сəйкес қызметкерлерге тəртіптік жазалардың келесі түрлері
қолданылады:
1) ескерту жасау;
2) сөгіс беру;
2-1) қатаң сөгіс беру;
3) осы Заңның 26-бабының 9)-12)-тармақшаларына сəйкес жеке
еңбек шартын бұзу.
Жұмыс беруші заңдарда көзделген тəртіптік жаза түрлерін ғана
қолдануға құқылы. Олар қызметкерлерге тəртіптік жазаның қандай
түрі таралатынына қарамастан, барлық қызметкерлерге еңбек
тəртібін бұзушылықтың кез келген түрі үшін қолданылуы мүмкін.
Бұл ретте аталған тəртіптік əсер ету шараларының кезектілігін
сақтау міндетті емес. Тəртіптік жазаны таңдау құқығы жұмыс
берушіге тиесілі, жұмыс беруші жасалған құқық бұзушылықтың
ауырлық деңгейін, келтірілген зиянды, оған қосымша мəн-
жайларды, қызметкердің басқа кездегі жүріс-тұрысын ескеруі тиіс.
Тəртіптік құқық бұзушылықты жасаған қызметкерлерге
тəртіптік əсер ету шараларын қолдануға қарамастан мыналар
қолданылуы мүмкін: айыппұл тағайындау, сыйақыдан айыру, ақы
төленетін жыл сайынғы еңбек демалысын беру уақытын өзгерту,
ескерту жəне т.б., бұлардың барлығы тəртіптік жазалар болып
табылмайды, себебі олар ҚР «ҚР еңбек туралы» заңында
көзделмеген.
Егер қызметкер осыған ұқсас əрекеті немесе əрекетсіздігі үшін
тəртіптік жазаға ие болса, жəне өзінің еңбек міндеттерін қайтадан
орындамаса немесе тиісінше орындамаса, ал оған тағайындалған
тəртіптік жаза əлі алынып тасталмаса, онда еңбек міндеттерін
дəлелді себептерсіз орындамау қайта құқық бұзушылық ретінде
танылады.
Жеке еңбек шартын ҚР «ҚР еңбек туралы» заңының 26-
бабының 8-тармағына сəйкес бұзуды еңбек міндеттерін дəлелді
себептерсіз орындамаған жағдайда ғана жүзеге асыруға болады.
Басқа кез келген себептермен еңбек міндеттерін орындамау
(мысалы, еңбекке ұзақ уақыт бойы жарамсыздығы салдарынан жəне т.б.)
қызметкерді аталған негіз бойынша жұмыстан босатуға негіз болып
табылмайды.
Қызметкердің еңбек міндеттеріне қатысы жоқ əрекеттерін еңбек
міндеттерін бұзу ретінде санауға болмайды. Мысалы, жұмыс
беруші қызметкерді моральға қайшы əрекеті үшін немесе өз үйінде
алкогольдік ішімдіктерін ішкені үшін жұмыстан босата алмайды.
Қызметкерді ҚР «ҚР еңбек туралы» заңының 26-бабының 8-
тармағына сəйкес жұмыстан босататын кезде ҚР «ҚР еңбек
туралы» заңының 94-бабында көзделген тəртіптік жазалар ғана
ескеріледі. Мерзімінен бұрын алынып тасталған немесе алты ай
өткен соң күшін жойған тəртіптік жазалар еңбек міндеттерін қайта
орындамағаны үшін жұмыстан босатуға негіз бола алмайды.
ҚР «ҚР еңбек туралы» заңының 95-бабына сəйкес тəртіптік жаза
теріс əрекет байқалған күннен бастап бір айдан кешіктірмей
қолданылады жəне оны теріс əрекет жасалған күннен бастап алты
айдан кешіктіріп қолдануға болмайды, бұл ретте тəртіптік жаза
қолдану туралы бұйрық жазаға тартылған қызметкерге қол
қойғызылып жарияланады. Қызметкерге уақтылы жеткізілмеген,
тек жұмыстан босату кезінде ғана жарияланған тəртіптік жазалар
ҚР «ҚР еңбек туралы» заңының 26-бабының 8-тармағына сəйкес жұмыстан
босату кезінде ескерілмейді.
