А. А. Сатбекова пед. ғыл док профессор

50 
 
жобалау  жұмысының  нәтижесінде жүзеге  асырылады.  Олай  дейтініміз  жоба 
жұмысындағыдай оқу-танымдық ізденіс жасалады. Атап айтқанда: 

 Сабақтың мақсат-міндеттері айқындалады; 

 Әр сабақ кезеңіндегі оқу-жұмыс қадамы уақыт мӛлшеріне  бағдарла-
нады;  

 Сабақ тақырыбының мақсаты айқындалады; 

 Баяндайтын материалды сұрыптап, тиісті қорытындылар жасалады; 

 Тақырып мазмұнына қатысты ерекше назар аудартылатын  басты оқу 
метериалы белгіленеді; 

 Оқу-танымдық үдеріске тиімді әдіс-тәсілдер сұрыпталады; 

 Сабақтың толық конспектісі әзірленеді; 

 Сабақтың жүйесі ойластырылады; 

 Дидактикалық материалдар дайындалады; 

 Сабаққа қолданатын тиісті кӛрнекіліктер әзірленеді, т.б. 
Осы жобалау әрекеттерінің барысында сабақ жоспары түзіледі.  
Сабақ  жіктемесі  жӛнінде  озат  мұғалімдер  мен  педагог  ғалымдардың  
пікірлері  әртүрлі.  Педагогикалық  және  әдістемелік  еңбектерде    сабақты 
әртүрлі  жүйеленіп  жүр.  Солардың  кӛбі  кеңес  мектебінен  бері  қалыптасқан 
М.А.Данилов, 
Б.П.Есипов, 
Е.Я.Голант, 
С.В.Иванов, 
И.Н.Казанцев, 
Р.Г.Лемберг, 
Д.О.Лордкипанидзе, 
Э.И.Моносзон, 
И.Т.Огородников, 
М.Н.Скаткин, 
В.П.Стрезикозин, 
Г.И.Щукина, 
В.В.Голубков, 
Ю.А.Конаржевскийлердің  жүйесіне сүйенеді.  
Аты аталған ғалымдардың да сабақ құрылымы туралы пікірлері алуан 
түрлі.  Мәселен,  И.Н.Казанцев  сабақты  материалдың  мазмұны  мен  дидакти-
калық  мақсатына,  әдістемелік  бағытына  қарай  жүйелесе,
1
  М.А  Данилов, 
Б.П.Есиповтар  сабақтың  негізін  дидактикалық  мақсатына  қарай  құрайды
2
. 
Ал, С.В. Иванов оқыту үдерісінің ерекшеліктеріне қарай ойластырады
3
.  
Педагогика  ғылымдарының  кандидаты,  доцент  Н.Кӛшербаев  ӛзінің 
«Оқыту  теориясы»  деп  аталған   кӛп жылғы  зерттеу  еңбегінде   кӛп елдердің 
мектептерінде қалыптасқан оқу-ісі тәжірибелерін саралайды. Сонымен қатар 
ғалымдардың сабақты әр түрлі жіктейтінін кӛрсетеді
4
. 
 
 
                                                           
1 Казанцев, Иван Николаевич.  Урок в советской школе: научное издание / И. Н. Казанцев ; 
ред. Г. Ф. Морозова. - 2-е изд., испр. и доп. - М. : Гос. уч.-пед. изд-во М.,Просвещения РСФСР, 
1956. - 351 с. 
2  Данилов М. А., Есипов Б. П.: Дидактика -Издательство Академии педагогических наук 
РСФСР, 1957.  
3 Иванов, С. И.     Типы и структура уроков: методический материал / С. И. Иванов. - М. : 
Учпедгиз, 1952. - 152 с. - Библиогр.: с. 149-152. 
 
4
 Кӛшербаев Н. Оқыту теориясы /мектеп мұғалімдеріне арналған кӛмекші құрал/ А., Мектеп, 
197662 б. 

51 
 
И.Н.Казанцев сабақты онға жіктейді
1
: 
1.Алғашқы сабақ – әр пәннен оқу жылының басында ӛтетін сабақтар; 
2.Кіріспе  сабақ  –  бағдарламаның  күрделі  тараулары  мен  тақырыпта-
рынан ӛтетін бірінші сабақ; 
3.Жаңа білімді меңгеру сабағы – жаңа  материалды ӛтетін сабақ; 
4.Пысықтау сабағы – ӛткен материалды пысықтау сабақтары; 
5.Жаттығу  сабағы  –  оқушылардың  білімі  мен  дағдысын  жаттықтыру 
сабақтары; 
6.Практикалық  сабақ  –  оқушылардың  алған  білімін  ӛмірде  қолдану 
жолдары кӛрсетілетін сабақ; 
7.Қайталау-қорыту сабағы – ӛткен күрделі тараулар мен тақырыптарды 
қайталау, қорыту сабақтары; 
8.Тексеру сабағы – оқушылардың білімін тексеретін сабақтар; 
9.Білім  саласын  бағалау  сабағы  –  оқушылардың  алғашқы  білімін 
бағалау сабақтары; 
10.Қорытынды  сабақ  –  оқу  жылының  ақырында  әр  пәннің  жылдық 
курсын қорыту сабағы. 
С.В.Ивановтың сабақ жіктемесі
2
:  
1.Кіріспе сабақтар; 
2.Материалмен алғашқы рет танысу сабақтары; 
3.Жаңа білімді меңгеру сабағы; 
4.Меңгерген білімді практикада қолдану сабағы; 
5.Дағдылану сабағы; 
6.Қайталау, пысықтау және қорыту сабақтары; 
7.Бақылау сабақтары. 
Б.П.Есипов пен М.А.Даниловтың сабақ жіктемесі
3
: 
1.Аралас сабақтар; 
2.Материалмен таныстыру сабағы; 
3.Пысықтау сабағы; 
4.Қайталап жинақтау, қорыту сабағы; 
5.Оқушылардың білім мен дағдысын жаттықтыру сабағы; 
6.Білім сынау сабағы. 
В.В.Голубков пәннің ішкі ерекшелігіне қарай сабақ түрлерін былайша 
саралайды:  
2.Кіріспе сабақ; 
3.Жаңа оқу материалынан білім беру сабағы; 
4.Бағдарлы әңгіме сабақтары; 
5.Кӛркем шығарманы талдау сабақтары; 
                                                           
