5В090100 Көлікті пайдалану және қозғалысы мен тасымалдауды

66 
 
-бар 
ақпараттық-технологиялық 
шешімдер 
мен 
бағдарламалық 
құралдарды пайдалану. 
ФКҚАКЖ-не келесі ақпараттық ішкі жүйелер кіреді: 
- нормативті-анықтамалықтық, 
- маркетингтік, 
- тасымалдардың келісілген талаптары бойынша шарттар жасау, 
- өтінімдер жинау және жүктер тасымалдарын жоспарлау, 
-тасымалдау 
құжаттары  мен  кассалық-қаржылық  операцияларды 
рәсімдеу, 
- тасымалдау талаптарының сақталуын бақылау. 
7.2 Əуе көлігін автоматтандырылған басқару жүйелері 
Əуе көлігінің басты артықшылығы – қатынастың жеделдігі, жер шарының 
барлық  аумағын  қамту.  Бұл  әуе  көлігі  мен  телекоммуникацияның 
функцияларын жақындата түседі, бұл жерде ең бастысы – ақпаратты және оның 
жаратушысын  –  адамды  жеткізу.  Сонымен бірге,  әуетасымалдау  тек  ең  құнды 
және  жедел  жүктердің  –  ғылым  мен  өнеркәсіптің  ең  білікті  іс-әрекетінің 
өнімінің орнын ауыстыруын қамтамасыз етеді. 
Əуе  көлігі  кейінгі  кезге  дейін  көбінесе  жолаушылар  тасымалдаудың 
мамандандырылған  құралы  ретінде  дамыды.  Ол  барлық  көлік  түрінің  әлемдік 
жүк айналымындағы көлемінің өте аз пайыздық үлесін құрайды. Бірақ та оның 
жедел  жүктерді  жеткізудегі  рөлі  бәсекелесуге  жол  бермейді,  ал  шексіз 
халықралық еңбек бөлінісі кезінде бұл зор маңызға ие бола түседі. 
Авиациялық  жолаушылар  көлігі  алыс  және  өте  алыс  бағыттарда  барлық 
өзінің артықшылығын анықтады. 
Əуе  көлігі  өзінің  тұрақты  және  қауіпсіз  жұмыс  істеуі  үшін  өте  күрделі 
инфрақұрылымды  қажет  етеді.  Бұл  тек  ұшу  қауіпсіздігіне  емес,  сондай-ақ 
жолаушыларды  қабылдауға,  оларға  қызмет  көрсетілуін  ұйымдастыруға 
қойылатын  қатаң  талаптарды  негіздейді.  Əлемдің  маңызы  бар  қазіргі  заманғы 
аэропорттар –жабдықтың ең қазіргі заманғы түрлерімен жарақтандырылған, өте 
күрделі инженерлік-техникалық ғимараттар  – бірінші кезекте бұл ұшақтардың 
ұшуы мен қонуын үздіксіз бақылау мен реттеуге, аэропорттарға қызмет көрсету 
аймағында  авиалайнерлермен  байланысты  үзбей  отыруға  мүмкіндік  беретін 
радио  локация  мен  телекомму  никацияның  күшті  жүйелеріне  жатады. 
Авиалайнерлерді  барлық  қажеттімен  қамтамасыз  етуге  арналған  жерүсті 
техникасы  күрделілігі  кем  емес.  Аэропорттар  өз  инфрақұрылымында  ғылым 
мен  техниканың  барлық  ең  жаңа  жетістіктерін  іске  асырып  отыр.  Елімізде 
авиация  –  көліктің  ең  қымбат  түрі,  бірақ  та  ең  жылдам  түрі.  Мыңдаған 
километр алыс және көліктің басқа түрі жиі қатынай алмайтын Солтүстік, Сібір 
және Қиыр шығыс аудандары үшін авиациялық көлік маңызды рөль атқарады. 
Бүгінгі  күнде  ішкі  әуе  қатынасында  жолаушылар  тасымалдау  үлесі  жалпы 
жолаушы  лар  айналымының  0,5%-ын,  халықаралық  әуе  қатынасының  40%-ға 
жуығын құрайды. 

