· мерзімі бойынша – тұрақты жəне уақытша;
· ауыстыру орны бойынша: а) бір ұйымның ішінде басқа
жұмысқа ауыстыру; ə) басқа ұйымдағы басқа жұмысқа ауыстыру;
б) өз ұйымымен қоса басқа жердегі басқа жұмысқа ауыстыру;
· бастама бойынша: а) жұмыс берушінің бастамасы бойынша; ə)
қызметкердің бастамасы бойынша басқа жұмысқа ауыстыру.
Басқа жұмысқа уақытша ауыстыру. Бір кəсіпорынның
(мекеменің, ұйымның) ішіндегі мұндай ауыстыру, кез келген
жұмысқа ауыстыру кезіндегі сияқты, тек еңбек шарты
тараптарының келісімі бойынша ғана жүзеге асырылады. Жұмыс
беруші қызметкердің келісімі бойынша оны басқа жұмысқа
уақытша ауыстыра алады. Бұл ретте қолданыстағы заңдар мұндай
ауыстырудың шекті мерзімін белгілемеген. Алайда, мұндай
ауыстыруды шектелмеген түрде де жүзеге асыра беруге болмайды.
Басқа жұмысқа уақытша ауыстыру туралы бұйрықты ресімдеу
кезінде мұндай ауыстырудың мерзімі көрсетілуі тиіс, бұлай
болмаған жағдайда қызметкердің еңбек құқықтары мен мүдделері
бұзылуы мүмкін.
Өндірістік қажеттілік болған жағдайда басқа жұмысқа
уақытша ауыстыру.
Заңдарда қызметкерді оның келісімінсіз де басқа жұмысқа
уақытша ауыстыру мүмкіндігі де көзделген. ҚР «ҚР еңбек туралы»
заңының 20-бабына сəйкес:
Өндірістік қажеттілік болған жағдайда жұмыс берушінің
қызметкерді оның келісімінсіз бір айға дейінгі мерзімге
еңбегіне атқаратын жұмысы бойынша, бірақ бұрынғы
жұмысындағы орташа айлық жалақысынан кем емес ақы
төлей отырып, жеке еңбек шартында келісілмеген жəне оның
денсаулық жағдайына зақым келтірмейтін сол жердегі, сол
ұйымдағы басқа жұмысқа ауыстыруға құқығы бар.
Мұндай ауыстыруға дүлей апаттың, өндірістік аварияның
алдын алу немесе оларды жою немесе олардың зардаптарын
дереу жою үшін, жазатайым жағдайларды, іркілісті, мүліктің
жойылуын немесе бүлінуін болғызбау үшін жол беріледі.
Өндірістік қажеттілік ретінде олардың уақтылы орындалуына
бүкіл кəсіпорынның, мекеменің, ұйымның қалыпты қызметі тəуелді
болатындай, алдын ала білу мүмкін болмаған, күттірмейтін
жұмыстарды орындау қажеттілігі түсіндіріледі.
Бұл бапқа сəйкес жұмыс беруші қызметкерді оның келісімінсіз
бір айға дейінгі мерзімге басқа жұмысқа ауыстыра алады. Алайда,
бұл бапта басқа жұмысқа ауыстырудың рұқсат етілген саны
көрсетілмеген, сондықтан, өндірістік қажеттілік болған жағдайда
жұмыс беруші қызметкерді бір күнтізбелік жыл ішінде бірнеше рет
басқа жұмысқа уақытша ауыстыра алады, алайда, əрбір жағдайда
мұндай ауыстырудың мерзімі бір айдан аспауы тиіс.
Аталған бап жұмыс берушіге қызметкерді оның келісімінсіз бір
айға дейін кез келген жұмысқа оның біліктілігі мен мамандығын
ескерместен басқа жұмысқа уақытша ауыстыруына мүмкіндік
береді. Алайда, егер бұл қызметкердің денсаулық жағдайына зақым
келтіретіндей болса, онда мұндай ауыстыруға жол берілмейді.
