А. Т. Оралова, Н. К. Цой, Ю. Д. Обухов, А. М. Суимбаева, А. Ж. Ауелбекова

36 
пайыздан аспайды. Бұл заңдылық Р.Линдеманның
он пайыз ережесі
деп 
аталады. 
Экологияда тірі организмдер түзетін органикалық заттарды өнім деп 
атайды, ал органиканы түзу қабілетті, нақтырақ органиканың түзілу 
жылдамдығын – өнімділік деп атайды. Өнімділік түсінігі жеке дараға, 
сонымен бірге, популяцияға және түтастай экожүйеге қатысты. Өнімділік 
бірлік уақытындағы (сағат, тәулік, жыл) бірлік ауданмен (шаршы метр, 
гектар) немесе көлеммен (сулы экожүйелерде) өлшенеді және экожүйенің 
өнімділігін сипаттайды. Жалпы және таза, бірінші және екінші ретті 
өнімділіктер ажыратылады.
Өсімдіктердің өнімін бірінші ретті деп, ал жануарлардың өнімділігін – 
екінші ретті деп атайды. 
Бірінші және екінші ретті өнімділікте жалпы және таза өнімділікті 
ажыратады. Жалпы өнімділік – бұл өз қажеттіліктеріне кеткен 
шығындарды ескергендегі органикалық заттардың түзілу жылдамдығы, ал 
таза өнімділік 
– 
бұл өз қажеттіліктеріне кеткен шығындарды шегергендегі 
органикалық заттардың түзілу жылдамдығы. Өз қажеттіліктеріне кеткен 
энергетикалық шығындар тыныс алуға кеткен шығын, сонымен қатар, (аз 
деңгейде) организм тінін жасауға кеткен шығын деп аталатын 
метаболизмдік процестерді қолдауымен байланысты, бір бөлігі 
экскременттермен бөлінеді.
Өніммен бірге организмнің, организм топтарының немесе 
тұтастай экожүйенің биомассасын ажыратады. Ол дегеніміз қандай 
период ішінде түзіліп немесе жинақталу тәуелділігінен тыс 

жүктеу 1,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: