салдарынан,  сондай-ақ  заңдарда  сол  ауру  бойынша  еңбекке

салдарынан,  сондай-ақ  заңдарда  сол  ауру  бойынша  еңбекке 

жарамсыздықгың  неғұрлым  ұзақ  мерзімі  белгіленбесе, 

жұмысқа  екі  айдан  астам  уақыт  бойы  келмеген  жағдайда 

бұзылуы  мүмкін.  Аурулар  түрлерінің  тізбесін  Қазақстан 

Республикасының  Үкіметі  бекітеді.  Еңбек  қабілетін  еңбекте 

мертігуіне  немесе  кəсіптік  ауруға  байланысты  жоғалтқан 

қызметкердің  жұмыс  орны  (қызметі)  еңбек  қабілеті  қалпына 

келгенге немесе мүгедектік анықталғанға дейін сақталады; 

5)  қызметкер  ұйыммен  бірге  басқа  жерге  ауысудан  бас 

тартқан; 

6)  осы  Заңның 23-бабының 2-тармағына  сəйкес  неғұрлым 

жеңіл жұмысқа ауыстырудан қызметкер бас тартқан; 

7) еңбек жағдайларындағы өзгеріске байланысты жұмысты 

жалғастырудан бас тартқан; 

8)  егер  қызметкер  тəртіптік  жаза  алған  болса,  ол  еңбек 

міндеттерін дəлелді себептерсіз қайталап орындамаған; 

9)  қызметкер  еңбек  міндеттерін  бір  рет  өрескел  бұзған 

жағдайда бұзылуы мүмкін. 

Қызметкердің  еңбек  міндеттерін  бір  рет  өрескел  бұзуына: 

бір жұмыс күнінде дəлелді себептерсіз жұмыста үш сағат бойы 

болмауы;  жұмысқа  алкогольдік  немесе  нашақорлық  масаң 

күйде  немесе  өзге  де  түрдегі  уыттық  улану  жағдайында  келуі; 

жұмыс күні ішінде алкогольдік, нашақорлық масаңдық немесе 

өзге  де  жағынан  улану  жағдайын  туғызатын  заттарды 

пайдалану;  қызметкердің  еңбек  қорғау  немесе  өрт  қауіпсіздігі 

не көліктегі жүріс қауіпсіздігі ережелерін бұзып, оның жарақат 

алу  мен  аварияларды  қоса  алғанда,  ауыр  зардаптарға  əкеп 

соғуы  немесе  əкеп  соғу  мүмкіндігі;  жұмыс  орны  бойынша 

соттың  заңды  күшіне  енген  үкімімен  немесе  қаулысымен 

белгіленген  мүлікті  (соның  ішінде  ұсақ  заттарды)  ұрлауы 

жатады; 

10)  егер  іс-əрекеті  оған  жұмыс  беруші  тарапынан  сенімінің 

жоғалуына  негіз  болса,  ақшалай  немесе  тауарлық  құндылықтармен 

тікелей  қызмет  ететін  қызметкер  кінəлі  іс-əрекет 

жасаған; 

11)  білім  беру  саласында  тəрбиешілік  міндетті  атқарушы 

қызметкер  аталған  жұмысты  жалғастыруға  сыйымсыз 

моральға жат қылық жасаған;  

12)  жеке  еңбек  шартына  сəйкес  өзіне  сеніп  тапсырылған 

мемлекеттік, 

қызметтік, 

коммерциялық 

жəне 

заңмен 

қорғалатын өзге де құпияларды құрайтын мəліметтерді жария 

еткен; 

13)  осы  Заңның 21-бабына  жəне  осы  баптың 5) 

тармақшасына сəйкес басқаша жұмысқа уақытша ауыстырған 

жағдайда қызметкер жұмыстан бас тартқан; 

14)  бұрын  осы  жұмысты  орындап  келген  қызметкер  сот 

шешімімен  жұмысына  қайта  алынған  жағдайда    жұмыс 

берушінің бастамасы бойынша бұзылуы мүмкін. 

 

Байқап 

отырғанымыздай, 

Қазақстан 

Республикасының 

қолданыстағы  еңбек  заңдары  азаматтардың  еңбекке  қатысты 

құқықтарын  қорғау  мақсаттарында  жұмыс  берушінің  қызметкерді 

өз  бастамасымен  босату  құқығын  беретін  негіздердің  шектелген 

тізімін  белгілеген.  Бұл  ретте  ескеріп  өтетін  бір  жайт,  қызметкерді 

ҚР  «ҚР  еңбек  туралы»  заңының 26-бабында  көзделген  негіздер 

бойынша жұмыс берушінің жұмыстан босатуы оның міндеті емес, 

құқығы  болып  табылады.  Басқаша  айтар  болсақ,  жұмыс  беруші 

қызметкерді  жұмыстан  босату  құқығын  пайдалануы  да, 

пайдаланбауы  да  мүмкін,  яғни  қызметкерді  жұмыс  берушінің 

бастамасы бойынша жұмыстан босату қатаң шара болып табылады. 

