99
7-тақырып. Менеджменттегі басқару шешімдері
1.Басқару шешімдері туралы тҥсінік және олардың классификациясы
2.Шешім қабылдау мен жҥзеге асыру кезеңдері.
3.Шешім салдары: бағалау мен болжау
1.Басқару шешімдері туралы тҥсінік және олардың классификациясы
Ұйымдастыру шешiмдерiн қабылдайтын және оларды басқа адамдар арқылы жүзеге асыратын
адамдарды ғана менеджер дей аламыз.
Шешiм қабылдау - ақпарат алмасу сияқты кез келген басқару қызметiнiң (функциясының)
құрамдас бӛлiгi. Шешiм қабылдау қажеттiгi басқарушының алға қойған мақсатының
қалыптасу мен сол мақсатқа жетуiндегi iс-қимылын түгелдей қамтиды.
Кез келген басқару ӛнерiн игерем деген адам үшiн, шешiм қабылдау табиғатын түсiну, аса
маңызды мәселе.
Шешiм дегенiмiз - бұл альтернативтi таңдау.
Альтернатив - мүмкiн болған екi ұйғарымның бiрiн ғана таңдап алуға мәжбүрлiк.
Әрбiр басқару қызметi (функциясы) ӛмiрде жүзеге асыруды талап ететiн жалпылама,
тiршiлiкте қажеттi маңызды шешiмдермен байланысты.
Басқарушы шешiмдердiң басқару жҥйесiндегi ролi.
Басқарушы шешiмдер деген сӛз кӛп аспектi мағынаны сипаттайтын категория.
Басқарушы шешiмдер ӛзара байланыста 3 аспектен тұрады.
1. Бiрiншiден, басқарушы шешiм - басқару жүйесiнде жүретiн қызмет түрi. Ол белгiлi бiр iс-
әрекеттердi
дайындау, табу, таңдау және қабылдаумен байланысты.
2. Екiншiден, басқарушы шешiм - басқару объектiсiне басқару органдарының ықпал тигiзуiне
варианттар ұсынады.
3. Үшiншiден, басқарушы шешiм - ол басқару жүйесiнде тәжiрибе - ұйымдастыру қызметi
болып табылады.
Басқару шешiмiн сипаттайтын негiзгi белгiлермен оның мазмұнын экономикаға бейiмдеп
былай анықтауға болады.
Басқару шешiмi - ол тұтынудың объективтi даму жүйесiмен және оны қанағаттандыратын
мүмкiндiктер арасындағы қайшылықтарды саналы түрде және күш жiгермен жеңiп шығу үшiн
жасалған жоспар.
Кездесетiн қайшылықтарды әртүрлi уақытта әртүрлi жолмен шешуге болады.
Экономикада басқару шешiмдерiнiң басты объектiсi болып ӛндiрiс процесiндегi адамдардың
қарым-қатынасы табылады.
Басқарушылық қызметiнiң ерекше мағынасы ол қабылданған шешiмдердiң саналы жүргізіліп,
сол арқылы толық басқару қызметiнiң тиiмдiлiгi болып табылады.
Басқару шешiмдерiнiң тиiмдiлiгiне кӛптеген факторлар әсер етедi. Бұл факторлардың барлық
жиынтығын екi топқа бӛлуге болады.
Бiрiншi топтың факторларына - басқару шешiмдерiн жасағанда ненi ескеру керек - солар
жатады. Олардың iшiндегi ең негiзгi орынды мақсат алады.
Мақсат - жүйенiң жайының қалаулы, мүмкiн және қажеттiгiн анықтаушы болып табылады.
100
Екiншi топтың факторларына осы айтылған мақсатты iске асырғанда қажеттi
ұйымдастыру
жұмыстары және басқару жүйесiндегi ұйымдастыру - тәжiрибе қызметтерi жатады.
Басқару шешiмдерiнiң сапасына субъективтi факторларда қатаң әсер етедi. Олар:
- басшының жеке басының қасиетi (оның кәсiптiк дайындығы, бiлiм деңгейi, жетiк
бiлетiндiгi және т.б.);
- шешiм қабылдағанда хабарламамен қамтамасыз ету процесi;
- ұйымдастыру жұмысымен байланысты факторлар. Олар: шешiм қабылдау үшiн
мамандарды тарту, шешiмдердi орындаушыларға жеткiзу тәсiлдерi мен түрлерi,
бақылауды ұйымдастыру мәселесi және т.б.;
- технологиялық факторлар (техникалық
жабдықтарды, ЭВМ - ды қолдану және т.б.).
Басқару шешімдерін ғылыми дайындау және қабылдау техниканы‚ технологияны‚ экономика-
математикалық әдістерді‚ ақпараттар теориясын‚ адамдар мінез-құлқының әлеуметтануы және
психологиясын енгізетін кешенді проблема болып табылады.
2.Шешім қабылдау мен жҥзеге асыру кезеңдері.
Шешім қабылдау процессі кезекті кезеңдер қатарынан тұрады‚ циклдерді қалыптастыра
отырып‚ тікелей немесе кері байланыстар ретінде бір-бірімен біріктірілуі мүмкін.
Шешімді ӛңдеу және қабылдау процессі кезеңдердің келесі кезектілігінде іске асырылады.
1. Проблеманы қалыптастыру және негіздеу.
2. Шешім қабылдау үшін шектеулер және критерийлерді қалыптастыру.
3. Шешімнің мүмкін варианттарын қалыптастыру және таңдау.
4. Шешімнің ең жақсы вариантын таңдау.
Шешімдер варианттары салыстыру нәтижесі бойынша алдыға қойылған мақсаттарға
неғұрлым тиімді жетуді қамтамасыз ететін‚ нақты жағдай үшін мақсатты вариант таңдалады.
Шарт бойынша бұл проблема жӛніндегі шешім қабылдау болып табылады.
Коммуникациялық процесс сияқты‚ шешім қабылдауда басқарудың барлық аспектілерінен
орын алады.
Әрбір басшы маман осы бейнелер арқылы ӛз жұмысын толықтырып отырады.
Әрбір басқару қызметі ӛмірде жүзеге асыруды талап ететін жалпылама және тіршілікке
қажетті маңызды шешімдермен байланысты. Олардың кейбіреулері тӛмендегідей.
Басқару функциясына лайықты шешiмдер
Жоспарлау
1.
Сiздiң бизнесiңiздiң табиғаты қандай және оның жоғарғы мақсаты неде?
2.
Сiздiң мақсатыңыз қандай болу керек?
3.
Сыртқы ортада қандай ӛзгерiстер болуы мүмкiн және олар ұйымдарға қалай әсер
етуi мүмкiн.
4.
Қойылған мақсатқа жету үшiн қандай стратегияны немесе тактиканы таңдап алу
керек.
Қызметтi ұйымдастыру
1.
Ұйым жұмысын қандай үлгiде құру керек? Орындалған жұмыстардың одағын
мақсатқа сәйкес қарастыру.
2.
Жетекшiлерге және ұйымдардаң мүшелерiне қандай қабылданған шешiм сенiмдi?
3.
Сыртқы орта ӛзгерiсiне байланысты ұйым құрылымын ӛзгерту қажет пе?
Ынталандыру
1.
Менiң бағынышталырымның мұқтажы неде?
2.
Ұйым мақсатына жету үшiн бұл мұқтаждықтар қалай қанағаттандырылады?
