мен шығындары бас ұйымның еншілес ұйымға жетекшілігінің тоқтатылуы күніне дейін шоғырландырылған қаржылық есептілігіне енгізіледі.

Азшылық үлесі шоғырландырылған есептіліктің қаржылық жағдайында бас ұйымның акционерлік капиталынан бөлек капитал бөлігінде ұсынылуға тиіс.

Пайда немесе шығын және басқа толық табыстың әрбір бөлшегі бас ұйымның акционерлік капиталына және азшылық үлестеріне жатқызылады. Азшылық үлестің дефицитті сальдоға ие болуына әкелетініне қарамастан, толық табыс бас ұйым иелері мен азшылық үлеске иелеріне тиесілі.

Егер еншілес ұйымның айналыста азшылық үлеске ие және капитал ретінде жіктелген кумулятивті артықшылығы бар акциялары болса, онда бас ұйым дивидендтер жарияланғанына не жарияланбағанына қарамастан, осы акциялар бойынша дивидендтер сомасына түзету жасағаннан кейін пайдадан немесе шығыннан өз үлесін есептеп шығарады.

Бас ұйымның нәтижесінде басқару құзыретінен айрылуға әкелмейтін еншілес ұйымдағы иелік пайызының өзгерістері үлестік операциялар (яғни, иелермен иелер ретінде операциялар) ретінде есепке алынады.

Осындай жағдайларда бақыланатын және бақыланбайтын пайыздардың қаржылық жағдай туралы есептік құндары олардың еншілес ұйымдағы салыстырмалы пайыздарының өзгерістерін көрсету үшін өзгертілуі тиіс. Бақыланбайтын пайыздарды өзгертетін сома мен төленген немесе қабылданған сыйақының әділ құны арасындағы кез келген айырмашылық тікелей үлес арқылы танылуы тиіс және бас ұйымның иелеріне жатқызылуы тиіс.

Бас ұйым еншілес ұйымды басқару құзыретінен абсолютті немесе салыстырмалы иелік деңгейінің өзгеруімен немесе өзгеруінсіз айрылуы мүмкін. Бұл, мысалы еншілес ұйым мемлекет тарапынан, сот, әкімшілік немесе реттеуші орган тарапынан бақылау объектісіне айналғанда болуы мүмкін. Ол сондай-ақ шарттық келісім салдарынан да болуы мүмкін.

Бас ұйым еншілес ұйымды басқару құзыретінен айрылғанда, бұрынғы еншілес ұйымдағы кез келген инвестиция және бұрынғы еншілес ұйымға қарыз болған немесе оған қарызға берілген кез келген сомалар басқа ХҚЕС-тарға сәйкес басқару құзыретінен айрылған күннен бастап есепке алынуы тиіс.

Бұрынғы еншілес ұйымда сақталған инвестицияның басқару құзыретінен айрылу күнгі әділ құны 9Қаржы құралдары: тану және бағалау(IFRS) Халықаралық қаржы есептілігі стандартына сәйкесқаржылық активтің бастапқы тану кезіндегі әділ құны деп немесе, бұл орынды болғанда, қауымдас ұйымдағы немесе бірлесіп басқарылатын ұйымдағы инвестицияның бастапқы тану кезіндегі бағасы деп қаралуы тиіс.

Жеке қаржы есептілігі – бас ұйым, қауымдасқан ұйымның инвесторы немесе бірлесіп бақыланатын ұйымның кәсіпкері ұсынатын есептілік, мұнда инвестицияларды есепке алу есептілікте ұсынылатын нәтижелердің және инвестициялар объектілерінің таза активтерінің негізінде емес, тікелей қатысу үлесі негізінде жүргізіледі.

Ұйым жеке қаржы есептілігін дайындаған кезде, еншілес, бірлесіп бақыланатын және қауымдасқан ұйымдарға салынған инвестициялар жөнінде есеп беруі тиіс:

-бастапқы құны бойынша, немесе

-39 (IAS) және 9 (IFRS) (Халықаралық қаржы есептілігі стандартына сәйкес көрсетілуі тиіс.

Әрбір инвестиция санаты үшін есептің осындай әдісі қолданылуға тиіс. Бастапқы құны бойынша есеп берілген инвестициялар жөнінде, олар 5 (IFRS) ХҚЕС-ына сәйкес сатуға арналған (немесе сатуға арналған деп жіктелетін шығаруға арналған топқа қосылған) ретінде жіктелгенде 5 Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер және тоқтатылған қызмет (IFRS) ХҚЕС-ына сәйкес есеп берілуі тиіс. Осы жағдайларда 9 (IFRS) және 39 (IAS) Халықаралық қаржы есептілігі стандартына сәйкес инвестицияларды есептеу мөлшері өзгертілмеуі тиіс.

Ұйым өзінің дивиденд қабылдау құқығы заңмен бекітілгенде, еншілес ұйымнан, бірлесіп басқарылатын ұйым немесе ортақтас ұйымдардан түсетін дивидендті кіріс немесе шығыс бойынша өзінің бөлек қаржылық есебінде тануы тиіс.

Бас ұйым өз тобының құрылымын жаңа ұйымды өз бас ұйымы ретінде құру арқылы төмендегі талаптарға сай жолмен танығанда:

-жаңа бас ұйым бастапқы бас ұйымды басқаруды бастапқы бас ұйымның бар үлестік құралдар орнына үлестік құралдар шығару арқылы қолға алады;

-жаңа топтың және бастапқы топтың активтері және міндеттемелері тікелей қайта ұйымдастыру алдында және одан кейін бірдей болады; және

-қайта тану алдында бастапқы бас ұйымның иелері тікелей қайта ұйымдастыру алдында және одан кейін бастапқы топтың және жаңа топтың нетто-активтеріндегі бірдей абсолютті және салыстырмалы пайыздарға ие болады.

Жаңа бас ұйым бастапқы бас ұйымдағы инвестициялары туралы өзінің бөлек қаржылық есебінде есеп береді, жаңа бас ұйым бастапқы бас ұйымның бөлек қаржылық есебінде көрсетілген өз капитал жағдайларының үлесінің қаржылық жағдай туралы есептік көрсеткіштің құнын қайта ұйымдастыру күні бағалауы тиіс.

