31. Физиология ұғымы,бөлімдері

Адамның көру мүшесі - көз. Ол арқылы адам сыртқы ортадан ақпарат қабылдайды. Сыртқы ортадан қабылданатын ақпараттың 80-90%-ы көру мүшесі арқылы жүзеге асады. Көз арқылы адам өзін қоршаған заттарды, әр түрлі денелерді, олардың пішінін, түрін, түсін, қимылын, құрылысын қабылдайды.Көру анализаторының рецепторлары жарық кванттары әсерінен қозады. Көру орталығы үлкен ми сыңарлары қыртысының шүйде аймағында орналасқан. Көру мүшесі көз алмасы және қосалқы мүшелерден тұрады.Көз алмасы - шар тәрізді мүше. Ол бас сүйектегі көз шарасында орналасады. Көздің қосалқы мүшелеріне көзді қозғалтатын бұлшық еттер, қабақ, кірпік, қас, жас безі жатады. Көз бip жағынан бас сүйектегі көз шарасына бекініп, екінші жағынан көз алмасындағы ақ қабықтың үстіңгі бетіне орналасқан бұлшық еттің көмегімен қимылдайды. Көздің алдыңғы екі жағын екі қатпардан тұратын тері қабықпен қоршайды. Мұның ішкі бетін сілемейлеген көздің дәнекер қабығы астарлайды. Көздің қиығында орналасқан бездің өзекшесі арқылы шыққан жас көз алмасының бетін ылғалдандырып тұрады және көзге түскен бөгде заттарды жуып шығарып, көздің ішкі бұрышындағы жас ағатын өзекшенің бойымен кеңсірікке ағады. Кірпік, қас көздi шаң-тозаңнан, терден қорғайды.

Көз алмасы, негізінен, үш қабаттан тұрады:

1. 
   сыртқы - ақ қабық
   
2. 
   ортаңғы - тамырлы қабық
   
3. 
   iшкi - торлы қабық.
   

Тамырлы қабықта көздi қоректендіретін көптеген қан тамырлары орын алады. Қабықтың iшкi бетінде жарық сәулесін сіңіріп алатын бояғыш зат қабаты пигмент бар. Көздің алдыңғы жағында ол қалыңдап, кірпікті дене құрайды. Мұнда кірпікті бұлшық ет болады. Бұлшық еттің жиырылуы әсерінен көз бұршағының түрі өзгеріп отырады. Кірпікті дене нұрлы қабықпен жалғасады. Нұрлы қабықтың аралығында бояу жасушалары болады. Осы бояу жасушаларының әсерінен көздер түрлі түсті (ашық көк, көгілдір, күңгірт қызыл, қоңыр, қара) болып келеді. Нұрлы қабықтың ортасында жарық ететін тесік орналасады. Оны көздің қарашығы деп атайды. Қарашықты айнала сақиналы бұлшық еттер орналасады. Бұлшық еттер жиырылғанда, қарашық тарылады. Нұрлы қабықтың бұлшық eттерi созылғанда, қарашықты кеңейтеді. Қарашық рефлексті түрде жарық көзінде кеңейеді.Қасаң қабық пен нұрлы қабықтың арасында көздің алдыңғы қуысы бар. Қарашықтың артқы жағында линза тәpiздi көз бұршағы орналасқан. Оның қызметі cәyлeлepдi жинақтап торлы қабықтың арнайы бip орнына бағыттау.

Торлы қабықта жарық сезгіш жасушалар - таяқшалар мен сауытшалар орналасады. Адамның көзiндe шамамен 130 млн таяқша мен 7 млн сауытша болады. Таяқша тәpiздi жасушалардың көмегімен адам түнде заттардың пішінін көріп ажыратады, бipaқ заттардың түстерін ажырата алмайды. Ал сауытшалардың көмегімен адам күндiз заттарды анық көріп, олардың түстерін ажыратады. Бұл қабылдағыштардағы аралық нейрондармен жалғасқан жүйке талшықтары көз жүйкесін түзeдi. Көз жүйкесінің көзден шығатын жepiндe қабылдағыштар жоқ, сондықтан ол жарыққа сезімталдық қасиетінен айырылған. Бұл жерді соқыр дақ деп атайды. Қозу көз жүйкесі арқылы мидың шүйде бөлігіне бағытталады.