60
2 Басовский Л.Е. Теория экономического анализа: Учебное пособие. - М.: ИНФРА-
М, 2001. - 222 с.
3 Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия: Учебник. М.:
ИНФРА-М, 2002. - 336 с.
4 Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами: теория и
методология. - Алматы: Экономика, 2000. - 294 с.
5 Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия: Учебное пособие. -
Алматы: Экономика, 2005. – 128 с.
6 Дюсембаев К.Ш. Анализ финансовой отчетности: Учебник. – Алматы: Экономика,
2009. – 384 с.
Тақырып 11. Компанияның қаржылық жағдайын жалпы бағалау
Дәрістің мақсаты: студенттерге баланс мәліметтері бойынша оның құрылымына
және құрамына, сонымен қатар ӛтімділігіне талдау жасау әдістемесін түсіндіру
Дәріс сҧрақтар:
1. Ұйымның активтері мен пассивтерінің құрылымын талдау: пассив құрылымын
талдау, актив құрылымын талдау.
2. Балансты тікелей және кӛлденең талдау.
3. Салыстырмалы талдамалық баланс.
Дәрістің негізгі мазмҧны
1.Ұйымның активтері мен пассивтерінің құрылымын талдау: пассив құрылымын
талдау, актив құрылымын талдау.
Ұйым балансын талдаудың негізгі мақсаты ұйымның қаржылық жағдайы туралы
және қаржылық қызметке қызығушылық танытқан тұлғалар үшін шешім қабылдауына
қажетті ақпараттарды ашып кӛрсету. Бухгалтерлік балансты талдаудың негізгі
міндеттеріне мыналар жатады:
1. Ұйымның мүліктік жағдайын сипаттайтын баланстың активтерінің құрамы мен
құрылымын оқып үйрену
2. Ұйым активтерінің қалыптасу кӛзддері болып табылатын капитал мен
міндеттемелердің құрамы мен құрылымын зерттеу
3. Баланс активтерінің ӛтімділіктерін талдау
4. Ұйымның тӛлем қабілеттілігі мен несиелік қабілеттілігін талдау
5. Ұйымның қаржылық тұрақтылығын талдау
2. Балансты тікелей және кӛлденең талдау.
Бухгалтерлік балансқа сапалы түрде талдау жасау үшән ең алдымен оны оқи білу
қажет. Балансты оқу дегеніміз оның бұлімдері мен топтарының ӛзара байланыстарын
әрбір баптардың мазмұнын бәлу дегенді білдіреді. Бухгалтерлік балансты дұрыс оқи білу
мынандай мүмкіндіктер береді:
1. Ұйым туралы жан – жакты ақпараттар алу
2. Ұйымның меншікті айналым қаражаттарымен қамтамасыз ету деңгейін анықтау
3. Ұйым активтерінің кӛлемі қандай баптар есебінен ӛзгергендігін анықтау
4. Ұйымның қаржылық жағдайын бағалау
Бухгалтерлік балансты зерттей отырып, белгілі бір есептік кезең ішіндегі баланс
валютасының ӛзгеруін бағалай аламыз. Сонымен бірге баланс валютасының ӛсуін сол
ұйымдағы ӛндіріс кӛлемінің ӛсу қарқынымен салыстыруға мүмкіндіктер туады.
Бухгалтерлік баланстың баптары бір – бірімен ӛзара байланысты. Оны келесілерден
кӛруге болады:
1. I+ II=III+IV+V.Бұл баланста кӛрсетілген қаражаттардың 2 аспектіде
кӛрсетілгендігімен түсіндіріледі:
а) құрамы және орналасу бойынша (активтер)
61
б) қалыптасу кӛздері бойынша (меншікті капитал, сырттан тартылған қаражаттар)
2. I > III
3. II < V Меншікті капитал есебінен ұзақ мерзімді активтердің негізгі бӛлігі
қалыптасу керек. Бұл теңсіздік ұйым капиталының бір бӛлігі ұзақ мерзімді активтерді
қалыптастыруға бағытталғандығымен түсіндіріледі
4. А=М+МК
2. Қаржылық есептіліктің маңызды элементтерінің бірі болып табылатын активтерді
талдау кезінде олардың нақты бар екендігі, құрамы, құрылымы және оларда болған
ӛзгерістер зерттеледі. Активтердің құрылымына талдау жүргізу олардың орналасуы
туралы мәліметтер алуға мүмкіндіктер бар. Белгілі бір есептік кезең ішінде активтердің
кӛбеюі ұйымның дамуы туралы куәландырады. Бухгалтерлік баланс мәліметтері негізінде
активтердің құрамы мен орналасуына талдау жүргізу үшін келесідей кесте құрастыру
қажет.