Енді жеке еңбек шартын жұмыс берушінің бастамасы бойынша 

бұзудың əрбір негізін қарастырып өтелік: 

1)  ҚР  «ҚР  еңбек  туралы»  заңының 26-бабының 1-тармағы 

ұйымның таратылуын жəне жұмыс берушінің қызметінің тоқтауын 

жеке еңбек шартын жұмыс берушінің бастамасы бойынша бұзудың 

дербес негізі ретінде көздеген. 

Заңды  тұлғаның  таратылу  тəртібі  Қазақстан  Республикасы 

Азаматтық  кодексінің 49-бабымен  реттеледі.  Мүліктің  меншік 

иесінің  немесе  меншік  иесі  арқылы  уəкілеттікке  ие  болған 

органның  шешімі  бойынша,  сонымен  қатар  заңды  тұлғаның 

органының шешімі бойынша заңды тұлға кез келген негіз бойынша 

таратылуы мүмкін (ҚР АК 49-б. 1-т.). 

«Таратылу» жəне «қайта құру» түсініктерін ажырата білген жөн. 

Таратылу – бұл  заңды  тұлғаның  жəне  оның  қызметінің 

құқықмирасқорлықсыз 

(мүліктік 

құқықтарды 

санамағанда) 

тоқтатылуы. Ал қайта құру – бұл заңды тұлғаның оның қызметінің 

тоқтатылуысыз  жəне  мүлкінің  жойылуынсыз  тоқтатылуы. 

Таратылу  кезінде  барлық  қызметкерлер  қызметінен  босатылады. 

Ал қайта құру барлық қызметкерлерді жұмыстан босатудың негізі 

болып  табылмайды,  алайда  кейбір  кездері  қызметкерлердің  санын 

немесе  штатын  қысқарту  кезінде  жұмыс  берушінің  бастамасы 

бойынша жеке еңбек шартын бұзудың негізі болуы мүмкін. 

Заңды  тұлға  соттың  шешімі  бойынша  келесі  жағдайларда 

таратылуы мүмкін: 

1) банкроттық; 

2)  заңды  тұлғаның  тіркелуі  кезінде  қалпына  келтіруге 

жатпайтын заң бұзушылықтар орын алған жағдайда; 

3)  заңды  тұлғаның  жарғысында  көзделген  мақсаттарға  қайшы 

қызметпен бірнеше рет  қайталап айналысқан жағдайларда; 

4)  қызметін  рұқсатсыз  (лицензиясыз)  жүзеге  асыру,  не  заң 

актілерімен тыйым салынған қызметпен айналысу немесе бірнеше 

рет не елеулі заң бұзушылықтар жасаған жағдайында; 

5)  заң  актілерінде  көзделген  басқа  да  жағдайлада  (ҚР  АК 49-

бабының 2-тармағы).  

Бұл  жөнінде  заңды  тұлғалардың  мемлекеттік  реестріне 

жазба  енгізілген соң ғана заңды тұлғаның жойылуы аяқталды, ал 

заңды тұлға қызметін тоқтатты деп есептеледі (ҚР АК 50-бабының 

10-тармағы).  Ұйым-заңды  тұлға  таратылған  жағдайда  оның  несие 

берушілерінің 

талаптары 

келесі 

кезектілікпен 

қанағаттандырылады: 

1) таратылатын ұйым олардың өміріне жəне денсаулығына зиян 

келтірген  үшін  жауапкершілікте  болатын  азаматтардың  талаптары 

қанағаттандырылады; 

2)  таратылатын  банкрот-ұйымның  қамтамасыз  ету  сомасы 

шегінде  кепілге  қойылған  мүлкімен  қамтамасыз  етілген 

міндеттемелер 

бойынша 

несие 

берушілердің 

талаптары 

қанағаттандырылады; 

3)  жеке  еңбек  шарты  бойынша  жұмыс  істейтін  тұлғалардың 

еңбегіне ақы төлеуге қатысты есептесулер жүргізіледі; 

4) 

өзге 

де 

несие 

берушілердің 

міндеттемелері 

қанағаттандырылады (ҚР АК 51-бабы). 

Жұмыстан  босатуға  ұйым  (заңды  тұлға)  шынымен  таратылған 

жағдайда  ғана  жəне  басшылықтың  осы  негіз  бойынша  жұмыстан