3 деңгейдегі смк құжаты поәК поәК 042-14 02. 01. 20

жүктеу 2,54 Mb.

бет	1/9
Дата	05.03.2018
өлшемі	2,54 Mb.
	#11265

1 2 3 4 5 6 7 8 9

61 беттің -

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
3 деңгейдегі СМК құжаты	ПОӘК	ПОӘК 042-14.4.02.01.20.03/03- 2016
ПОӘК студенттерге арналған «ветеринариялық хирургия -3» пәннің оқу-әдістемелік кешені	2-ші басылым

ВЕТЕРИНАРИЯЛЫҚ ХИРУРГИЯ - 3

ПӘННІҢ

ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАРЫ

«5В120100» - «ветеринариялық медицина» мамандарына арналған

СЕМЕЙ, 2016

МАЗМҰНЫ

ГЛОССАРИЙ
Дәрістер мен лабораториялық жаттығу сабақтары
Курстық жұмыс орындау әдістемесі мен тақырыптары

БАС АУМАҒЫНДАҒЫ АУРУЛАР
БАСТЫҢ ЖАРАЛАРЫ ЖӘНЕ БАС СҮЙЕКТЕРІНІҢ СЫНУЛАРЫ

Жаралар. Бас аумағындағы жаралар жылкылар мен иттерде жиі, баска жануарларда сирек кездеседі. Жаракаттанудын түріне және жаракаттаған кұралға байланысты, олар кесілген, тесілгсн, ссғылған, жыртылған, ок тиген және аралас түрде (мысалы, соғыл-ған — кесілген және т. с.) болуы мүмкін.

Кесілген жараларда көбінесе бастың жүмсак тканьдары — те-рі, шандыр, мускул, тамырлар, нервтер және сүйек кабығы жара-ланады; тесілген жаралар көбінесе ауыз не мұрын куыстарына және жак буындарынын. куысына карай өткен түрде болады; соғыл-ған жоне ок тиген жараларда сүйек кабығы мен бас сүйектері жа-ракаттанады; жыртылған жараларда көбінесе танау, езу, еріндер, қабактар және күлактар жаракаттанады.

Б а р ы с ы. Бастыц терісі мем мускулдарының аз козғалатынды-ғынан жоне каннын жаксы коректендіретіндігінен бастағы жаралар көбінесе тез жазылады, дегеимен аурудын барысы жаракаттанудын түріне байланысты болады. Бәрінен де кесілген жаралардың барысы колайлы өтеді, олар көбінесе бірінші өбісу жолымен жазылады, бірак бет нервісі кесілген кезде онын паралич болыи калуы мүмкін. Тесілген жаралар инфекцияланады, сондыктан олар-дын барысы колайсыздау өтеді. Егер сүйек ткані бұзылса, соғыл-ған және ок тиген жаралар да баяу жазылады. Мый жаракаттанған кезде аурудын барысы колайсыз өтеді, ондай жануарларды сояды не етке жарамаса елтіріп, көміп тастайды.

Е м д е у. Аккан канды кан тамырын байлау аркылы не баска тәсілмен токтатады. Содан кейін жараны таза марлямен жабады. Жаранын айналасындағы жүнді кыскартып, кыркады не кырып тастайды. Кыркар алдында жүнді сабынды сумен емес, сабынды спиртпен сулауға болады, өйткені сабынды судан инфекцияның жараға екінші кайтара жұғуы мүмкін. Егер жаранын айналасын-дағы жүнге кір және қан жұкқан болса, оны мұсатыр спиртінін

12 проценттік ертіндісімен не проф. Оливков ұсынған ертіндісіне (liqur Ammonii caustici 4,0; Sol. Hydragenii hypcroxydati¹ 3%—200,0) малынған тампонмен тазартқан дұрыс. Содан кейін, жүнінен тазартылған теріні спиртке (динатуратка) не бензинге малыиған тампонмен сүртіп, майсыздандырады да дезинфекциялау үшін 10 проценттік не екі еселенген 5 проценттік иодтын спиртті ерііндісін жағады, бұдан кейін кесілген не жалбыраған жана жараны түйінді әдіспен тігеді. Жарасы бірінші өбісу жолымен жазылады. Жараның жиектері ісініп, іріңдей бастаған жағдайда тігісін дсреу сөтеді, содан кейін жараны жалпы хирургия тарауында көрсетілген асептикалық .дәрілердің біреуімен тазартады.

