1 требования к структуре умк дисциплины

 
 
101 
3. 
Ӛнiмнiң  кӛбеюi  және  жұмысшылардың  жұмыспен  қанағаттандыруына  не  әсер 
еттi? 
4. 
Одан әрi ӛнiмдi кӛбейту үшiн не iстеу керек? 
Бақылау 
1. 
Жұмыс нәтижесiн ӛлшеудi қалай қадағалау керек? 
2. 
Қорытынды қалай бағаланады? 
3. 
Мақсатқа жету үшiн бiз қанша еңбектендiк? 
4. 
Қойылған  мақсатқа  жеткiлiксiз  жылжысаң,  неге  олай  болды  және  қандай 
ӛзгерiстер енгiзу қажет? 
Шешім  қабылдау  ортасы  нарық  дәрежесіне  байланысты  ӛзгеріп  отырады.  Тәуекелділік 
жағдайында  әрбір  шешім  нәтижесінің  ықтималдылығын  белгілі  дұрыстықпен  анықтауғ 
болады.  Егер  таңдауға  байланысты  нәтижелердің  ықтималдылық  деңгейін  болжамдау  үшін 
жеткіліксіз  болса‚  онда  шешім  қабылдау  шартты  анықталмаған  болады.  Басшы 
анықталмағандық  жағдайында ӛзінің ой-пікірі негізінде мүмкін салдардың  ықтималдылығын 
анықтауы тиіс. 
Басқару шешімдері қабылданғаннан кейін‚ оны жүзеге асыру кезеңі басталады. 
Шешімнің ‖жүзеге асуы‖ - басқару жүйесінің тиімді жұмысының маңызды кӛрсеткіші‚ ол ‖бір 
проблема- бір шешім‖ принципі бойынша әрекет етуге талпынуы тиіс. 
Қабылданған  басқару  шешімдері  жазбаша  немесе  ауызша  формада  ұсынылуы  мүмкін.  Кӛп 
жағдайда  шешімдер  жазбаша  түрде  безендіріледі  ;  бұйрықтар‚  ӛкімдер‚  инструкциялар  және 
тағы  сол  сияқты.  Бұл  құжаттарда  шешімдерді  орындау  үшін  мақсаттар  кӛрсетілген  және 
әрекеттер бағдарламасы дайындалуы тиіс. 
Шешімді жүзеге асыру - еңбек процессі. Тәжірибелі басшылар‚ шешімдерді дайындау кезінде‚ 
оның орындалуы үшін қажетті шарттарды қарастыра отырып‚ оны жүзеге асыру күрделілігін 
бағалайды.  
Қабылданған  шешішді  жүзеге  асыру  процессі  оның  орындалуына  бақылаумен  тығыз 
байланыста.  Шешімнің  орындалуын  тиімді  бақылау  орындалған  жұмыстардың  нақты 
еңбегінсіз  мүмкін  емес‚  сондықтан  есеп  жүргізудің  барлық  үш  түріде  қолданылады; 
статистикалық‚ бухгалтерлік‚ оперативтік. Бақылау  -міндетті  болып берілген бағдарламадан 
ауытқуларды дер кезінде анықтау ғана емес‚ сондай-ақ оларды жедел жою немесе алдын алу 
табылады. 
Бақылаудың  қиындығы  әртүрлі  кӛрсеткіштер  жӛніндегі  кӛптеген  шешімдердің  орындалу 
барысын бақылаумен кӛрсетіледі. 
Бақылау  нәтижесінде  қабылданған  шешімдерге  түзетулер  енгізу  қажеттігі  туындайды‚  ал 
кейде жаңа шешімдер қабылдау қажет. 
Бұл  ӛзгерістердің  себептері  обьективті  және  субьективті  болуы  мүмкін.  Обьективті  болып  - 
сыртқы  себептер‚  жағдайдың  ӛзгеруі‚  ал  субьективті  болып  -  шешімнің  ӛзінің  аяғына  дейін 
ӛңделмегендігі‚ шешімнің орындалуын нашар ұйымдастыру және тағы сол сияқты. 
Басқару  шешімдері  басқарушы  қабылдаған  шешімдер  арқылы  жұмыс  жасайтын  адамдардың 
жеке ӛмірінеде ықпал етуі мүмкін.        
Маңызды  шешімдерді  қабылдаудағы  жауапкершілік  -басшыға  ауыртпалық  әкеледі. 
Сондықтан  басшылар  ойланып  қарастырылмаған  шешімдерді  қабылдай  алмайды.  Басшылық 
іс-әрекеттің неғұрлым жете және жүйелі түрде түсіну үшін жалпылама шешім қабылдау‚ оның 
басқару процессімен қарым-қатынасына және ұйымдық шешімдердің мінездемелеріне тоқталу 
қажет.  

