Алматы экономика және статистика академиясы

 
 
74 
 
Байланыссызүлестірукезіндефайлғажадыбӛлінеді, 
тасушыныңэлементтеріретіндесекторларнемесеблоктарболуымүмкін. 
Бұлжағдайдабасқаружүйесібосблоктарнемесесекторлардыңтізімінжүргізеді.  
Оларқажетуақыттабӛлінеді. 
Әрбӛлінгенкездебосблокбосатылыпжәнеонысұрағанфайлдыңбӛлінгенсектор
ынабайланыстырады. 
Тізімдебоссекторларнемесеблоктарқалмағанжағдайдажадыныбӛлуге 
оныңбосболмағандығынанбұғатталуфазасыболады. 
Файлдардыұйымдастырудыңблоктықтәсілдері 
1. Блоктықтізбектіқұрылым 
 
 
Белгілер. Адрестік бӛлік деректер теруімен байланысқан және осымен 
байланысты келесі блоктың адресін табу үшін оны ОЖадыға оқу қажет. 
Қарапайыморындалуы (блоктардытізімгеқосужәнеалу). 
         Бұл тәсілдің негізгі кемшілігі ол тізбекті блоктардың ішіндегі блоктарға 
тікелей қатынау мүмкіндігінің жоқтығы. Белгілі кемшілікті жою үшін келесі 
тәсіл қолданылады, ол блоктты-индексті үлестіру тәсілі. 
         2.  Файлдарды блокты-индексті үлестіру. 
        Бұл кестелерде жолды енгізу үшін ӛрістер бар. 
1-қадам. Индексті блокты файлға жалғау (тіркеу).  
Физикалық блоктар алдын ала индексті блокқа жалғанбайды. 
2-қадам.    Әр  физикалық  блоктың  файлмен  байланысуы  индексті  тізімнің 
элементіне белгіленген    блок адресі жазылуы арқылы жасалынады. 
3-қадам.  Блокқа адрестеу индексті белгілеу арқылы жасалынады. 
        3. Файлдар картасы арқылы үлестіру 
FAT-файлдар  үлестіру  картасы.Бұл  кестенің  сыйымдылығы  тасушыдағы 
деректер блогінің санына тең. 
        0...15-тасушыдағы  физикалық  адресі.  Бұл  үлестіру  вариантында  FAT 
блоктан  бӛлінген.  FAT-та  әр  файлға  блокаралық  байланыс  тізбекшесі 
беріледі. 
Блоктың ерекшелену принципі: 
 
Стандарт-ерекшелену-файлды  құру,  файлға  бірінші  бос  блоктардан 
қосымша  блоктар  таусылғанша  болады  және  бір  блокты  бірнеше  файл 
қолдануы мүмкін емес. Бұл тәсілдің негізгі кемшілігі ол жұмыстың тиімділігі 
әсер ететін дискілік жадының кӛлемінің шектелуі.       
 
Негізгі әдебиеттер 2 [146-187], 3 [35-45] 
Қосымша әдебиеттер 18 [124–137],158[262-293] 
Бақылау сұрақтары 
1. Құрылымдық ұйымдастырудың тәсілдері 
2. Байланысты үлестірудің кемшілігі 
3. Файлдарды блокті  ұйымдастыру тәсілдері 
4. Файлдарды блокті-индексті үлестіру тәсілдерінің белгілері 
5. Кандай битті белгілер файлдың атрибутында жазылады 

 
 
75 
 
 
 
 
 
 
 
 
Лекция  №7.Енгізу-шығаруды  басқару,  ұйымдастыру  режимдері.  Енгізу-
шығару  аппаратурасының  принциптері.  Енгізу-шығару  құрылғылары. 
Құрылғы контроллері. Енгізу –шығаруды ұйымдастыру режимдері. 
Енгізу-шығару  жүйесін  басқару  –ол  ОЖ-гі  негізгі  функцияларының  бірі 
және ОЖ  жобалауының ең қиын аймақтарының бірі. 
Енгізу-шығару  құрылғыларының  кӛптігінен    және  олардың  түрлі 
табиғаттарынан  қиыншылықтар  туады.  Сондықтан  ОЖ-ні  құрушылардың 
арасында оңай есеп тұрған жоқ. Олар енгізу-шығару құрылғыларының тиімді 
басқаруды  ғана  емес  қолданба  программистер  құрылғылардың  түріне 
қарамастан  деректерді  оңай  оқып,  сақтау  үшін  ыңғайлы,  тиімді  виртуальды 
интерфейсті құру қажет. 
Бір  модельге  бірнеше  түрлі  құрылғыларды  біріктіретін  жүйелік    енгізу-
шығару  әмбебап  болу  қажет.  Біріншіден  ол  бар  құрылғылардың 
қажеттіліктерін  ескеру  қажет.  Екіншіден  бірнеше  параллель  орындалып 
жатқан есептерге енгізу-шығару құрылғыларына қатынауды ескеру қажет. 
        Қолданбалы  программалар  ӛздері  енгізу-шығару  құрылғылары  тікелей 
байланысалмайды.Енгізу-шығару  сұрауына  керек  мәндерді  орнатып,  енгізу-
шығару супервизорына басқару беріледі. 
       Енгізу-шығаруды  басқару  режимдері.  Екі  негізгі  енгізу-шығару  режимі 
бар:  енгізу-шығару  құрылғыларының  дайындығын  сұрату  алмасу  режимі 
және үзілісі бар алмасу режимі. 
       Егер енгізу-шығару басқаруын орталық санашық атқарса онда ол басқару 
құрылғысына  бір  енгізу-шығару  құрылғысының  орындалуына  команда 
береді.  Енгізу-шығару  құрылғысы  команданы  орындап  орталық  санашыққа  
және сигналды басқаратын құрылғыға түсінікті сигнал жібереді. 
        Енгізу-шығару  құрылғысының  жылдамдылығы  орталық    санашықтың 
жылдамдылығынан тӛмен.  Сондықтан дайындық  сигналын    кӛп күту  керек, 
сигнал шыққанша драйвер еш нәрсе орындамайды. Сондықтан енгізу-шығару 
командасын  беріп  ол  құрылғыны  уақытша  ұмытып  басқа  программаның 
орындалуына кӛшкен жӛн.  Ал дайындық сигналы шыққан кезде оны енгізу-
шығару құрылғысының үзуге сұрау деп санаймыз. 
Ортақ  енгізу-шығару  құрылғылары,  құрылғыларды  жалғау.    Кӛп 
құрылғылар  бірігіп  қолдануды  қолдамайды.  Біріншіден  ол  тізбекті 
қатынайтын құрылғылар. Ондай құрылғылар жалғанған болуы мүмкін, яғни 
бір  есептеу  үрдіске  беріледі.  Бірақ  ол  есептеу  үрдістерінің  параллельді 
жұмыс  жасауына  мүмкіндік  бермейді және енгізу-шығару  құрылғыларының 

 
 
76 
 
босау  уақытын  күтеді.  Параллельді  орындалып  жатқан  есептер  арасында 
енгізу-шығару  құрылғыларын  қолдануын  ұйымдастыру  үшін  виртуальді 
құрылғылар түсінігі енгізіледі. 
 Виртуализация  принципін  қолдану  есептеу  жүйесінің    тиімділігін 
жоғарлатуға  мүмкіндік  береді.  Кӛбінесе  виртуалды  құрылғыға  –  спулинг 
терминін қолданады. 
Спулинг  дегеніміз-    операциялайтын  режимде  құрылғылармен  жұмыс 
иммитациясы. 
Спулингтің  негізгі  жұмысы  тізбекті  қатынайтын  құрылғыларының 
параллельді  бӛлінуінің  кӛрінісін  ұйымдастыру.  Бірақ  олар  монопольді  және 
жалғанған ретінде қолдану қажет. 
Мысалы, егер біз бірнеше қолданбаның қорытындысын басуға жіберетін  
болсақ  ,  онда  біз  түсініксіз  қорытындыға  ұшыраймыз.  Бірақ  әр  есептеу 
үрдісіне  виртуальді  принтер  беруге  болады  және    ағындылар  бірінші  рет 
магнитті дискідегі  арнайы спул файлына жіберіледі. 
Содан 
соң 
виртуалды 
басу 
аяқталған 
соң 
қабылданған 
пұрсаттылықтармен  және    қызымет  кӛрсету  пәні  бойынша  спул  файлдың 
мәні  принтерге  жіберіледі.  Спул  файлымен  басқаратын  жүйелік  үрдіс  – 
спулер деп аталады (spool-reader немесе spool-writer). 
         Программисті 
компьютерге 
орнатылған 
енгізу-шығару 
құрылғыларының  параметрлері  және  олардың  мүмкіншіліктері  мүмкіншілік 
болғанша  ойландырмау  керек.  Оған  тек  қолданатын  енгізу-шығару 
құрылғыларының  жалпы  мүмкіншіліктері  қажет.  Мысалы,  принтер  басуды 
білу қажет, ал магниттік дискіде жинақтауыш берілген адрес бойынша  (C-N-
S  координаты,  цилиндр  номері,  бастиек  номері  және  сектор  номері) 
деректерді жазу және оқу қажет. 
        Бірақ  программист  магниттік  дискімен  жұмыс  арасында  тікелей 
адрестеуді қолданбайды. Ол файлдық жүйе деңгейімен жұмыс жасайды. Бұл 
жағдайда  қандай  жинақтауыш,  қай  типті  және  моделі  компьютерде 
қолданылғаны файлдық жүйе  құрущыларын тәуелді болмауы қажет. 
        Негізгі  болып  саналатын  ол  жинақтауыштың  бары  және  оның 
цилиндрінің,  жазу-оқу  бастиегінің  және  магниттік  диск  жолының 
секторларының  бірнеше  сандарының  болуы  цилиндрдің,  бастиектің  және 
секторлардың  сандарының  мәні  жабдық  кестесінен  алынуы  мүмкін.  Бұл 
жағдайда  программисті  құрылғының  есептеу  жүйесіне  қалай  жалғанғаны 
ойландырмау керек. Сондықтан ол енгізу-шығару сұрау кезінде құрылғының 
логикалық атын белгілейді. 
        Виртуалды 
құрылғыға  сәйкес  нақты  құрылғы  кесте  арқылы 
супервизормен таңдалады. Сонымен құрылғының қосылу тәсілі оның моделі 
және  оған  сәйкес  драйверлер  бірінші  жабдық  кестесінде  анықталады.  Ол 
виртуалды  құрылғыны  жүйелік  кестесімен  байланыстыру  үшін  екінші 
жүйелік  кестесі  қолданылады.  Шартты  біз  оны  виртуалды  логикалық 
құрылғының сипаттама кестесі дейміз.(DRT-device reference table).