Соғылып-жыртылған, кірленгеп және инфекцияланғаң жараны көбінесе байламай, ашық тәсілмен (тікпей) емдейді- Мұпдай жараны, ең әуелі сутегінің аекын тотығымён жұмсатып алып, күрғақ, таза марля тампондарымен әбден тазартады, содан кейін көзге көрінген барлык баска заттарды, опың ішінде өлі тканьды сылып, алып тас-гайды. Эксудаттың сыртка ағуына бегет жасайтын, бітеліп калган, калталанған жерлерді қайтадан кеседі не екінші жараны ио-доформ-эфирмен (1 : 10) шылап, ақ стрептоцидтың үнтағын не ескірмеген құрғақ хлор известін бір бөлегіне бор қышқылынын, 5— 9 бөлегін араластырып себеді, не баска бір антисептикалық дәрі-лерді колданады. Содан кейін жараны күн сайын не жазылуына қарай сирегірек, хлораминның не хлорацидтың 1,5 — 2 проценттік су ертіндісімен тазартып, Вишневскийдің эмульсиясымен (Picis liqui-dae 5,0; Xeroformii 3,0; 01. Ricini 100,0) шылап отыру керек.

Алдын ала сақтық шаралары. Қораның кабырғаларында және астауларда шығып тұрған шегелер, майыскан темірлер, сынған шы-нылар, ілмешектер болмауын бакылау керек. Жылқыны сыммен не арқанмен ауыздықтауға болмайды, ал оларды козғалтпау ша-расын колданған кезде арканбұрауды сактыкпен жасау керек.

Мыйдың сілкінуі. Мыйдыц сілкінуі бас сүйегінің катты соғы-.луынан, жануардыц шұқырға, орға, тік жарға не таудан қүлауынан болады.

Клиникалық белгілері. Жатқан жануардың козғалу-ға шамасы келмейді, кан тамырының соғысы нашарлап, болмашы ғана дем алады, көздері көбінесе ашық жатады, көздің қарашығы жарықты сезбейді (кішіреймейді).

Қатты зақымданған жағдайда жануар өледі.

Емдеу. Басына суланған салкын шүберектер не мүз кояды, терісінің астына 20,0—40,0 дейін камфора майын күяды, шіміркен-діргіш дәрілермен (горчицалы спирт, камфоралы спирт, скипидар) бүкіл денесіне массаж жасайды.

Алдын ала сақтық шаралары. Ойлы-қырлы жерде жүмыс істеген кезде арбаның тормозына, аттың қамыты мен шлея-сына, сондай-ақ аяқтарындағы тағаларын карап, бақылап отыру керек.

Қарақүстың сынуы. Қаракүс сыңар сүйек; ол үш белектен кұ-ралады: негізгі бөлегі бас сүйектің негізгі күралған жағында орна-ласқан, оның ішкі, не мый жағында мыйдың иректеліп түскен орны болады; жслке жақ бөлектерінён (жұп) сопак мый өтетін үлкен желке тесігі кұралады да, жслке сүйектің кабыршак бөлегі болады, онын ішкі, немесе мый жағы және сырткы, не желке жағы болады, желке оған бекінеді. Қарақұс арқі.ілы бірініпі мойын омыртқамен жалғасады.

Қарақұс сирек сынады, өйткені оны жұмсақ тка,ньдар недәуір қорғап тұрады. Бірақ жоғарыдан құлап тускен заттар жануардың ■мойнына катты соғылудан, ок тиюдсп немесе эртурлі кездейсоқ жағдайлардан қарақұстың сынуы да мүмкін.

Желке жотасының (жылқылар мен шошқалардың, ал иттердін желке дөнестерінің) не қаракұстың негізгі бөлшектерініц сынуы да мүмкін. Бірінші жағдайда — аурудың барысы жаманға соқпайды, ейткені сүйектің сынықтарыи хирургиялық тәсілмен алып тастауға болады, содан кейін жануар жазыла бастайды; екінші жағдайда — аурудың барысы қолайсыз өтеді, өйткені сүйектің сынықтары кіш-кене мый мен сопақ мыйды жаралап, жануарды өлімге үшыратады.

Төбе сүйектің сынуы. Төбе сүйек — қос сүйек. Оң және сол жақ тебе сүйектері бір-бірімен жіктесіп, байланысады. Олардың артқы аралығына аралық төбе сүйегі бекітІледі де, оған карақұстың ка-быршағы жанасып тұрады, тебе сүйектері екі жағынан самай сү-йектерімен, ал алдыңғы жағынан млцдгін сүііектерімен жанасады. Төбе сүйектердің мый жағы саусақ піш:н:не ұқсаган ойыстау келеді. Тебе сүйектері бас сүйектің мый жағын кұрайтын неғізгі сүйектер-дің бірі болып табылады.