 
 
102 
Басқару  шешімдерінің  түрлері  бұл  -  ұйымдық  шешім‚  сезуге  негізделген  шешім‚  пікірлерге 
негізделген шешімдер‚ ұтымды шешімдер. 
1)  Ұйымдық  шешiм  дегенiмiз  -лауазымды  адамдардың  ӛздерiне  берiлген  мiндеттердi 
орындаулары  үшiн  таңдау  қабiлеттiлiктерiнiң  болуы.  Оның  мақсаты  ұйымның  алдында 
тұрған мәселелер қозғалысын қамтамасыз ету. Сондықтан да, тиiмдi ұйымдық шешiм деп, 
қабылдаған және орындалған мақсатты айтуға болады. 
Ұйымдық шешiмдердi бағдарланған және бағдарланбаған деп бӛлуге болады. 
А)  Бағдарланған  шешiм  -  математикалық  теңдеулерде  қолданылатын  әрбiр  қадам  мен 
қимылдың белгiлi бiр сәйкестiлiгiн жүзеге асырудың нәтижесi болып табылады. Немесе iс, 
қимылдың айқын, белгiлi логикаға сәйкес нәтижелi түрде жүзеге асырылуы. Бұл жағдайда 
альтернативаның  мүмкiндiк  саны  шектеулi  және  таңдау  ұйымдар  белгiленген  бағыттарда 
жүзеге асырылады. 
Бағдарлау - тиiмдi ұйымдық шешiмдер қабылдаудың кӛмекшi құралы. 
Шешiмдердi қабылдауына қарай басшылар кемшiлiктердi жояды. 
Б)  Бағдарланбаған  шешiмдер.  Мұндай  шешiмдер  белгiсiз  фактормен  iлесетiн  анықталған 
ӛлшемде,  жаңа  болатын  жағдайларда  талап  етiледi.  Солай  болғандықтан  алдын-ала  қажеттi 
қадамдардың  нақтылы  реттiлiгiн  құру  мүмкiн  емес.  Бағдарланбағандардың  санынс  мына 
типтегi  шешiмдердi  жатқызуға  болады:  ұйым  мақсаттары  қандай  болуы  керек,  ӛнiмдi  қалай 
жақсарту  керек,  бӛлiмшенiң  құрылымын  қалай  жетiлдiру  қажет,  қол  астындағы  адамдарды 
қалай ынталандыру керек. 
 Келiсiмдер. Басқару проблемаларын  зерттеу  жӛнiнде маман ретiнде Роберт  Кац  былай дедi: 
―Әрбiр шешiм соншама бағалы қайшылықтарды, мақсаттарды және белгiлердi меңгеруi керек. 
Ол  кӛзқарас  жағынан  үйлесiмдiден  тӛмен  болады.  Ұйымдарға  әсерiн  тигiзетiн  әрбiр  шешiм 
немесе  таңдаулар  (ұйғарымдар)  оның  қайсыбiр  бӛлiгiнде    негативтiк    салдар  ретiнде 
қарастырылады. 
Шешiмдердi  қабылдау  процесiн  қарастыра  отырып,  ондағы  екi  мәселенi  немесе  жағдайды 
қарастырған  жӛн.  Оның  бiрiншiсі  шешiм  қабылдау  қиын  емес,  бұл  кезекте  адам  барлық  iс-
қимылын таңдауға негiздейдi. Жақсы шешiм қабылдау қиын. 
Ал екiншiсi, шешiм қабылдау психологиялық процесс. Адамның iс-қимылы, әрекеттерi 
әрқашанда  қимылды  бола  бермейдi.  Бiздi  кейде  қисын  (логика)  билесе,  кейде  сезiм  билеп 
кетедi.  Басшы  қабылдаған  ұйғарымдарға  осындай  екi  тұрғыдан  қарағанда  аталған  екi  түрдiң 
тек бiреуiне жатқызу дұрыс емес. Екеуi де қатар қолдануы мүмкiн. Дегенмен мәселенi тек қана 
сезiм арқылы шешем деген адам, күтпген жерден кӛптеген кедергiлерге тап болады. 
Статистиканың анықтауынша, қисынсыз (логика) қабылданған ұйғарымнан шығатын нәтиже 
шамалы. 
2) Сезуге негiзделген шешiмдер (интуитивное решение)  -бұл шешімнің дұрыс екендiгiн 
түсiнiк  негiзiнде  жасалған  таңдау.  Шешiм  қабылдаушы  бұл  жағдайда  ''қостаушылар''  және 
''қарсыластар'' сапалы ӛлшемдерiмен айналыспайды, санаспайды. 
3)  Пiкiрлерге  негiзделген  шешiмдер.  Мұндай  шешiмдер  кейде  интуицияға  да  ұқсап 
кетедi, себебi оларда қисын анық емес. 
Пiкiрлерге  негiзделген  шешiмдер  бұл  бiлiммен  немесе  жинақталған  тәжiрибеге  сүйенген 
таңдау.  Пiкiр  ұйымдық  шешiмнiң  негiзi  ретiнде  пайдалы,  сондықтан,  ұйымдарда  кӛптеген 
жағдайлардың жиi қайталану тенденциясы бар. 
4)Ұтымды шешiмдер. Олар объективтi-аналитикалық процесстердiң кӛмегiне негiзделген. 
Ұтымды шешiмдер бес кезеңнен тұрады.