№
Баланс
баптары
Есептіккезең
басындағы мәлімет
Есептіккезең
соңындағы
мәлімет
Есептік кезеңдегі ӛзгерістер
сомма
мың тг
үлес
салмағы
%
сомма
мың тг
үлес
салмағы
%
мың
тг
3-1 гр
%
5/1*100
үлес
салмағы
4-2гр
1
2
3
4
5
6
7
Талдау жүргізу үшін келесідей коэффиценттерді анықтау маңызды болып табылады:
1. Активтердің мобилділік коэффиценті ҚМА сомасын бӛлеміз барлық активтерге.
Бұл кӛрсеткіш ұйым қарыздарын ӛтеу үшін қажетті ақша қаражаттарының үлесін
сипаттайды. Осы коэффиценттің мәнә жоғары болған сайын ұйымның үздіксіз түрде
жұмыс істеуі үшін мүмкіндіктердің жоғары екендігін кӛрсетеді
2. Активтердің орналасу тиімділігін сипаттайтын коэффицент есептеледі. Бұл
коэффицент ҚМА сомасын ҰМА сомасына бӛлу арқылы есептеледі
3. Ұйымның мүліктік жағдайда қандай сапалық ӛзгерістердің болғандығын талдау
үшін арнайы есептеу жүргізеді. Ол үшін ұйымның ӛндірістік потенциалының маңызды
элементтерінің бірі және сол ұйымның материалдық техникалық базасын құрайтын
негізгі құралдарға талдау жұргізеді. Негізгі құралдардың наңты құнын анықтайтын
коэффицентті есептеу үшін негізгі құралдардың қалдық құнын (баланстағы құны), қалдық
құнын барлық активтерсомасына бӛлу арқылы есептеледі
4. Ұйым активтерінің ішінде ҚМА-ге кӛбірек талдау жұмыстары жүргізіледі. Себебі
ҚМА ӛтімділігі жоғары активтеріне жатады. Талдау жүргізу кезінде ҰМА бӛліміндегі
әрбір баптардың үлес салмағын аныұтау маңызды болып табылады. Сол арқылы
қйымдағы ӛтімдімділігі жоғары активтердің үлесі анықталады. Талдау жүргізуші қысқа
мерзімдң дебиторлық қарыздарға талдау жүргізу кезінде олардың пайда болу себептерін
анықтауға кӛңіл бӛлуі қажетСебебі ҚМА жалпы құнындағы қысқа мерзімді дебиторлық
қарыздардың үлесі ұйымның қаржылық тұрақтылығына ісер ететін кӛрсеткіштердің бірі
болып табылады.
3. Салыстырмалы талдамалық баланс.
Балансқа талдау жүргізгеннен кейін осы активтерді қалыптастыру кӛздеріне талдау
жасаудың маңыздылығы бар. Ұйым активтерін қалыптастыру кӛздері 2 бӛлінеді:
1. Меншікті қаражаттар
2. Сырттан тартылған қаражаттар
3. Ӛтімділік бұл ұйымның ӛз міндеттерін жабу үшін активтерін ақша
қаражаттарына айналдыру қабілеттілігін кӛрсетеді. Ұйым активтері ӛтімділік деңгейлері
бойыынша мынандай топтарға бӛлінеді
А1 ӛтімділігі неғұрлым жоғары активтер: ақша қаражаттары, қысқа мерзімді
қаржылық инвестициялар: МЕКАМ, МЕОКАМ, МЕАКАМ, ҰЖО