Төбе сүйектері оқ тиіп жаракаттанудан және әртүрлі кездей-соқ сырткы жарақаттану салдарынан сынады. Шамалы соғылудан төбе сүйегінің тек шытынай жарылуы не ішіне қарай опырылуы рмүм.кің. Қатты соғылудан сүйегі сынып, мый кабығы жыртылады, кейде мыйдын бұзылуы да мүмкін. Олай болса, тебе сүйектерінің д:ынуы өте кауыпты, біріншіден, мыйы зақымданады (менингит), _джіншіден — жануар өледі. Төбе сүйектері шытынап, жарылған не шіне қарай опырылған кезінде сол жерлерін емдеуге кіріседі, мы-(^ынан закымданған жануарды дереу сою орнына жібереді; итіер-_<<_Li дәрімен өлтіреді.

Самай сүйектің сынуы. Самай сүйек — кос сүйек, ол бас сауы-|_аіінын, екі жағында қаракүс, төбе, мақдай және негізгі сүйектердія. діалығында орналасады. Самай сүйегінің ішінде есу органыныц ^үрделі сауыты болады. Бұл сауыттың беттік сабағы бет доғасы-І|ЫҢ бір белегі болып табылады. Бүл сабактың үстінде төменгі жак сүйегімен жалғасатын буын беткейі болады.

Прогнозы сақтық тілейді, өйткені самай сүйектің сынуынан жақ буыны, орталык және ішкі күлақ органдары қабынады және баска да аскынулар пайда болады.

Емдеу. Сынғанына көп уакыт өтпеген жағдайда сүйек сынық-тарын ептеп кана алып тастайды. Асқынған жағдайда (мысалы жақ буыны кабынса) кітаптің тиісті бөлімдерінде керсетілгендей етіп, асқынулардың клиникалық белгілеріне карай, тиісті жолымен ем-дейді.

Маңдай сүйсктерінін сынуы. Мандай сүйек — тақташа келген кос сүйек, маңдай сүйектері арткы жағынан төбе сүйектерімен ал-дынғы жағынан — кеңсірік, кеуілжір жэне тор сүйектерімен, ал бүйірі мен астыңғы жағынан самай, кеңсірік, танлай сүйектерімен және жоғарғы жақ сүйегімен косылады. Маңдай сүйектері мый және мұрын куыстарының аралығында жатады, бүл сүйектің ас-тында маңдай (жылқыда маңдай, кеуілжір) куыстары мен тор сү-йектің куысы болады.

Мандай сүйектері түрліше жаракаттану салдарынан сынып, әр-дәйім аскынып отырады. аскынудан ренит, менингит болуы, маңдай кабығындағы куыс (фрснит) пен тор сүйек кусынын кабынуы және көз шұкырында флегмона пайда болуы мүмкін (кітаптің тиіс-ті бөлімдерін караныз). Бұл, біріншіден, сүйектердің сынған же-ріне, екіншіден, кешіктіріп кергеткен не бурын көрсеткен жәрдемге байланысты болады. Маңдай сүйектері сынган жануарларға көмекті дереу керсету керек.

Е м деу. Маңдай сүйектері көбінесе ашык сынатындыктан, операция жасалатын жерді жалпы тосіл бойынша тазартып, мүмкіндігі болғанынша сыпған сүйектерді ждне баска текті әртүрлі заттарды калдырмай, алып тастау керек. Куыстардың ішіне кабыну эксудаты, сонымен катар ірін жыйналса, оны марля тампондарымен алып тастайды. Операциядан кейінгі жерде іріңнің шығуы әбден, токта-ғанға дейін куысты асептикалык әлсіз сүйык дәрілермен не хлорлы натридін изотониялық (0,85 процент) ертіндгсімен үнемі сулап, тазартып отыру керек.

Жылкыныц мандай сүйектеріне снарядтың жарыншағы тиіп, жаракаттанғанда мандай сүйектері мен кенсірік сүйектерінін ара-лығында тесік калып, ол тесіктен ауа бір кіріп, бір шығып отырған жағдайлары болған.

Бет сүйектің сынуы. Бет сүйек — кос сүйек, ол бет доғасыныГ" күрамына кіреді. Бет сүйек үстінгі жак сүйек, кеуілжір және самаі сүйектерімен жалғасып, көз шұкырын күрастырады.

Бет сүйегі жоғарыда айтылған себептерден сынадіг' Жылкы мен иттердің сүйектері жиі, баска жануарлардың сүйекте у. сирек сынады. Сынған кезде бет сүйектін сыныктары көзді жар_1ылап, оны кабындыруы мүмкін. Осыған байланысты көз шүкыры_ғыда флегмона пайда болып, жақ қуысының (гаймор куысы) қаб нуы мүмкін.