Осыған ұқсас, бас ұйым емес ұйым өз бас ұйымы ретінде жаңа ұйымды талаптарға сай құруына болады. Осындай жағдайларда, «бастапқы ұйымға» және «бастапқы топқа» сілтемелер «бастапқы ұйымға» сілтеме болып табылады.

Шоғырландырылған қаржы есептілігінде мынадай ақпарат ашып көрсетілуге тиіс:

-бас ұйым еншілес ұйымдар арқылы тікелей немесе жанама түрде дауыс құқығы бар акциялардың жартысынан астамына ие бола алмайтын бас ұйым мен еншілес ұйымның арасындағы қатынастардың сипаты;

-еншілес ұйымдар арқылы дауыс құқығы бар инвестициялар объектісі акцияларының жартысынан астамына тікелей немесе жанама түрде ие болу бақылауды қамтамасыз етпейтін себептер;

-шоғырландырылған қаржы есептілігін дайындау кезінде еншілес ұйымның қаржы есептілігі пайдаланылған және бас ұйымның есептік күні мен есептік кезеңіне сәйкес келмейтін күні немесе кезеңде жасалған кезде еншілес ұйымның қаржы есептілігін жасау күні, сондай-ақ басқа есептік күн мен кезең пайдаланылатын себептер;

-еншілес ұйымдардың дивидендтер түрінде, кредиттерді немесе аванстарды қайтару түрінде бас ұйымға қаражат аудару жөніндегі мүмкіндігінің кез келген елеулі шектеулерінің сипаты мен дәрежесі (мысалы, заемдар туралы келісімдердің немесе реттеуші органдардың талаптарының нәтижесі тәрізді);

-бас ұйымның басқарудан айрылуға әкелмейтін еншілес ұйымдағы иелік пайызының кез келген өзгерістерінің бас ұйымның иелеріне жатқызылатын үлеске әсерін көрсететін кесте; және

-егер еншілес ұйымды басқарудан айрылса, бас ұйым бар болса,танылған кіріс немесе шығысты ашып көрсетуі тиіс және төмендегілерді ашып көрсетуі тиіс:

-бұрынғы еншілес ұйымды сақталған кез келген инвестицияны оның басқарудан айрылу күнгі әділ құны арқылы тануға жатқызылатын сол кіріс немесе шығыстың бөлігін;

-кіріс немесе шығыс танылған толық табыс жөніндегі есептіліктегі желілік бап(тарды)ты (егер толық табыс жөніндегі есептілікте бөлектеп ұсынылмаған болса).

Егер жеке қаржы есептілігін бірлесіп бақыланатын ұйымда үлесі бар кәсіпкер немесе қауымдасқан ұйымның инвесторы ретіндегі бас ұйым жеке қаржы есептілігін жасаса, онда мұндай жеке қаржы есептілігінде мынадай ақпарат ашып көрсетілуге тиіс:

-осы есептіліктің жеке қаржы есептілігі болып табылу фактісі, сондай-ақ бұл есептіліктің оған қойылатын заң талаптары болмаған жағдайда жасалу себептері;

-атауын, тіркелген немесе орналасқан елін, иелену үлестерінің арақатысын және тең болмаған жағдайда дауыс құқығының арақатысын қосқанда, еншілес, бірлесіп бақыланатын және қауымдасқан ұйымдарға салынатын елеулі инвестициялардың тізбесі;

-аталған инвестицияларды есепке алу үшін қолданылатын әдісті сипаттау;

Ұйым, егер басқару құзыретінен сол түзетуді қолданбастан бұрын айрылса, бұрынғы еншілес ұйымдағы инвестицияның қаржылық жағдай туралы есептік құнын қайта мәлімдемеуі тиіс. Сонымен бірге, ұйым еншілес ұйымды басқарудан айрылу түзетулерді қолданбастан бұрын болса, ешқандай кіріс немесе шығысты қайта есептемеуі тиіс.

2008 жылдың мамырында шығарылған ХҚЕС-тарына жетілдірулер бойынша түзетулер енгізілді. Осы түзетулерді ұйым 2009 жылдың 1 қаңтарынан немесе бұдан кейінгі күннен бастап проспективті түрде бірінші рет 5 ХҚЕС-ын қолданған күнінен бастап жылдық кезеңдер үшін қолдануы тиіс. Бұдан ертерек қолданысқа рұқсат етіледі. Егер ұйым түзетулерді ертерек мерзім ішінде қолданса, бұл деректі ашып көрсетуі тиіс.

2008 жылдың маусымында шығарылған Еншілес ұйымға, бірлесіп басқарылатын ұйым немесе ортақтас ұйымдарға салынған инвестиция құны (1(IRFS)ХҚЕС-қа және 27(IAS) ХҚЕС-қа түзетулер) бойынша «құны бойынша бағалау тәсілі» анықтамасы қосылды. Осы түзетулерді ұйым 2009 жылдың 1 қаңтарынан немесе бұдан кейінгі күннен бастап жылдық кезеңдер үшін проспективті түрде қолдануы тиіс. Бұдан ертерек қолданысқа рұқсат етіледі. Егер ұйым осы өзгерістерді ертерек мерзім ішінде қолданса, бұл деректі ашып көрсетуі тиіс және қатысы бар 18 (IAS)ХҚЕС, 21(IAS)ХҚЕС, 36 (IAS)ХҚЕС-қа түзетулерді сол ертерек мерзім ішінде қолдануы тиіс.
Бақылау сұрақтары:

1.Шоғырландырылған қаржы есептілігі дегеніміз не?

2.Жеке қаржы есептілігі дегенді қалай түсінесіз.

3.Топ ішіндегі есеп айырысулар бойынша не толық шығарылып тасталуы тиіс?

4.Ұйым шоғырландырылған қаржы есептілігін әзірлеу кезінде нені біріктіреді?

5.Бас ұйым еншілес ұйымды басқару құзіретінен қалай айырылады?

-тауар өндіруде немесе жеткізуде, қызмет көрсетуде пайдалану үшін емес, әкімшілік мақсаттар үшін емес; немесе

-әдеттегі шаруашылық қызмет барысында сату үшін емес.

