Мемлекеттік басқарудың құрылымдық қағидалары

Басқару теориясы мен мемлекеттік тәжірибеде мемлекеттік органдар құрылымының құрылу қағидалары қалыптасқан, олардың негізінде осы құрылымдардың типологиясы өндірілген. Бұл ретте басқару мазмұны мен оның ұйымдық құрылымына салалық қағидалармен толықтырылған мемлекеттік басқарудың конституциялық (негізгі) қағидалары әсер етеді. Егер мемлекеттік билік пен басқарудың тұтастық қағидасы жалпы сипатқа ие болып, мемлекеттің саяси-ұйымдық мәнін білдірсе, территориалды-салалық және орталықтандыру мен орталықтандырмаудың қағидалары мемлекеттік органдардың және олардың компетенциясын бекіту құрылымдарын тікелей қалыптастыруға негізделген.

Басқару қағидалары мемлекет танудың түпкі санаттары ретінде тұтас мемлекеттік аппарат пен жекелеген органдардың әр қайсысының құрылуы мен қызмет етуіне әсер етудің ерекше механизміне ие. Мемлекеттік аппарат құрылымының негізгі ұйымдық-техникалық қағидалары ретінде сызықтық, қызметтік және сызықтық-қызметтік түрлері болады. Мемлекеттік тәжірибеде олар басқару еңбегін жекелеген органдар мен олардың әр қайсысының ішіндегі бөлінудің сәйкес нысандардың негізінде қалыптасқан. Көрсетілген түрлердің әр қайсысы өзіндік ерекшеліктері менсипаттарға ие. Бұл жағынан, мемлекеттік орган ішіндегі құрылымдық бөліктер арасындағы өзара сипатымен байланысты, екінші жағынан – сыртқы (төмен тұрған, жоғары тұрған және т.б.)ұйымдармен өзара қатынас сипатына байланысты.

Басқару еңбегін бөлу құрлымының сызықтық түрі “басқару-бағыну” формуласы арқылы көрініс табады. Мұнда түзу сызықтық байланыстар мен төмендегі органдар немесе оның ішкі бөлімшелерінің жоғарыда тұрғандарға бағынуы орын алады. Мұндай ұйымдық құрылымда төмен тұрған ведомствалық объектіге байланысты әр бөлімше қызметтері мен міндеттеріндің бүкіл кешенін жүзеге асырады және өзіне тиісті басқару аймағы мен қызметтің тұтас нәтижелері үшін жауапкершілікке ие. Органдарды құру кезінде басқарудың жоғарғы және төменгі деңгейлердің құрылымдылық элементтер өндіріледі. Бұл ретте сызықтық байланыс басқарудың бағынбалы бөлімшелер жұмысындағы біртұтастық пен келісімді қамтамасыз етеді. Бағынбалы ұйымдарға тура әсер етеді және берілген құрылым түрі бойынша мемлекеттік органның белгілі бір адамдарға қатысты шешімдерді қабылдауға құқылы.

Мемлекеттік орган құрылымының сызықтық түрінің оң жақтары: құрылым қарапайымдылығы, мемлекеттік орган қызметі бойынша мәселелерді қарастырудың объективтілігі. Құрылымның бұл түрі мемлекеттік орган жұмысының көлемі үлкен болмаған жағдайда және өзінің күрделілігіне қарай қызметкерлер еңбегінің мамандандырылуын қажет етпегенде қолданылады. Мұнда атқарушылық жұмыстарды бақылау әлде қайда жеңілдірек, өйткені әр жұмысшы бір жетекшіге ғана бағынады және одан барлық нұсқауларын алады, сондай-ақ қызметтіктәртіпті сақтайды. Басқару міндеттерін шешудің тездігі мемлекеттік орган қызметкерлері арасындағы жұмысты реттеу процедуралары арқылы қамтамасыз етіледі.