Емдеу. Көзін закымдап алмау үшін, жануарды ете мұкыя_ЬІтыкпен емдеу керек. Аскынған сынықты симптомына (клиникаль түріне байланысты) карай емдейді.

Кеңсірік сүйектерінің сынуы. Кеіісірік сүйек — кос сүйек, ол кеңсірік дөнесінде орналасып, кенсірік куысынын төбе кызметін аткарады. Арткы жағымен ол маңдай және какырык сүйектерімен, бүйір жағымен ол жак сүйек және тіс сүйектерімен жалғаскан.

Себептері. Кеңсірік сүйектерінің сынуы өте жиі және әсі-ресе жылкыда кездеседі: ол тебуден, алда келе жаткан көліктің кенет токтауынан, снаряд жарыншақтары тиіп жаралаудан және басқа да жағдайлардан болады.

рым-жартылай гана козғалады, осыған байланысты үзакка созыл-ған іркілдек артрит, жануарды әбден арықтатады, әдетте өлімге ұшыратады.

П р о г н о з ы—қандай жағдайда болса да сақтык тідейді, не қауыпты болады.

Емдеу. Сарысулы жіті артритты жылылап, орап тастау жольг мен, сазбен және иод-ионтофорезбен емделеді (колдану тәсілін жалпы хирургия белімінен караиыз). Ірінді артритте буынды жа-рып, сарысу соратын банкалар колданады. Ен акырғы ем есебінде, буынды кескілеу шарасына кіріседі (арнаулы кітаптан караңыз). Тканьдарды бүзатын іркілдек артрит ем конбайтын ауру.

А л д ы н ала с а к т ы к ш а р а л а р ы. Жара куысын кара-ран кезде ауыз кергіштің тым үлкенін колдануға жарамайды, столбняк болған кезде оны колдануға мүлде болмайды. Тістерінің дү-рыс мүкалмаушылығы байкалса, ауыздыц ішін үнемі қарап, жа-рамсыздык жағдайларын ецдеп отыру керек.

Жақ буынының жаралануы. Буынды тес in өтетін жаралар буын құрайтын калта сінірін бүзып, сүйектерді сындыруы мүмкін.

Клин икал ы қ белгілері. Жақ буынындағы жарадан сарысу ағады, катты азык жеген кезінде жактары кыйындыкпен козғалады, ауызын күшпен ашкан кезде ауырымпаздығы байка-лады.

Прогноз ы—сақтық тілейді.

Емдеу. Буын, тек бір буын кабыгьшап закымданса, онда жараныц ернеуін дәрімен тазартады, буынын хлорлы натридіц изо-тониялық (0,85 проценттік) жылы ертіндісімен не 1 : 500 риванол ертіндісімен жуады да, кабығын бітеу тігіп тастайды. Жараны 24— 36 сағаттан кейін де тігуге болады. Терісін тікпейді. Ірінді кабыну процесі пайда болған жағдайда, кабық тігісін сөгеді.

Жак буыны жаракаттанып, буын беткейлері бұзылған жағдай-да ішіндегі сүйек жарыншактарын алып тастап, орнын инфекция-лы жара қатарында емдейді.

Самай аумағындағы тесік (селеушеп ауруы). Бұл ауыру ССРО-нық далалы аудандарында кездеседі. Оныц жергілікті атын «ше^,"^,"^'гіт^,л ;тайт'.

Бұл ауру жануарлардың дәнді өсімдіктерді: селег(51іра саріі-lata> ».сн «.олмасакі-ы ақселеу (Setaria viridis) жеуінен болады. Дәндері, ауыздыц кілегей кабығындағы жараға түсіп, массетердіц жыйырылуы аркасында өзініц орнын ауыстырып, жылжып түрады. Төменгі жактыц жоғарғы тармағына карай ауыса келе, олар куыс канал жасайды да, оған инфекция жүғады. Тесік, көбінесе самай-дағы ойықта пайда болады. Тесік арқылы енген сүйык зат ауыздың Ішінө түседі (диагностикалы тәсіл).

Аурудыц б а р ы с ы үзакка созылады.

Прогноз ы—сақтык тілейді.

Емдеу. Өсімдіктің үсакталған бөлшектерінен аршу макса-тында тесікті сутегі аскын тотығының 1 проценттік ертіндісімен жуады не тегісіне паста күяды. Сондай-ақ селеу шөп үсақтарында хирургия жолымен алып тастайды.

жүктеу 2,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5 6 7 8 9