Инвестициялық жылжымайтын мүлік туралы ақпаратты тану, бағалау және ашып көрсету кезінде қолданылады.

Қаржылық жал ретінде ескерілетін жалдау шарты бойынша инвестициялық жылжымайтын мүлікке жалгердің қаржы есептілігінде бағалауға және операциялық жалдау шарты бойынша жалгерге берілген жылжымайтын мүлікке инвестицияларды жалға берушінің қаржы есептілігінде бағалауға қолданылады. Осы стандартта 17 Жалдау (IAS) ХҚЕС реттелген мәселелер қаралмайды, оның ішінде:

-жалгерлікті қаржылық немесе операциялық жалгерлікке жүйелеу;

-инвестициялық жылжымайтын мүлік объектілерін жалға өткізуден алынған кірісті тану (18 Табыс (IAS) ХҚЕС-да қараңыз);

-операциялық жал ретінде ескерілетін жалдау шарты бойынша жалға алушының иелігіндегі жылжымайтын мүлікті оның қаржы есептілігіндегі бағалау;

-қаржылық жалгерлікке берілген таза инвестицияларды жалға берушінің қаржы есептілігінде бағалау;

-кері жалгерлікпен сату жөніндегі операциялардың есебі; және

-қаржылық және операциялық жалгерлік туралы ақпаратты ашып көрсету қаралмайды.

Инвестициялық жылжымайтын мүлік:

-ауыл шаруашылық қызметке жататын биологиялық активтерге

-пайдалы қазбаларға және мұнай, табиғи газ және сол сияқты қалпына келтірілмейтін ресурстар секілді пайдалы қазбалардың қорларына құқықтарға қолданылмайды.

Қаржылық жағдай туралы есептік құн – актив қаржылық жағдай туралы есепте танылатын сома.

Өзіндік құн – төленген ақша қаражаттарының немесе олардың баламаларының сомасы немесе оны немесе ғимаратты сатып алу кезінде активті сатып алу мақсатында берілген басқа өтемнің әділ құны немесе мұны қолдануға болса, басқа ХҚЕС, мысалы, 2 Акцияларға негізделген төлем (IFRS) нақты талаптарына сәйкес бастапқы тану кезіндегі осы активке жатқызылған сома.

Әділ құн - бұл осындай операцияны жасағысы келетін, жақсы хабардар, тәуелсіз тараптардың арасында актив айырбасталуы мүмкін сома.

Иеленуші орналасқан жылжымайтын мүлік - (қаржылық жалдау шарты бойынша иеленушінің немесе жалға алушының) қарауындағы жылжымайтын мүлік, тауарлар өндіруде немесе жеткізуде, қызмет көрсетуде немесе әкімшілік мақсаттарға пайдалануға арналған.

Жалгер операциялық жалгерлік бойынша иелік ететін жылжымайтын мүлік, мұндай жылжымайтын мүлік барлық қалған жағдайларда инвестициялық жылжымайтын мүлік ұғымына сай келсе және жалгер активті тану үшін әділ құн бойынша есеп моделін пайдаланса, инвестициялық жылжымайтын мүлік ретінде жіктеле және есепте көрсетіле алады. Жіктеудің мұндай нұсқасы объектілік негізде мүмкін болады. Алайда операциялық жалгерлік шарты бойынша жалгердің иелігінде тұрған жылжымайтын мүліктің бір осындай объектісі үшін жіктеудің осы нұсқасы таңдап алынса, инвестициялық жылжымайтын мүлік ретінде жіктелетін бүкіл жылжымайтын мүлік әділ құн бойынша есеп моделін пайдалану арқылы ескерілуі тиіс. Егер жіктеудің осы нұсқасы таңдап алынса, онда бұлайша жіктелген жылжымайтын мүлік бойынша талап етілетін ақпарат ашып көрсетіледі.

Инвестициялық жылжымайтын мүлік жалгерлік төлем немесе капитал құнының өсуінен кірістер, не соны да, басқасын да алуға арналған. Сондықтан инвестициялық жылжымайтын мүлік түсетін ақшалай тасқындар, әдетте, ұйымның қалған активтерімен байланысты болмайды. Бұл инвестициялық жылжымайтын мүлікті иеленуші орналасқан жылжымайтын мүліктен өзгешелендіреді. Тауарлар мен қызмет көрсетулерді өндіру немесе жеткізу (немесе мүлікті әкімшілік мақсаттарда пайдалану) мүлікке ғана емес, өндіру немесе жеткізу процесінде пайдаланылатын басқа активтерге де жатпайтын ақшалай қаражаттарды туғызады. 16 Жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтар (IAS) ХҚЕС иеленуші орналасқан жылжымайтын мүлікті көрсету үшін қолданылады.

Ұйым есеп саясаты ретінде әділ құн бойынша есеп үлгісін, немесе нақты шығындар бойынша есеп үлгісін таңдап, осы саясатты инвестициялық жылжымайтын мүлік барлық объектілеріне қолдануы керек.

8 Есеп саясаты, бухгалтерлік есеп бағалаулардағы өзгерістер және қателіктер (IAS) ХҚЕС есеп саясатын өз бетінше өзгерту, осы өзгеріс нәтижесінде ұйымның қаржы есептіліктері операциялардың, басқа оқиғалар және шарттардың ұйымның қаржылық жағдайына, қаржылық көрсеткіштеріне немесе ақша қозғалыстарына әсері туралы сенімді және анағұрлым орынды ақпаратты қамтамасыз ететін болса ғана, жасалуы тиіс екендігін баяндайды. Әділ құн бойынша есеп үлгісінен нақты шығындар бойынша есеп үлгісіне көшудің ақпараттың неғұрлым сапалы ұсынылуын қамтамасыз етуі екіталай.

