«Тіл туралы заңның» мемлекеттік дәрежеде

239
Мен кейінгі кезде жиі естіліп жүрген «ағылшын тілі мектептерде 
2 сыныптан бастап оқытылса» деген пікірге үзілді-кесілді қарсымын. 
Рас, бұл жаста бала айтқаныңды тез қағып алып, оңай үйреніп кетер, 
алайда бұның ана тілін толық меңгеріп, біліп шығуына залалы тиеді. 
2-3 тілдерді 5 сыныптан ары қарай оқыту керек (орыс тілін, мүмкін, 
3 сыныптан ары қарай енгізуге болар, өйткені бұл тіл қолданыста 
болғандықтан бала оны азды-көпті игере бастайды). Оған дейін қазақ 
тілі жан-жақты, толық оқытылып, үйретілуі тиіс.
– Тіл туралы Заңның шын мәнінде жүзеге асуы қандай мәселелерге 
байланысты деп ойлайсыз?
Кез келген заңның орындалуы, онда қарастырылған мәселелердің 
жүзеге асырылуы талап етілуі тиіс. Сондықтан 1) Заң шығарушы орган 
(парламент) сол заңның орындалуын ең бірінші кезекте өзі талап етіп 
отыруы керек; 2) оның орындалуы көбіне (немесе, негізінен) қаржыға 
байланысты болғандықтан (айталық, үлкен жиындарда, т.б. өзге тілді 
қатысушыларды ілеспе аудармамен қамтамасыз ету үшін соған сәйкес 
аппараттардың болуы т.с.с.), сол заңды орындаушы өкімет көп көңіл 
бөліп, әсіресе, мемлекет бюджетінен қаржы бөлу жағы қарастырылып, 
өкімет деңгейіндегі назарда болуы қажет; 3) Мемлекетке аты берілген 
ұлт тілінің дамуы қажет. Сондықтан бұл іс (яғни заңның орындалуы, іске 
қосылуы) сол мемлекеттік «Тіл туралы заңның» өмірде қолданыс табу 
формалары, әдістері және принциптері қарастырылған бағдарламалар 
арқылы жүзеге асырылуы тиіс, әрі бұл процесте тіл мамандары өздерінің 
қомақты үлесін қосуға міндетті; 4) тіл қажеттігін, оны білудің міндеттілігін 
ұйымдастыру, қолданылу аясын кеңейту. Мысалы, жалпақ тілмен айтсақ, 
белгілі бір мекеме, кәсіпорындарда т.б., тіл білмесең (мемлекеттік тіл – Ә.Қ), 
бұнда жұмыс істемейсің делінсе, жағдай басқа болар ма еді?!. Әрине, саясатқа 
байланысты, экономикалық, нарықтық т.б. қатынастар тенденциясына орай 
мемлекеттік тіл қажеттігінің талап етілуі осылай болған болса деген пікір 
негізсіз емес. Президенттің басшы орган қызметкерлерінің мемлекеттік 
тілді білу міндеттілігін Конституцияда қарастыруы және соның ізімен 
жүруі, ұстануы (мысалы, жақында президенттікке кандидат 7 адам қазақ 
тілінен емтихан тапсырған болатын) – маңызды қадам; 5) қажетті, тиісті 
тілдік ортаны қалыптастыру, яғни, қазақ тілінде сөйлесіп, ұғысу, әсіресе, 
қазақ пен қазақ қазақша сөйлесу керек, сонда осыны көрген өзге ұлт 
өкілдері де осы бағытта «бет бұрары» анық; 6) Мемлекеттік тілді оқып-
үйрену әдіс-тәсілдері мен құралдарын бұрынғыға қарағанда барынша 
тиімді оқыту әдістерін жасау: қазақ оқушысы үшін (ана тілін білу деңгейіне 

240
орай) нюанстар ескерілген бағдарламалардың болуы; компьютерлік әдіс, 
жеделдетілген курс т.б. жасалуы қажет. Әрине, бұл мәселелердің де қаржы 
шешетінін естен шығармау керек; сонымен бірге, бұл мәселеде демографиялық 
фактордың алар орны ерекше. Өзге мемлекеттердегідей (Өзбекстан, Балтық 
жағалауы елдері) емес, республикадағы негізгі ұлт – қазақтардың саны осы 
республикада тұратын басқа ұлттармен салыстырғанда 50%-тен енді-енді 
ауа бастаған жайы бар. Осыны ескерсек, қазақтың тіпті қазіргі жағдайда әр 
түрлі жиындарда алқалы топ алдында «ойымды қазақша жеткізуге рұқсат 
етіңіздер» деп жалтақтап тұруы заңды құбылыс еді. Олай болмасы үшін 
ілеспе аудармамен қамтамасыз ету қажет.
«Өрлеу», 1999. №1.

жүктеу 2,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: