39
1) еліміздің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету
2) тиімді агробизнес жүйесін қалыптастыру
3) сатылатын ауыл шаруашылық ӛнімдерінің ӛндіру кӛлемін кӛбейту, оның ӛңделген
ӛнімдерін ішкі және сыртқы нарыққа шығару
4) ауыл шаруашылық ӛндірісін мемлекеттік қолдау шараларын оңтайландыру.
Жоғарыда аталған міндеттерге сәйкес бағдарламалардың басым бағыттары
анықталды.
Басым бағыттарына, жоғарыда аталған 4 міндетке қосымша тағы бір басымдық
белгіленді. Бұл басымдық ауыл шаруашылық ӛнімдерінің импортты азайту тұрғысынан
анықтау.
Осы бағдарламаны жүзеге асыру үшін тӛмендегідей қаражат кӛздері анықталды:
Мемлекетттік бюджеттен 150 миллиард тенге ақша бӛлу кӛзделді
Жергілікті бюджеттен және де шаруашылық жүргізу нысандарының есебінен
қаржы-қаражат кӛздерін дамыту кӛзделді
Бюджеттен тыс қаражат кӛздері, яғни шет елдік инвесторлардың қаражат
кӛздерінен әр түрлі гранттар ұтып алу.
Бағдарламаның түпкі мақсаты болып – сала экономикасының дамуын қамтамасыз
ету және халықтың тұрмыс деңгейін жақсарту. Бағдарламаны жүзеге асыру барысында,
оның тиімділігін №бағалау мақсатында негізгі үш критерийден тұратын 16 кӛрсеткіш
анықталды:
1.
халықты азық-түлікпен қамтамасыз ету және оның тұрақтылық деңгейіне қол
жеткізу:
азық-түліктің физикалық және экономикалық қол жеткізу еңгейіне қамтамасыз ету.
Азық-түліктің физикалық қол жеткізу деңгейі тӛмендегі кӛрсеткіш арқылы анықталады:
Фқж =
Нақты тұтыну деңгейі
Стандартты тұтыну деңгейі
Экономикалық қол жеткізу деңгейі тӛмендегі кӛрсеткішпен анықталады:
Эқж=
Ең тӛменгі жалақы
* 100%
Мин.расчетный показатель
импорттық азық-түліктің ішкі тұтыну мӛлшерін азайту
азық-түліктің мемлекеттік материалдық қорлардағы мӛлшерін қамтамасыз ету
азық-түліктің ғылыми негіздеоген тұтыну мӛлшеріне ӛол жеткізу
азық-түліктің сап астандарты мен қауіпсіздік деңгейіне ӛол жеткізу.
2. ауыл шаруашылық ӛндірісі мен ӛнімді ӛңдеу тиімділігін сипаттайтын
кӛрсеткіштер:
агробизнес және ӛнім ӛңдеуші кәсіпорынның табысын үйлестіру
ғылымға негізделген агротехнология және ӛнім ӛңдеу технологияларын жетілдіру
негізгі азық-түліктің ішкі бәсекелестік қабілеттілігін арттыру
сыртқы сауда айналымы мен ішкі сауда айналымдарының арасында тепе-теңдікті
қалыптастыру
халықты жұмыспен қамтамасыз ету.
3. агроӛнеркәсіпті мемлекет тарапынан реттеудің кӛрсеткіштері:
агроӛнеркәсіп кешенін одан әрі дамыту үшін мемлекеттік қолдауды жақсарту
кедендік-тарифтік салық жұйесін одан әрі оңтайландыру
азық-түлікті ӛндіру жүйелерінде баға жүйесін жетідіру
мемлекет тарапынан ауыл шаруашылық ӛнімін ӛндіруді қадағалау
40
ауыл шаруашылық жүйесінің экономикалық тиімділігін жақсартуға қолдау
кӛрсету.