Жалпы алғанда өндірістік қажеттілік бойынша қызметкерді
басқа жұмысқа уақытша ауыстыру бір ұйымның шегінде жүзеге
асырылады, бірақ заңдар сол жердегі басқа ұйымға ауыстыруға да
мүмкіндік береді. Яғни, егер бұл қызметкермен еңбек
қатынастарындағы ұйымның мүддесі үшін қажет болса, өндірістік
қажеттілік бойынша сол жердегі басқа ұйымға да уақытша
ауыстыруға жол беріледі.
Бұл ретте ауыстырылған қызметкерлердің еңбегіне ақы төлеу
олардың
атқаратын
жұмысы
бойынша,
бірақ
бұрынғы
жұмысындағы орташа айлық жалақысынан кем емес ақы төлей
отырып жүзеге асырылады.
«ҚР еңбек туралы» заңының 21-бабы
Іркіліске байланысты басқа жұмысқа уақытша ауыстыру
Іркіліс
жағдайында
жұмыс
берушінің
қызметкерді
мамандығын, біліктілігін жəне оның денсаулық жағдайына
зақым келтірмеуін ескере отырып, оның келісімінсіз бір айдан
аспайтын мерзімге басқа жұмысқа ауыстыруға құқығы бар.
Егер қызметкер жаңа жағдайларда жұмысын жалғастыруға
келіспесе, онымен жасалған жеке еңбек шарты «ҚР еңбек
туралы» заңының 26-бабының 7-тармақшасына сəйкес
бұзылады.
Іркіліс ретінде өндірістік сипаттағы себептер бойынша
(шикізаттың, материалдардың, электр энергиясының болмауы,
жабдықтың бұзылуы жəне т.б.) жұмыстың уақытша тоқтатылуы
танылады. Іркіліске байланысты басқа жұмысқа уақытша ауыстыру
жұмыс уақытының жоғалтуды болдырмау, жұмыс орындарын
сақтау жəне т.б. мақсаттарда жүзеге асырылады, сондықтан
қызметкердің келісімінсіз жүзеге асырылады.
Іркіліс кезінде қызметкер жеке еңбек шартында көзделген
жұмысты объективтік себептер бойынша орындай алмайды. Сол
себепті, оған жеке еңбек шартында көзделмеген жұмыс
тапсырылады. Алайда, бұл кезде басқа жұмысқа уақытша ауыстыру
қызметкердің мамандығын, біліктілігін ескере отырып жүзеге
асырылады.
Өндірісте жұмысқа уақытша шыға алмаған қызметкердің орнын
ауыстыру жиі орын алады. Алайда, жұмысқа уақытша шыға
алмаған
қызметкердің
орнын
ауыстыру
үшін
уақытша
ауыстырғалы отырған қызметкердің келісімі қажет. Тек мұндай
ауыстыру
өндірістік
қажеттілік
бойынша
қажет
болған
жағдайларда ғана қызметкердің келісімі қажет етілмейді. Төтенше
жағдайлар орын алған кезде де жұмыс беруші қызметкерді басқа
жұмысқа оның келісімінсіз ауыстыра алады. Мұндай ауыстыру
кезінде қызметкерлердің еңбегіне ақы төлеу олардың атқаратын
жұмысы бойынша, бірақ бұрынғы жұмысындағы орташа айлық
жалақысынан кем емес ақы төлей отырып жүзеге асырылады.
Жеке еңбек шартын тоқтату мен бұзу негіздері. Қазақстан
Республикасының еңбек туралы заңдарында еңбек құқығы
қатынастарының
тоқтатылуымен
байланысты
үш
түсінік
қолданылады: тоқтату, бұзу жəне жұмыстан босату. Бірақ, бұл
түсініктер өздерінің мазмұны жəне көлемі бойынша əр түрлі
сипатқа ие. Алғашқы екеуі еңбек шартына қатысты қолданылса,
«жұмыстан босату» түсінігі қызметкерге қатысты қолданылады.
«ҚР еңбек туралы» заңының 25-бабы
1. Жеке еңбек шарты:
1) мерзімінің бітуі бойынша;
2) тараптардың еркін байланысты емес мəн-жайлар
бойынша тоқтатылуы мүмкін.
Еңбек шартын тоқтату – бұл жұмыс берушінің қызметкермен
арасындағы еңбек құқығы қатынастарының тоқтатылуы. Бұл еңбек
Достарыңызбен бөлісу: | 