67 
 
Жүктер (жылына 2 млн. т-ға жуық) мен жолаушыларды тасымалдағаннан 
басқа, 
азаматтық 
авиацияның 
ұшақтары 
мен 
тікұшақтары 
халық 
шаруашылығының  әртүрлі  саласында  пайдаланылады:  аэрофото  түсіру  үшін, 
жобалау-іздеу  жұмыстарын  жүргізген  кезде,  ауылшаруашылығында,  өртті 
сөндірген  кезде.  Əуе  көлігінің  техникалық  базасын  әуе  кемелері,  әуе 
трассалары (жер үстіндегі әуе кеңістігінің барынша көп ені 20 км, барынша аз 
ені – 6 юн), аэропорттар, аэро дромдар, әуе-жөндеу зауыттары құрайды. 
Аэропорт  –  жолаушыларға  қызмет  көрсету,  поштаны,  багажды  қайта 
өңдеу  үшін,  әуе  кемелеріне  техникалық  қызмет  көрсету,  олардың  ұшуын 
қамтамасыз етуге арналған техникалық құралдар кешені. 
Аэропорттың негізгі элементтері аэродромдар, аэровокзалдар, қызметтік-
техникалық салу, аэродром жанындағы аумақ, ұшу алаңы (ұшып-қону жолағы, 
қауіпсіздіктің  бүйір  жақ  жолағы,  қауіпсіздіктің  соңғы  жолағы),  қосалқы 
жолдар, әуе кемелерінің тұрақ орындары болып табылады. 
Əуе көлігіндегі қозғалыс Əуе кодексі мен Əуе кеңістігінде ұшу қағидасы 
негізінде орындалады. 
Аэропорттар  аймақтарында  және  трассаларда  әуе  кемелерін  басқару 
жүйелері  үшін  ақпаратты  алғашқы  өңдеудің  қазіргі  заманғы  аппаратурасын 
(ААӨА) «Приор» ЖАҚ әзірлеген. Жүйе барлық ақпарат ағынынан ұшақтардан 
«белгілерді»  бөлгілеуге  мүмкіндік  бере  отырып,  бірнеше  радиолокаторлардан 
түскен  ақпаратты  қабылдайды,  біріктіреді,  өңдейді  және  сүзеді.  ААӨА 
«Радиолокатор  - Əуе Қозғалысы басқармасының автоматтандырылған жүйесі» 
(ƏҚБ  АЖ)  арнасында  бірінші  звеноны  құрайды.  Сигналдарды  өңдеудің 
бейімделген  алгоритмдері  жаңа  элементтік  базаның  және  қазіргі  заманғы 
технологиялардың  қолданылуын  болжайды.  Сүзу  алгоритмдерінің  көп  бөлігі 
«Ниеншанц-Автоматика» 
жеткізетін 
Industrial 
PC 
стандартын 
автоматтандырудың қазіргі заманғы құралдары базасында әмбебапқұралдармен 
жүзеге асырылған. 
«Приор» ақпаратты алғашқы өңдеудің аппаратурасы (ААӨА) Бүгінгі күні 
жабдықтың  осы  типімен  40-қа  жуық  ƏҚБ  аэродромдық  және  трассалық 
орталықтары  жарақтандырылған:  ƏҚБ  Мәскеу  орталығы,  ƏҚБ  Солтүстік 
Кавказ  орталығы,  Солтүстік  Батыс  аймағы,  Тюмень  өлкесі,  Қиыр  шығыс 
аймағы, Қазақстан, Армения. Кубаға жүйелерді жеткізу басталуда. 
Аэродромдық  және  трассалық  радиолокациялық  кешендердің  жабдығы 
құрамында  жұмыс  істеуге  арналған  (стационарлық  жайларға  немесе  қозғалып 
жұмыс  істемейтін  жыл  жымалы  нысандарға  орнатыла  алады).  Ол 
төмендегілерді қамтамасыз етеді: 
- бірінші және екінші радиолокаторлардан ақпарат өңдеу; 
-  жеке  сызықтар  бойынша  немесе  стандарттық  модем  арқылы  тапсырыс 
берушімен келісілген кодограммаларда ақпарат беру. 
Негізгі функциялары: 
-  метеотүзілімдерден,  РЛС  амплитудалық  арнасының  жиынтық  сигналынан 
бейнеленген сигналдарды бөлу және өңдеу;