Жұмыс беруші қызметкерден жеке еңбек шартында көзделмеген
еңбек функцияларын орындауды талап ете алмайды. Алайда, егер
жұмыс беруші өзінің өндірісінде жаңа еңбек жағдайларын
белгілесе, онда жеке еңбек шартына тиісті өзгертулер мен
толықтырулар енгізіледі, жəне қызметкер өз жұмысын жалғасытра
береді. Бірақ, бұдан кейін қызметкер өз жұмысын орындаудан
дəлелді себептерсіз, қосымша функциялардың жұмысқа тұрар кезде
айтылмағанын сылтауратып бас тартса, онда мұндай бас тарту
тəртіптік теріс қылық ретінде саналып, жеке еңбек шартын ҚР «ҚР
еңбек туралы» заңының 26-бабының 8-тармағына сəйкес бұзуға
негіз болуы мүмкін. Алайда, кез келген жағдайда қызметкердің
еңбек міндеттерін дəлелді себептерсіз орындамауының қайталануы
тəртіптік жазамен ресімделуі тиіс.
9) ҚР «ҚР еңбек туралы» заңының 26-бабының 9-тармағына
сəйкес қызметкер еңбек міндеттерін бір рет өрескел бұзған
жағдайда жеке еңбек шарты бұзылуы мүмкін. Бұл жерде өрескел
құқық бұзушылықтардың тізімі берілген.
Қызметкердің еңбек міндеттерін бір рет өрескел бұзуына бір
жұмыс күнінде дəлелді себептерсіз жұмыста үш сағат бойы
болмауы жатады. Сонымен қатар, жұмыста болмауға жұмыс
берушінің келісімінсіз өз бетімен еңбек демалысына кетуі,
жұмысқа келмеген күндерді өз бетімен пайдалану, жеке еңбек
шартының мерзімі аяқталғанға дейін жұмысқа шықпау жатады.
Жұмыста болмау ретінде қызметкердің бір жұмыс күнінде
дəлелді себептерсіз жұмыста үш сағат болмауы саналады. Жұмыста
болуды есепке алу үздіксіз жəне жалпылап жүзеге асырылуы
мүмкін, алайда бұл бір жұмыс күні ішінде орын алуы тиіс.
Жұмысқа жалпы ұзақтығы үш сағаттан аспайтындай кешігіп келу,
жұмыстан уақытынан бұрын кету жұмыста болмау болып
саналмайды. Заңдарды бұза отырып, басқа жұмысқа ауысқан кезде
қызметкердің жұмыс істеуден бас тартуы, қоғамдық шараға
қатыспау, қызметкерді жұмыс берушінің жұмысқа жібермеуі
жұмыста болмау болып саналмайды.
Еңбек
туралы
заңдарда
қандай
жағдайларда
дəлелді
себептермен жұмысқа шықпау жұмыста болмау деп саналмайтыны
көзделмеген. Сондықтан, жұмыс беруші əрбір нақты жағдайда
барлық мəн-жайларды ескере отырып, қызметкердің жұмысқа
келмеу себебінің дəлелділігін немесе дəлелсіздігін өзі анықтайды.
Мұндай себептерді дəлелсіз деп таныған соң ғана, жұмыс беруші
қызметкерді бұл негіз бойынша жұмыстан босату мəселесін
шешеді.
Қызметкерді жұмыс берушінің бастамасы бойынша жұмыстан
босатудың тағы бір негізі болып қызметкердің жұмысқа
алкогольдік немесе нашақорлық масаң күйде немесе өзге де
түрдегі уыттық улану жағдайында келуі мүмкін. Мұндай
қызметкердің əрекеті оның жұмыста жұмыс уақытының қандай
ұзақтығында аталған жағдайларда болуына, оның өз жұмыс
орнында немесе ұйымның аумағында не қызметтік іссапарда
жүргеніне қарамастан, жұмыстан босатуға əкеп соғады.
Қызметкерді жұмысқа алкогольдік немесе нашақорлық масаң
күйде немесе өзге де түрдегі уыттық улану жағдайында келуіне
байланысты жұмыстан босату бұл тұлғада осыған дейін тəртіптік
жаза болған-болмағанына қарамастан жүзеге асырылады. Алайда,
мұндай жағдай медициналық қорытындымен немесе жұмыс
берушінің, ішкі істер органдарының актілерімен жəне т.б.
дəлелденуі тиіс.
Заңдардың талаптарына сəйкес жұмыс беруші жұмысқа
алкогольдік немесе нашақорлық масаң күйде немесе өзге де түрдегі
уыттық улану жағдайында келген қызметкерді сол күні жұмыстан
Достарыңызбен бөлісу: | 