1
 
Казанцев  И.Н.      Урок  в  советской  школе:  научное  издание  /  И.  Н.  Казанцев  ;  ред.                        
Г.Ф.Морозова. - 2-е изд., испр. и доп. - М. : Гос. уч.-пед. изд-во М.,Просвещения РСФСР, 1956. 
- 351 с.
 
2
 
Иванов, С. И.     Типы и структура уроков: методический материал / С. И. Иванов. - М. : 
Учпедгиз, 1952. - 152 с. - Библиогр.: - 145 с.
 
3
 
 Данилов М. А., Есипов Б. П.: Дидактика -Издательство Академии педагогических наук 
РСФСР, 1957. 
 

52 
 
6.Қосымша материалдарды оқып үйрену; 
7.Қорытынды сабақтар. 
Мәселен  педагог-ғалым  Н.И.Кудряшев  сабақтарды  танымдық  мақсат-
тарына қарай саралайды:  
1.Кӛркем шығарманы оқып-үйрену сабақтары: 
а) әдеби шығарманы оқып-үйрену сабақтары 
ә) мәтінмен тереңдете жұмыс жүргізу 
б) кӛркем шығарманы оқып-үйренуді қорытындылау 
2. Әдебиет теориясы мен тарихын оқып үйрену сабақтары 
а) ғылыми, әдеби-сын зерттеулерді оқып үйрену 
ә) жазушы шығармашылығын оқу сабақтары 
б) әдеби-теориялық ұғымдарды қалыптастыру сабақтары 
в) қорыту, қайталау сабақтары 
3. Тіл дамыту сабақтары: 
а) шығармашылық жұмысқа үйрету сабақтары 
ә) ауызша жауап беру сабақтары 
б) шығарма жазуға үйрету 
в) шығарма талдау сабақтары 
Яғни, болашақтың маңызды мақсаты — оқытушыда деп білуге болады. 
Ӛйткені,  ӛмір  мен  әдебиеттің  жымдаса  байланысқан  сабақтастығының  ӛзі 
осы  мақсатты  айқындай  түспек.  Әрбір  әдебиетші  ұстаз  —  шебер  әдіскер, 
тамаша  суреткер,  талантты  қайраткер,  қажырлы  еңбекқор,  әрі  талапты  да 
дарынды    болуы  зор  табыс.  Ол  үшін  оқытушы  сабақ  берудегі  әдістерді  де 
амалдарды да, тәсілдерді де жете меңгеруі тиіс.    
Қай  пәннен  болсын  сабақ  жоспарының  құрылымы  сабақ  типтері  мен 
формаларына  да  қатысты  жасалады.  Бүгінде  кеңес  мектебінде  қалыптасып, 
қазақ  мектептерінде  дәстүрге  айналған    сабақтардың  жіктемелері,  жалпы 
типтері мынадай:  
1.Кіріспе сабақ;  
2.Жаңа  білім  беретін  сабақ  (ӛткен  материалмен  байланыстылығына 
қарай кӛбіне аралас сабақ деп те атайды)  
3.Пысықтау, қайталау сабағы;  
4.Қорытынды сабақтар;  
5.Білім сынау сабақтары.  
Ал сабақ формаларын: жаңа білім беретін сабақ, ӛз бетінше оқылатын 
сабақ, зертханалық, сарамандық, практикалық сабақтар деп топтасырып жүр.  
Әдебиет  пәнінің  оқу  бағдарламалары  бойынша  жүйелейтін  болсақ, 
кіріспе  сабақтың  типіне  кӛлемді  тарауларға  кіріспе  ретінде  ұсынылатын 
тақырыптарды  лайықтауға  болады.  Мұндай  кіріспе  сабақ    типіне  жататын 
тақырыптар: 5 сынып бойынша әдебиет пәні туралы  бастапқы ұғым қалып-
тастырылатын «Әдебиеттің ӛнердің бір саласы және оқу пәні ретінде сипаты» 
деп аталған кіріспеден басталып,  «Халық ауыз  әдебиеті туралы түсінік», 5 
сыныптағы «Ертегілер» (ертегілерді оқытуға ұсынылған 15 сағаттың алғашқы 
сабағы)  тақырыбын  жатқызуға  болады.  Осындай  кіріспе  сабақ  типіне  жата-
тын  тақырыптарды  6,  7  сыныптардан  да  атауға  болады.  Мәселен,  «Кӛркем