Белгілердің кенеттен секірмелі тұқым қуалаушы өзгерістері мутация деп аталады

Мутация сыртқы жағдайлардың әсерінен емес, қандай да бір ішкі күштердің әрекетінен болады деп есептеледі. Осы нәтижені профессор С.И. Коржинский және мутациялық теорияның авторы Де Фриз де көзқарасты ұстады.

Де Фриз мутациялық теориясының мәні мынандай:

• 
  мутация ешқандай аралық формасыз, кенеттен пайда болады;
  
• 
  жаңа формалар толығынан константты, яғни тұрақты
  
• 
  мутациалар сапалық өзгерістер болып табылады
  
• 
  мутациялар пайдалы , содай – ақ зиянды да болуы мүмкін;
  

Де Фриздің териясы бойынша жаңа тұқым куалаушылық өзгерістердің бірден – бір көзі мутациалар болып табылады. Соған қарамастан ол мутация теориясын табиғи сұрыптау теориясына қарама – қарсы қойып, принципті қателік жіберді.

Ол кез келген түрдің өмірінде екі кезең болады: бірінші кезең – ұзақ мутация алдындағы кезең, бұл кезде түр өзгемейді, екіші – қысқа мутациялық кезең, бұл кезде түр кенеттен тұқым қуалайтын өзгеріштерге ұшырайды деген болжау айтты.

Ал іс жүзінде мутациялар ұзақ уақыт бойы сұрыптау үшін материал беретін тұқым қуалаушылық өзгерістердің көзі болып табылады, сұрыптау нәтижесінде жаңа түр пайда болуы мүмкін

Мутациялық өзгерістердің түрлі табиғи жағдай әсерінен тосыннан пайда болуы табиғи немесе спонтанды деп аталады. Мутациялық өзгерісті тудыру қабылеті бар агенттер - мутагендердеп аталады. Мутагендердің арасында иондаушы сәулелердің, температураның, химиялық қосылстардың әсерін атап көрсетуге болады.

Мысалы табиғи мутациалар:

-өткен ғасырдың басында Францияда- теректің сеппе шыбықтарының арасынан қызыл жапрақты формасы байқалды

-Ч.Дарвин тұшаланың бір бұтағында түсі әр түрлі жидекткрге, сары жемісті өріктің ағашында қызыл жеміс бар бұтақтар

-1791 жылы Анкон фермасында аяғы қысқа қозының тууы болды

-1930 жылы Швецияда аң өсіретінфермада жүні платина түсті қара күзен байқалды

Осы мутантар алдағы жаңа турлер пайда болуға әсер етті. Бұл өзгерістерге себеб болған Т. Морған айтуынша мутант гені.

Жануарлар мен өсімдіктердің , сондай – ақ микроағзалардың әрбір түрі үшін спонтанды мутациялардың пайда болуының белгілі бір жиілігі тән.

Спонтанды мутациялық құбылыс жасшалардағы физиологиялық күй мен биохимиялық өзгерістерге байланысты.

Спонтанды мутациаплардың жиілігі табиғи сұрыптаудың бақылауында болатынын және тіршілік күресте ең қолайлы деңгейде сақталатынын ашып айту керек.Мутацияларды зерттеу жұмыстарында арпа пайдалнылады.

Генетиқалық зерттеулер хлорофилл синтезі көптеген гендердің әсеріне байланысты күрделі процесс екенін көрсетті. Арпа хромосомаларының барлық жұптарында жиналған бұл гендер мутацияланғанда альбинизм пайда болады. Альбинизм мутациялары рецессивті болатындықтан , олар Ғ₂ жан ұялары ажырауы бойынша есепке алынады.

Айқас тозаңданатын өсімдектер формаларының мутацияларын талдау қиындау. Жүгеріде 500- ден астам мутациялар анықталған, томатта бір неше жүз мутантты гендер белгілі. Инбридинг арқылы жапон бөденесінде , тауықтарда және басқа ағзаларда көптеген мутантты гендер анықталған. Адамда да мутация құбылысы жақсы белгілі. Барлық тұқым қуалайтын аурулар және басқа қалыптан ауытқулар, адамдардың генетиқалық жағынан алуан түрлілігі, түптен келгенде – мутациялардың пайда болуының салдары.

Адам гаметаларындағы мутациялардың орташа жиілігі 1 млн – ғашаққанда бірге жуықтайды. Әдетте мутациялардың үш түрлі пайда болу жолддары бар:

1)табиғи жағдайда өздігінен пайда болатын табиғи мутациалар;

2) гендерді өзгертетін жағдай жасалып эксперимент нәтижесінде пайда болған индукцияланған мутациялар.

3) Адам әрекеті нәтижесінде пайда болған өзгерген орта тудыратын шартты – табиғи мутациялар