Барлық ұйымдар оны бағалау (егер ұйым әділ құн бойынша есеп үлгісін пайдаланса) немесе ақпаратты ашып көрсету (егер ол нақты шығындар бойынша есеп үлгісін пайдаланса) мақсатында инвестициялық жылжымайтын мүлік әділ құнын анықтауын талап етеді. Ұйымдар жылжымайтын мүлікке инвестициялардың әділ құнын танымал әрі тиісті кәсіпкерлік біліктілікті меңгерген, сондай-ақ осындай санаттағы инвестициялық жылжымайтын мүлікке бағалау жасау тәжірибесі бар және тап сол аумақта орналасқан тәуелсіз бағалаушының инвестициялық жылжымайтын мүлікті бағалауы негізінде анықтауы мақұлданады, бірақ талап етілмейді.

Төменде ақпаратты ашып көрсетуге қойылатын талаптар 17 (IAS) ХҚЕС көзделгендерге қосымша қолданылады. 17 (IAS) ХҚЕС сәйкес инвестициялық жылжымайтын мүлік иесі операциялық жасалған жалдау шарттары туралы ақпаратты жалға берушінің ашып көрсетуге қойылатын талаптарына сәйкес ашып көрсетеді инвестициялық жылжымайтын мүлік қаржылық және операциялық жалдау шартының талаптары бойынша иелікететін ұйым жасалған жалдау шарты туралы ақпаратты жалға алушының ақпаратты ашып көрсетуге қоятын талаптарына сәйкес – қаржылық жалдау үшін және жалға берушінің – операциялық жалгерлік үшін қойылатын талаптарына сәйкес ашып көрсетеді.

Ұйым мынадай ақпаратты ашып көрсетуі керек:

-оның әділ құн бойынша немесе нақты шығындар бойынша есепке алу үлгісін қолдануын;

-егер ол әділ құн бойынша есеп үлгісін қолданатын болса, оның иелігінде операциялық жалдаудың шарты бойынша тұрған жылжымайтын мүліктің үлесін жылжымайтын мүлікке инвестиция ретінде жіктейме және ескереме және қандай жағдайларда;

- объектіні сыныптау қиын болып көрінген жағдайларда инвестициялық жылжымайтын мүлік және иеленуші орналасқан жылжымайтын мүлікті, сондай-ақ әдеттегі шаруашылық қызмет барысында сатуға арналған жылжымайтын мүлікті шектеу мақсаттарында ұйым пайдаланатын өлшемдер;

- инвестициялық жылжымайтын мүліктің әділ құнынан анықтау кезінде пайдаланылған әдістермен елеулі жол берушіліктер, бұған әділ құнның анықтамасы нарықтық ақпаратпен расталғаны немесе ол көбінесе объектінің сипатына және салыстырмалы нарықтық ақпараттың болмауына байланысты басқа факторларға (оларды ұйым ашып көрсетуі тиіс) негізделгені туралы ақпарат қосылады;

-инвестициялық жылжымайтын мүліктің объектісінің әділ құны (қаржы есептілігінде өлшенген немесе ашып көрсетілген) танымал әрі тиісті кәсіпкерлік біліктілікті меңгерген, сондай-ақ осындай санаттағы инвестициялық жылжымайтын мүлікті бағалау жасау тәжірибесі бар және тап сол аумақта орналасқан тәуелсіз бағалаушының бағалауы негізінде, анықтауына негізделген. Мұндай ашып көрсетудің болмау фактісі қаржы есептілігіне ескертулерде ашып көрсетіледі;

- пайда немесе залал құрамында танылған:

- инвестициялық жылжымайтын мүліктің жалгерлік кірісі; және

-кезең ішінде жалгерлік кіріс келтіретін инвестициялық жылжымайтын мүлікке қатысты тікелей операциялық шығыстар (оның ішінде жөндеуге және ағымдағы қызмет көрсетуге арналған шығыстар); және

-кезең ішінде жалгерлік кіріс келтірмейтін инвестициялық жылжымайтын мүлікке қатысты тікелей операциялық шығыстар (оның ішінде жөндеуге және ағымдағы қызмет көрсетуге арналған шығыстар);

-инвестициялық жылжымайтын мүлікте нақты шығындар бойынша есеп үлгісі пайдаланылатын активтер қорынан әділ құн бойынша есеп үлгісі пайдаланылатын қорға сатқан кезде пайдада немесе шығында танылған әділ құнның жинақталған өзгерісінің сомасы (32С-тамағын қараңыз);

-инвестициялық жылжымайтын мүлікті сату немесе істен шығып қалудан кіріс пен түсімдерді бөлу мүмкіндігіне қатысты шектеулердің болуы және сомалары;

- инвестициялық жылжымайтын мүлікті сатып алу, салу немесе қайта құру не жылжымайтын мүлікті жөндеу, ағымдағы қызмет көрсету немесе жақсарту бойынша келісімшарттық міндеттемелер.

Әділ құн бойынша есеп үлгісі

Әділ құн бойынша есеп үлгісін қолданатын ұйым сондай-ақ есепті кезеңнің басындағы инвестициялық жылжымайтын мүлітің қаржылық жағдай туралы есептік құнын есепті кезеңнің соңындағы қаржылық жағдай туралы есептік құнмен салыстыруды ашып көрсетіп, мыналарды көрсетуі керек:

- объектілер сатып алу нәтижесінде және активтің қаржылық жағдай туралы есептік құнында танылатын келесі шығындарды капиталдандыру нәтижесінде ұлғаюы жеке ашып көрсетілетін ұлғаюлар;

- бизнесті біріктіру арқылы сатып алу нәтижесіндегі өсімін;

-сатуға немесе шығып қалуға арналған топқа енгізілген ретінде жіктелген, 5 IFRS сәйкес сатуға арналған ретінде жіктелген активтер мен басқа шығып қалулар;

- әділ құнды түзету нәтижесіндегі басқа таза табыстар немесе шығындар;

- қаржы есептілігін тапсырудың басқа валютасына көшіру кезінде және шетелдік қызметті есеп беруші ұйымның табыстау валютасына көшуі кезінде туындайтын таза бағамдық айырманы;

- инвестициялық жылжымайтын мүліктің объектілерін босалқылар мен иеленуші орналасқан жылжымайтын мүлік санаттарына, және керісінше ауыстыру;

Егер инвестициялық жылжымайтын мүлік үшін алынған бағалаулар едәуір шамада қаржы есептілігінің мақсаттары үшін, мысалы, жеке активтер мен міндеттемелер ретінде танылатын активтерді немесе міндеттемелерді қайта есепке алуды болдырмас үшін түзетілсе, онда ұйым бұрын қосылып, танылған жалдық міндеттемелерде танылған жиынтық соманы бөлек көрсете отырып қаржы есептілігіне енгізілген алынған бағалау мен түзетілген бағалау арасындағы салыстырманы және басқа елеулі түзетулерді ашып көрсетуі тиіс.

Ұйым жылжымайтын мүлікке инвестицияларды 16 (IAS) ХҚЕС айтылған негізгі есеп тәртібін пайдалана отырып өлшейтін, айрықша жағдайларда, салыстыру инвестициялық жылжымайтын мүлік осы объектісіне қатысты сомаларды инвестициялық жылжымайтын мүліктің басқа объектілеріне қатысты сомалардан бөлек ашып көрсетуі тиіс. Бұдан басқа, ұйым мынадай ақпаратты ашып көрсетуі тиіс:

- инвестициялық жылжымайтын мүліктің сипаттамасы;

- әділ құн жеткілікті сенімділік деңгейінде өлшене алмайтын себептерді түсіндіру;

- мүмкіндігінше инвестициялық жылжымайтын мүліктің әділ құнының өлшемі болжамды түрде тұрған шекараны; және

- әділ құн бойынша инвестициялық жылжымайтын мүлік объектісі істен шығып қалған кезде:

-әділ құн бойынша көрсетілмейтін инвестициялық жылжымайтын мүлік объектісінің істен шығып қалу фактісін;

-инвестициялық жылжымайтын мүлік мұндай объектісінің сату кезіндегі қаржылық жағдай туралы есептік құнын;

-танылған табыс немесе шығын сомасын.

Өзіндік құн бойынша есеп моделі

Нақты шығындар бойынша есеп үлгісін қолданатын ұйым сондай-ақ мынадай ақпаратты ашып көрсетеді:

-амортизация есептеудің қолданылатын әдістері;

-пайдалы қолданудың қолданылатын мерзімдері немесе амортизация нормалары;

-есепті кезеңнің басындағы және соңындағы жылдық қаржылық жағдай туралы есептік құн мен жинақталған амортизация (құнсызданудан болған жинақталған залалдармен қоса);

-мыналарды көрсететін есепті кезеңнің басындағы және соңындағы инвестициялық жылжымайтын мүліктің қаржылық жағдай туралы есептік құнын салыстырып тексеру:

-объектілер сатып алу нәтижесіндегі және актив ретінде танылатын келесі шығындарды капиталдандыру нәтижесіндегі өсім жеке ашып көрсетіп, ұлғаюды;

-бизнесті біріктіру арқылы сатып алу нәтижесіндегі өсімін;

-сатуға арналған ретінде жіктелген немесе 5 (IFRS) ХҚЕС сәйкес сатуға арналған ретінде жіктелген топқа енгізілген активтер мен өзге шығып қалуларды;

-амортизацияны;

-36 (IAS) ХҚЕС сәйкес есептілікте құнсызданудан болған залалдар деп танылған соманы және есепті кезең ішінде құнсызданудан болған қалпына келтірілген соманы;

-қаржы есептілігін берудің басқа валютасына ауыстырған кезде және шетелдік қызметті есеп беретін ұйымның валютасына ауыстыру кезінде туындайтын таза бағамдық айырманы;

-инвестициялық жылжымайтын мүлік объектілерін босалқылар және иеленуші орналасқан жылжымайтын мүлік санаттарына, және керісінше ауыстыруды;

-басқа да өзгерістерді;

-инвестициялық жылжымайтын мүліктің әділ құнын. Ұйым инвестициялық жылжымайтын мүліктің әділ құнының сенімділігін жеткілікті дәрежеде анықтай алмайтын, айрықша жағдайларда, ол мынадай ақпаратты ашып көрсетуі керек:

-инвестициялық жылжымайтын мүліктің сипаттамасын;

-әділ құн жеткілікті сенімділік деңгейінде есептеле алмайтын себептерді түсіндіруді;

-мүмкіндігінше инвестициялық жылжымайтын мүліктің әділ құнының өлшемі болжамды түрде тұрған шекараны.

Нақты шығындар бойынша есеп үлгісі

8 (IAS) ХҚЕС ережелері ұйым алғаш қолданған кезде және есеп үлгісін нақты шығындар бойынша таңдаған кезде туындайтын есеп саясатының кез келген өзгерістеріне қатысты қолданылады. Есеп саясатының өзгеруі жылжымайтын мүлікке инвестициялар үшін «қайта бағалаудан мүлік құны өсуінің» бабының құрамына кіретін соманы қайта сыныптауды қамтиды.

Активтерді айырбастау операцияларының нәтижесінде сатып алынған инвестициялық жылжымайтын мүліктің бастапқы бағалауға 1 Қаржылық есептіліктерді ұсыну (IAS) ХҚЕС бойынша ХҚЕС-тарында қолданылған терминологияға түзету енгізілді. Сонымен бірге бірқатар түзетулер енгізілді. Ұйым осы түзетулерді жылдық кезеңдер үшін 2009 жылдың 1 қаңтарынан немесе осы күннен кейін бастап қолдануы тиіс. Егер ұйым 1 (IAS) ХҚЕС-ын ертерек мерзімде қолданса, осы түзетулер сол ертерек мерзім ішінде қолданылуы тиіс.

2008 жылдың мамырында шығарылған ХҚЕС-тарына жетілдірулер бойынша түзетулерді ұйым 2009 жылдың 1 қаңтарынан немесе бұдан кейінгі күннен бастап проспективті түрде жылдық кезеңдер үшін қолдануы тиіс. Ұйымға түзетулерді, егер құрылысы жүріп жатқан инвестициялық жылжымайтын мүліктердің әділ құны сол күндері анықталған болса, құрылысы жүріп жатқан инвестициялық жылжымайтын мүлікке 2009 жылдың 1 қаңтарына дейінгі кез келген күннен бастап қолдануға рұқсат етіледі. Бұдан ертерек қолданысқа рұқсат етіледі. Егер ұйым түзетулерді ертерек мерзім ішінде қолданса, бұл деректі ашып көрсетуі тиіс.
Бақылау сұрақтары:

1.Жылжымайтын мүлік туралы не білесіз?

