86
г) кӛрнекі құралдарды іріктей білуге;
д) материалды қызықты етіп айта білуге т.б.
Лекцияда түрлі құбылыстар мен идеялардың салыстырылуы, әртүрлі
пікірлер, олардың ӛзіндік ерекшеліктері немесе
тұжырымды қорытындылары
мұғалім тарапынан сарапталып салыстырыла айтылуы қалыпты жағдай.
Әдетте лекция мұғалімнің баяндауы арқылы жүзеге асырылады. Лекцияның
жоспары алдын-ала қарастырылады, мақсаты мен қамтитын мәселелеріне
қысқаша
шолу жасап, дәріс алдында ұсынылады.
Лекцияның кӛрнекі құралдары, бейне материалдары слайдка түсіріліп,
дәріс барысында оқу мазмұнына ілеспе түрде кӛрсетіліп отырады. Кейде
лекцияның тақырыбына қарай оқу фильмдері, үн-таспа, мұражай материал-
дары да кӛрсетілуі мүмкін. Қалай болғанда да оқу материалын мазмұнды
етудің барлық жолдарын қарастырған орынды. Лекцияның құрылымына
қысқаша шолу жасасақ:
1.Лекция жоспары (мақсаты);
2.Оқу мазмұнын иллюстрациялық материалдардың кӛмегімен сіңіру;
3.Эпизодтық талқылаулар;
4.Риторикалық сұраулар қою арқылы басты ұғымдарды түсіндіру;
5.Ең басты материалды ерекшелей кӛрсете отырып
қайталап бекіту;
6.Тақырыптың ғылым кеңістігінде қарастырылу жайынан
ақпарат беру;
7.Лекцияның басты материалына түйіндеме жасау;
8.Сыныптан
қойылған сұрақтарға жауап беру;
9.Әдебиеттерге қысқаша сараптама жасау;
10.Негізгі әдебиеттерді ұсыну;
11.Қосымша әдебиеттерді айту.
Лекция әдісімен сабақ жүргізген кезде оқушы зейінін аударарлық
маңызды материалдарды немесе тұжырымды ойларды дауыс ырғағымен
ерекшелеу маңызды. Әдетте мектеп лекциясында әңгімелеу, түсіндіру,
баяндау әдістері алмасып келіп, сабақтың кей тұсында сұрақ-жауап, диалогке
де жол беріліп отырады. Лекция әдісіне құрылған сабақта оқушылардың
мотивациясы жоғары болуы сабақтың да тиімділігін асыра түседі. Оқушы
ынта-ықыласын аудару үшін сол білімнің қажеттілігі мен оқушы тарапынан
қызығушылығын арттыру бірнеше қосалқы әдіс-тәсілдерді қажет етеді.
Сондықтан кей лекциядағыдай оқушы сұрағы лекцияның соңында ғана
қойылып, талқылануы керек дейтін талаптың сақтала бермеуі түсінікті
жағдай. Оқушы тарапынан жауабы күтілген мәселе, қажеттілігі туындамаған
ой-пікір, ақпарат қана оқушы қызығушылығын оятады.
Жалпы білім беретін мектептердегі әдебиет пәнін оқытуда оқу мазмұ-
нының ерекшеліктеріне қарай лекцияның бірнеше түрі қолданылады.
Әдебиет пәнінде жүргізілетін лекцияның түрлері:
1. Шолу тақырыбына
арналған лекция;
2. Ақын, жазушылардың ӛмірбаяндық лекциялары;
3. Кӛркем шығарманы оқытуға арналған лекция түрлері:
а) жазушы ӛмірі мен шығармасынан очерктік микромонографиялы
лекция;
87
ә) кӛлемді шығарманы оқытуға
арналаған кіріспе лекция;
б) эпикалық шығарманы талдау үдерісінде қолданылатын лекция;
в) эпикалық шығарманы талдауды қорытындылауда қолданатын
лекция;
г) лирикалық шығарманы оқытудағы
кіріспе лекция;
ғ) драмалық шығарманы оқытуға кіріспе лекция.
Әдістеме ғылымында лекция әдісінің тиімділігін арттыру мәселесі
кӛптен қарастырылып жүр. Білім берудің басты әдістерінің бірі ретінде
лекция әдісі жыл ӛткен сайын толығып келеді. Мұғалімнің сабақ жүргізу
тәсіліне қарай лекцияны бірнеше түрге жіктеуге болады.
Лекция құрылымының түрлері:
1. оқытушының
монологінен құрылған лекция;
2. түсініктеме беріле оқылатын лекция;
3. әңгімеге, кеңес түріндегі лекция;
4. ой-саяхат лекциясы;
5. пікір-сайысқа құрылатын лекция.
Лекцияны тиімді құрудың кейбір жолдары:
Оқушы мотивациясының жоғары болуы білім алуға жетекші екендігі
белгілі. Мәселен, лекция құрылымы кӛтерілген мәселеге, қойылған сұраққа
нақты дәлел, жауап ретінде айтылса, тыңдаушының зейінін ӛзіне аударып,
тыңдаушысын ӛзімен бірге ілестіре отырып, бірге түсінуге, түйсінуге,
ойлануға, мәселені талдауға бастап отырады.
Сол себепті лекцияға дайындалғанда шешімін іздейтін мәселені кӛтеру
кӛзделеді. Мысалы, С.Торайғыровтың ӛмірі мен шығармашылығын оқытуда
тек ӛмірбаяны мен шығармашылығын біркелкі баяндаудан гӛрі, қалайша
автор аз ғұмырында қазақ әдебиетіне кӛп мұра қалдырды, оның осындай
ӛнімді жұмыс жасауына маңайындағылардың кӛмегі болды ма? Немесе
С.Сейфуллин шығармашылығы туралы «С.Сейфуллин шығармашылығының
маңыздылығы неге байланысты: уақыт үдесінен шығуында ма, ақындық
талантына байланысты ма, шығармашылық шеберлігіне қатысты ма?» т.б.
деген сияқты әр қырлы кӛзқарас тұрғысынан сұрақ кӛтере отырып оқылған
лекцияға ізделетін жауап та әрқилы болып келіп, тыңдаушысын қызық-
тырады.
Лекцияда кӛтерілетін негізгі ойдың ӛзегі сол тақырыпқа қатысты
дәйексӛзден де кӛрініп тұру керек. Әр лекция тақырыбына сол тақырыптың
мазмұнын ашатындай дәйексӛз таңдалады. Ол алдын-ала тақтаға жазылып не
ілініп қойылады. Мысалы: С.Торайғыровтың шығармашылығына дәйексӛз
ретінде «Жалындап ӛткен бір ғұмыр» деуге болады. Сондай-ақ
С.Сейфуллиннің шығармашылығына «Сылдырап ӛңкей келісім» деген
сияқты қанатты сӛз лайықты. Немесе шығармашылық тұлғаға берілер
замандастарының, ӛнер танушылардың бағалары да тақырыпқа дәйексӛз бала
алады. Лекцияда қарастырылатын жекелеген мәселелерге қатысты да
дәйексӛз лайықталып алыну керек.
Лекция оқудың тағы бір тәсілі — сӛзбен салынатын сурет. Мәселен,
И.Байзақовтың «Алтай аясында» поэмасын Алтай ӛңірінің сұлу суретін