Осы бағдарламаны жүргізу барысында ауыл шаруашылық ӛнімінің кӛлемі 20%-ға
жоғарылады, кейбір азық-түлікті шетелден сатып алу тӛмендейді. 2002 жылға қарағанда
2005жылы біздің республика 200-ге тарта ӛнімді шет елге шығарған. (Туран Рахмановтың
мәліметі бойынша 10.10.2006 жылы «Казахстанская Правда» гаэетінде жарияланған.
«Казахстан на мировом рынке»)
33 түрлі ӛнімді экспортқа шығарудан Қазақстан 1-35 орында тұр. Олар қымыз бен
шұбат ӛндіруден 1-ші орын, жылқы етінен 3-ші орын, ет ӛндіруден 29-шы орында, қант
ӛндіруден 35-ші орында. Алдағы жылда бұл кӛрсеткіштерді жоғарылату кӛзделген.
Осы тұрғыдан алғанда аграрлық салалар мен агробизнестің алдағы
жетістіктерінен зор үміт күтуге болады. Қазіргі кезде Қазақстан 56
мемлекетпен қоса ауыл шаруашылық ӛнімдерін экспортқа шығарады. Осы
мәліметтерге қарасақ, 2002 жылы ауыл шаруашылық экспорты 659,99 миллион долларды
құраған. Ол республика бюджетінің 12% құрады.
2004-2010
жылдарға арналған Қазақстан Республикасының «Ауылдық
аумақтарды дамыту бағдарламасы» және 2006-2010 жылдарға арналған Қазақстан
Респубоикасының «Агроӛнеркәсіп кешенінің тұрақты даму бағдарламасына» сәйкес
тӛмендегі іс-шараларды жүргізу кӛзделген:
1) агроӛнеркәсіп кешенін индустрияландыру
2) агроӛнеркәсіп кешеніне ғылыми негізделген озық технологияларды енгізу
3) ғылымды дамыту және инновациялық жүйелерді пайдалануды жақсарту
4) инфраструктура жүйесін жақсарту (қаржы және сақтандыру институттарын
дамыту)
5) кластерлер жүйесін дамытуға басымдық беру
6) ауыл шаруашылық ӛнімдерінің рыногын қалыптастыру және азық-түлік
қауіпсіздігін қамтамасыз ету. Осы бағытқа 2006-2010жылы 4,4 миллиард доллар
мемлекетік жүйеден берілу кӛзделіп отыр. 2002жылы ауыл шаруашылық жүйесін
дамытуға 21,5 миллиард тенге бӛлінген, 2003жылы -40,4 миллиард тенге, 2004жылы -
48,7миллиард тенге, 2005жылы - 57,5 миллиард тенге бӛлінген.
Қазақстан 1га егістік жерге 14,6 доллар
Канада 1га егістік жерге 83,0 6 доллар (6 есе кӛп)
АҚШ 1га егістік жерге 412,0 доллар (30 есе кӛп)
ЕЭС 1га егістік жерге 1112,0 доллар (77есе кӛп)
Корея 1га егістік жерге (260есе кӛп)
Исландия 1га егістік жерге 46303,2 доллар
Япония 1га егістік жерге 6144,2 доллар
Израиль 1га егістік жерге 3175,4 доллар
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1. Нарық жағдайында АӚК кәсіпорындарындағы кәсіпкерлік нысандары қандай?
2. Жеке кәсіпкерлік және оның нарыққа кӛшу кезеңіндегі даму ерекшеліктері
қандай?
3. Кәсіпкерлік құрылымдардың сапалық кӛрсеткіштерін атаңыз
4. Кәсіпкерлік құрылымдардың схемасы қандай?
Ұсынылатын әдебиеттер
1. Оспанов М.Т., Аутов Р.Р., Ертазин Х. Агробизнес теориясы және тәжірибесі,
Алматы, “Франклин”, 1997*
2. Попов
Н.А. Экономика сельского хозяйства. С основами сельского
предпринимательства: учебное пособие: Тандем, 2004 – 352 с.