2. Әділ құн дегеніміз не?

3.Өзіндік құн дегеніміз не?

4.Ұйым қандай ақпаратты ашып көрсетуі керек?

5.Ұйым есеп саясаты ретінде нені қолдануы керек?

Ол үшін актив (немесе шығаруға арналған топ) қазіргі күйіндегі осындай активтер (немесе шығаруға арналған топтар) дереу сату үшін қолда бар және оны сатқанда қоса жүретін әдеттегі талаптармен болуы тиіс, және де сату ықтималдығы жоғары болуы тиіс.

Сату ықтималдығы жоғары болу үшін, тиісті басшылық деңгейі активті (немесе шығаруға арналған топты) сату жөнінде жоспар қабылдауы тиіс және сатып алушыны іздеу, әрі жоспарды орындау жөнінде қарқынды бағдарлама басталуы тиіс. Оның үстіне, активті (немесе шығаруға арналған топты) оның ағымдағы әділ құнымен салыстыруға негізделген бағамен сату жөнінде қарқынды жұмыс жүргізілуі тиіс. Сатуды жіктеу күнінен бастап бір жыл ішіндегі аяқталған сату деп тануға арналған талаптарды қанағаттандырады деп күтілуге тиіс және сату жөніндегі жоспарды орындау үшін талап етілетін іс-әрекеттер жоспарда маңызды өзгерістер болуының немесе жоспарды болдырмай тастаудың тіпті де мүмкін емес екендігін көрсетуге тиіс. Акционерлердің келісімінің мүмкіндігі (егер ол заңдық үкіммен талап етілсе) болуы мүмкін сатылымның салығының бір бөлігі ретінде қабылдануы керек.

Еншілес ұйымды басқарудан айырумен бірге жүретін сату жоспарына енгізілген ұйым, ұйым өзінің бұрынғы еншілес ұйымындағы басқарылмайтын пайызын сатылғаннан кейін сақтау-сақтамауына қарамастан, барлық активтерін және міндеттемелерін сатуға арналған ретінде жіктеуі тиіс.

Оқиғалардың немесе жағдайлардың пайда болуымен байланысты сатуды аяқтау кезеңі бір жылдан асуы мүмкін. Егер кешіктірілу себебі берілген ұйым бақылауында емес оқиғалар немесе жағдайлар болып табылса, әрі ұйымның активті (немесе шығаруға арналған топты) сату жөніндегі жоспарды орындауын жалғастыратыны жеткілікті дәрежеде расталып тұрса, сатуды аяқтау үшін қажет кезеңді ұлғайту активті (немесе шығаруға арналған топты) сатуға арналған ретінде жіктеуге кедергі келтірмейді. Айырбастаудың 16 Жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтар (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес коммерциялық мәні болған жағдайда, ұзақ мерзімді активтерді басқа ұзақ мерзімді активтерге айырбастау сату операцияларына жатады.

Ұйым ұзақ мерзімді активті (немесе шығаруға арналған топты) тек кейіннен шығару мақсатында сатып алғанда ғана ол ұзақ мерзімді активті (немесе шығаруға арналған топты) көзделген кезеңді бір жылмен шектеу бойынша талап орындалса ғана сатып алу күні сатуға арналған ретінде жіктеуі тиіс, және осы күнге қанағаттандырылмаған кез келген басқа талаптың сатып алғаннан кейін қысқа кезең ішінде (әдетте үш ай ішінде) қанағаттандырылуы әбден мүмкін.

Егер есепті күннен кейін орындалса, онда ұйым шығару сәтінде осы қаржы есептілігінде ұзақ мерзімді активті (немесе шығаруға арналған топты) сатуға арналған ретінде жіктемеуі тиіс. Алайда, егер бұл талаптар есепті күннен кейін, бірақ қаржы есептілігі шығаруға бекітілгенге дейін орындалған болса, онда ұйым бұл ақпаратты ескертулерде ашып көрсетуі тиіс.

Ұйым активті (немесе шығаруға арналған топты) иелерге үлестіруге мәжбүр болған жағдайда ұзақ мерзімді актив (немесе шығаруға арналған топты) иелерге үлестіруге арналған ретінде жіктейді. Осы орынды болуы үшін активтер олардың қазіргі кезеңдегі қалпында жедел үлестірілуге қол жетімді болуы қажет және үлестірім жоғары дәрежеде мүмкін болуы қажет. Үлестірім жоғары дәрежеде мүмкін болуы үшін үлестірімді аяқтайтын әрекеттер орындалып және жіктелген күннен кейін бір жылдың ішінде аяқталуы тиіс деп күтілуі керек. Үлестіруді аяқтау үшін талап етілетін іс-әрекеттер үлестірімге маңызды өзгерістер енгізілмейтінін немесе үлестірім күшін жоймайтынын анықтау керек. Акционерлердің келісім беруінің мүмкіндігі (егер ол заңнамамен талап етілсе) үлестірім болуының жоғары мүмкіндігі бағалаудың бір бөлігі ретінде қабылдануы керек.

Қолданылуы тоқтатылуы тиіс ұзақ мерзімді активтер

Ұйым пайдаланылуы тоқтатылуға тиіс ұзақ мерзімді активті (немесе шығаруға арналған топты) сатуға арналған ретінде жіктемеуі тиіс, өйткені оның қаржылық жағдай есебіқұны негізінен алғанда пайдалануды жалғастыру арқылы өтеледі. Алайда, егер пайдаланылуы тоқтатылуға тиіс шығаруға арналған топ талаптарға жауап берсе, онда ұйым шығаруға арналған топтың ақша қаражатының нәтижелері мен ағымдарын пайдалануды тоқтатылған күні тоқтатылған қызмет ретінде көрсетуі тиіс. Пайдаланылуы тоқтатылатын ұзақ мерзімді активтерге (немесе шығаруға арналған топтарға) экономикалық қызметінің мерзімі аяқталғанға дейін пайдаланылатын ұзақ мерзімді активтер (немесе шығаруға арналған топтар) және жабылатын, бірақ сатылмайтын ұзақ мерзімді активтер (немесе шығаруға арналған топтар) кіреді.

Ұйым пайдаланудан уақытша алынып тасталған активті пайдаланылуы тоқтатылған ретінде есепке алмауға тиіс.

Ұйым сатуға арналған ретінде жіктелген ұзақ мерзімді активті (немесе шығаруға арналған топты) сату шығындарын шегере отырып, ең аз қаржылық жағдай есебі немесе әділ құны бойынша бағалауға тиіс.

Ұйым иелерге таратуға арналған ретінде жіктелген ұзақ мерзімді активті (немесе шығаруға арналған топты) оның қаржылық жағдай есебі құнының және тарату шығындарын шегергендегі әділ құнының ең азымен бағалайды.

Егер таяу арада сатып алынған актив (немесе шығаруға арналған топ) сатуға арналған ретіндегі жіктеу талаптарына жауап берсе, онда қолдану активті (немесе шығаруға арналған топты) бастапқы таныған кезде, егер ол осылайша (мысалы, өзіндік құны бойынша) жіктелмеген болса, қаржылық жағдай есебі құнның және сату шығындарын шегергендегі әділ құнның ең азымен бағалауға әкеледі. Сөйтіп, егер актив (немесе шығаруға арналған топ) бизнесті біріктірудің бір бөлігі ретінде сатып алынса, онда ол сату шығындарын шегергендегі әділ құн бойынша бағалануға тиіс.

Сату бір жыл өткен соң орын алады деп күтілсе, онда ұйым сату шығындарын келтірілген құн бойынша өлшеуге тиіс. Сату шығындарының келтірілген құнын уақыт ағынымен кез келген ұлғайту пайданың немесе шығынның құрамында қаржыландыру шығындары ретінде көрсетілуге тиіс.

Активті (немесе шығаруға арналған топты) сатуға арналған ретінде тікелей бастапқы жіктеу алдында активтің (немесе топтағы барлық активтер мен міндеттемелердің) қаржылық жағдай есебі құны қолданылып жүрген ХҚЕС-ына сәйкес бағалануы тиіс.

Шығаруға арналған топты бұдан әрі қайта бағалаған кезде осы Стандарттың бағалауға қоятын талаптарының қолданылу аясына кірмейтін, бірақ сатуға арналған ретінде жіктелген шығаруға арналған топқа кіретін кез келген активтің немесе міндеттеменің қаржылық жағдай есебі құны қолданылып жүрген ХҚЕС-ына сәйкес сату шығындарын шегергендегі шығаруға арналған топтың әділ құнын қайта бағаланғанға дейін бағалануға тиіс.

Құнсызданудан болған залалды тану және күшін жою

Ұйым активті (немесе шығаруға арналған топты) сату шығындарын шегергендегі әділ құнға дейін кез келген бастапқы немесе кейінгі есептен шығарған кезде құнсызданудан болған залалдың, танылмаған жағдайда тануға тиіс.

Ұйым активті сату шығындарын шегергендегі әділ құндағы кез келген кейінгі ұлғаюдан болған, бірақ құнсызданудан, не осы Стандартқа сәйкес танылған, не бұрын 36 Активтердің құнсыздануы (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес жинақталған шығын сомасынан аспайтын басқа да пайданы тануға тиіс.

Ұйымшығаруға арналған топтысату шығындарын шегергендегі әділ құндағы кез келген кейінгі ұлғаюдан болған басқа да пайданы:

-ол танылмаған шамада, бірақ

-бағалау жөніндегі талаптарының қолданылу аясындағы ұзақ мерзімді активтер бойынша 36 (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес танылған құнсызданудан болған жинақталған залалдан асырмай тануға тиіс.

Шығаруға арналған топ үшін танылған, құнсызданудан болған залал (немесе кез келген кейінгі пайда) осы Стандарттың бағалау бойынша талаптарының қолданылу аясына 36 бөлу тәртібімен кіретін топтағы ұзақ мерзімді активтердің қаржылық жағдай есебі құнын азайтуға (немесе ұлғайтуға) тиіс.

Пайда немесе алдындағы ұзақ мерзімді активті (немесе шығаруға арналған топты) сату күні танылмаған шығын тануды тоқтату күні танылуға тиіс. Тануды тоқтатуға қатысты талаптар:

-16 (IAS) ХҚЕС-ының негізгі құралдарға арналған -38 Материалдық емес активтер (IAS) ХҚЕС-ының материалдық емес активтерге арналып жазылған.

Ұзақ мерзімді актив сатуға арналған ретінде жіктеліп тұрғанда немесе ол сатуға арналған ретінде жіктелген шығаруға арналған топтың бір бөлігі болып тұрса,онда ұйым оны амортизацияламауға тиіс. Пайыздар жәнесатуға арналған ретінде жіктелген шығаруға арналған топтың міндеттемелеріне жатқызылатын шығыстар үшін тану жалғастырыла беруге тиіс.

Ұйым қаржы есептілігінің пайдаланушыларына ұзақ мерзімді активтердің (шығаруға арналған топтардың) тоқтатылған қызметінен және шығарылуынан болған қаржы нәтижелерін бағалауға мүмкіндік беретін ақпаратты ұсынуға және ашып көрсетуге тиіс.

Тоқтатылған қызмет туралы ақпаратты ұсыну

Ұйым компонентін еоперациялық жағынан және қаржы есептілігінің мақсаттары үшін ұйымның басқа бөлігінен айқын оңашаланған болуы мүмкін ақша қаражатының қызметі мен ағындары кіреді. Басқаша айтқанда, ұйымкомпоненті ол пайдалануға арналып тұрған кезде ақша қаражатын құрайтын бірлік немесе бірліктер тобы болуға тиіс. Тоқтатылған қызмет ұйымныңне шығарылып кеткен, не сатуға арналған ретінде жіктелетін компоненті болып табылады, және

-жеке маңызды қызмет түрі немесе операциялар жүргізудің географиялық

-жеке маңызды қызмет түрінің үйлестірілген біртұтас шығару жоспарының бір бөлігі болып табылады;

-тек кейіннен сату мақсатында сатып алынған еншілес ұйым болып табылады.

Ұйыммыналарды:

-пайда және шығын туралы есептің өзінде бір соманы ашып көрсетуге тиіс, ол мыналардан:

-тоқтатылған қызметтен салықтардан кейінгі пайдадан немесе шығыннан;

-сату шығындары шегеріліп, әділ құнға дейін бағаланған кезде немесе тоқтатылған қызмет болып табылатын активтер немесе шығаруға арналған топ(тар) шығарылған кезде танылған салықтардан кейінгі пайдадан немесе шығыннан тұрады;

- көрсетілген соманы мыналардан:

-тоқтатылған қызметтен салықтарға дейін түсімнен, шығыстардан және пайдадан немесе шығыннан;

-12 (IAS) ХҚЕС-ының талап етілген пайдаға салынатын салық бойынша тиісті шығыстардан;

-сату шығындары шегеріліп, әділ құнға дейін бағаланған кезде немесе тоқтатылған қызмет болып табылатын активтер немесе шығаруға арналған топ(тар) шығарылған кезде танылған пайдадан немесе шығыннан; және

-12 (IAS) ХҚЕС-ының талап етілген пайдаға салынатын салық бойынша тиісті шығыстардан құрайтындардыашып көрсетуі тиіс.

Құрамдастар жөніндегі талдауды ескертулерде немесе толық пайда туралы есептің өзінде ұсынуға болады. Егер ол пайда және шығын туралы есептің өзінде көрсетілген болса, онда тоқтатылған қызметке жатқызылған болып сәйкестендірілген бөлігінде, яғни жалғастырылып отырған қызметтен бөлек көрсетілуге тиіс. Еншілес ұйымдар таяуда ғана сатып алған, сатып алған кезде сатуға арналған ретінде жіктеу талаптарына жауап берген шығаруға арналған топтарды талдаудың қажеті жоқ .

-операциялық және инвестициялық қызметке, сондай-ақ тоқтатылған қызметті қаржыландыру бойынша қызметке жатқызылатын ақша қаражатының таза ағындарын ашып көрсетуі тиіс. Осылайша ашып көрсету сатып алған кезде сатуға арналған ретіндегі жіктеу талаптарына жауап беретін еншілес ұйымдар таяуда сатып алған шығаруға арналған топтар үшін талап етілмейді .

-бас ұйымның иелеріне жатқызылатын жалғасушы операциялардан және қызметі тоқтатылған операциялардан түсетін табыс мөлшері. Бұл ашып көрсетілетін ақпараттарды ескертпелерде немесе толық табыс жөніндегі есептілікте ұсынуға болады.

Егер ұйым пайда немесе шығынның компонентін бөлек табыс жөніндегі есептілікте ұсынатын болса, қызметі тоқтатылған операцияларға қатысты деп айқындалған бөлік сол бөлек есептілікте ұсынылуы тиіс.

Жалғастырылатын қызметке қатысты пайда немесе шығын

Сатуға арналған ретінде жіктелген, тоқтатылған қызметтің анықтамасына сәйкес келмейтін ұзақ мерзімді активті (шығаруға арналған топтарды) қайта бағалаудан болған басқа да пайда немесе шығын жалғастырылған қызметтен түскен пайдаға немесе шығынға жатқызылуы тиіс.

Сатуға арналған ретінде жіктелген ұзақ мерзімді активті немесе шығаруға арналған топты көрсету

Ұйым сатуға арналған ретінде жіктелген ұзақ мерзімді активті және сатуға арналған ретінде жіктелген шығаруға арналған топтың активтерін қаржылық жағдай туралы есепте басқа да активтерден бөлек көрсетуге тиіс. Сатуға арналған ретінде жіктелген шығаруға арналған топтың міндеттемелері қаржылық жағдай туралы есепте басқа міндеттемелерден бөлек көрсетілуі керек. Бұл активтер мен міндеттемелер өзара есепке алынбауы және бір сома ретінде көрсетілмеуі керек. Сатуға арналған ретінде жіктелген активтер мен міндеттемелердің негізгі қызметі бөлек не қаржылық жағдай есебінің өзінде, ескертулерде ашып көрсетілуге тиіс. Ұйым тікелей басқа толық табыс арқылы танылған және сатуға арналған ретінде жіктелген ұзақ мерзімді активке (шығаруға арналған топқа) жататын кез келген жинақталған кірістер мен шығыстарды бөлек көрсетуге тиіс.

Егер шығаруға арналған топ сатып алған кезде сатуға арналған ретінде жіктелген талаптарды орындайтын еншілес ұйым таяу арада сатып алған болып табылса онда активтер мен міндеттемелердің негізгі қызметтерін ашып көрсету талап етілмейді.

Ұйым ұзақ мерзімді активтер бойынша немесе сатуға арналған ретінде жіктелген шығаруға арналған топтардың активтері мен міндеттемелері бойынша көрсетілген сомаларды өткен кезеңдердің қаржылық жағдай есебінде ең соңғы көрсетілген кезең үшін қаржылық жағдай туралы есепте көрсету үшін екінші рет қайта жіктемеуге және ұсынбауға тиіс.

Ақпаратты қосымша ашып көрсету

-ұзақ мерзімді активтің (немесе шығаруға арналған топтың) сипатын;

-сату немесе болжанатын шығаруға әкелетін фактілер мен жағдайлардың сипатын және осы шығарудың күтілген тәсілі мен уақытын;

-басқа да пайда немесе шығынды, егер пайда және шығын туралы есептің өзінде бұл жеке көрсетілмесе, онда осы пайда немесе шығын

-егер қолданылса, онда ұзақ мерзімді актив (немесе шығаруға арналған топ) 8 Операциялық бөлімдер (IFRS) ХҚЕС-ына сәйкес ұсынылған сегментті ашып көрсетуге тиіс.

Егер ұйым ұзақ мерзімді активті (немесе шығаруға арналған топты) сату жоспарына өзгерістер енгізу жөнінде шешім қабылданған кезеңде осы шешімге әкелген фактілер мен жағдайлардың сипатын және бұл шешімнің осы кезең және осының алдында көрсетілген кезеңдер қызметінің нәтижелеріне тигізетін әсерін ашып көрсетуі тиіс.