1 требования к структуре умк дисциплины

 
 
83 
7 Кубаев К.Е. Теория и практика менеджмента.– Алматы, Қазақ әдебиеті, 2005 
6 Кэмпбелл Д. И др. Стратегический менеджмент: Уч. пособие / Пер. с англ. Н.И. Алмазовой. 
– М.: Проспект, 2003. – 336 с. 
 
 
 
4– тақырып. 
Ҧйым туралы тҥсінік және оның тҥрлері 
 
1.Ҧйымның  жалпы  сипаттамасы,  ерекшеліктер  мен  тҥрлері.  Ҧйымдағы  басқару 
процессі мен деңгейлері 
2.Менеджмент жҥйесіндегі кәсіпкерлік 
 
1Ҧйымның  жалпы  сипаттамасы,  ерекшеліктер  мен  тҥрлері.  Ҧйымдағы  басқару 
процессі мен деңгейлері 
 
Әрбiр топтың ұйым болып саналуына тӛмендегiдей талаптар қойылады: 
1.  Осы топтың мүшесi болатын кем дегенде екi адамның бар болуы; 
2.  Барлығының алдына қойылған ортақ мақсат немесе нәтиженiң болуы; 
3.  Топтың мақсатына жетуi үшiн топ мүшелерiнiң бiрегей арнайы еңбектенуi. 
Ұйымның  мақсаты  жан-жақты  болуы  мүмкiн.    Мысалы,  кәсiпорынның  басты  мiндетi 
белгiлi бiр мӛлшерде ӛнiм ӛндiру немесе қызмет кӛрсету болса, ал осы бастапқы мiндеттiң 
ӛзi  оның  орындалуын  қамтамасыз  ететiн  бiрнеше  мақсатқа  бӛлiнедi.Ұйым  мақсатына  қол 
жеткiзуде  сан  қилы  iс-әрекеттер  орындалады  және  осы  мақсаттың  ӛзi  әртүрлi  ұйымдарға 
байланысты болып келедi. 
Ұйымдастыру  -  ол  жалпы  мақсатқа  жету  үшiн  бiр  топ  адамдардың  iс-әрекеттерiн  саналы 
түрде  үйлестiрудi  айтады.  Бұл  айтылған  анықтама  ресми  (формальды)  ұйымдар  үшiн 
әдiлеттi  анықтама.  Бұдан  басқа  бейресми  (формальды  емес)  ұйымдарда  бар.  Оларды 
басқаша  айтқанда  iшкi  әсермен  пайда  болған  топтар  деп  те  атайды.  Себебi  бұл  жерде 
адамдардың  бiр-бiрiмен  қарым-қатынастары  жүйелi  түрде  жүргiзiледi.  Бейресми 
(формальды емес) ұйымдар ресми (формальды) ұйымдардың барлығында да кездеседi.  
Ұйымдардың негiзгi түрлерi. 
Мақсатты  орындауда  нәтижеге  қол  жеткiзуде  ұйымдар  құрылады  және  олар  ресми, 
бейресми, күрделi болып бӛлiнедi. 
Ресми  ұйымдар  дегенiмiз  -  мақсатты  орындауда  басқару  процесiн  жүйелi  үйлестiретiн 
нақтылы  құрылымға  ие  болатын  басшылық  еркiмен  құрылатын    адамдар  тобы.Ресми 
ұйымдарда  нақтылы  мiндет  қызметкерлер  ара-қатынасы  тағайындалған  және  ресмиленген 
басшылық органдары орын алады. 
Бейресми  ұйымдар  қызмет  барысындағы  әлеуметтiк  қатынастарға,  iшкi  себептерге 
байланысты 
ойламаған 
жерден 
құрылады. 
Оларда 
ресми 
ұйымдар 
сияқты 
ұйымдастырылған иерархияға, жетекшiлер мен мәселелерге ие болады. 
Күрделi  ұйымдар  құрылым  мен  мақсаттардың  жан-жақты  кешендi  сипаты  жағдайында 
пайда  болады.  Олар  ресурстар  мен  мүмкiндiктер,  мақсаттар  басымдылығына  қарай  тиiмдi 
үйлестiрудi  талап  етедi.  Менеджментің  негізі  ретіндегі  ұйымдастыру  келесі  суретте 
кӛрсетілген \сурет-2\. 

 
 
84 
Ұйымдар  мiндеттердi  орындау  барысында  ӛздерiне  тән  бiрқатар  сипаттамаға  ие  болады. 
Оларға ресурстардың орын алуы, сыртқы ортадан тәуелдiлiгi, кӛлденең және тiкелей еңбек 
бӛлiнiсi және басқарудың қажеттiлiгi енгiзiледi. 
А) Қорлар. Белгiлi бiр нәтижеге жету үшiн кез-келген ұйым ӛзiнiң жалпы мақсаты ретiнде 
қорларды қайта құруды, ӛзгертудi жүргізеді.  
Ұйымдардың  қолданатын  негiзгi  қорлары,  ол  адам  қорлары,  капитал,  материалдар, 
технология мен ақпаратар. 
Адамдық  ресурстардың  нәтижелiлігi    -  басқару  iсiнiң  сан  килы  мiндеттерiн  орындайтын 
басқарушылар,  мамандар,  техникалық  қызметкерлердiң  кәсiптiлiгiне  байланысты. 
Қаржылық  және  материалдық  ресурстар  бастапқы  ӛндiрiстiк  жүйенi  қолдаушы  және 
мүмкiндiктерiн iздестiрушi қызметтi орындайды. 
Технологиялық  және  ақпараттық  ресурстар  алдыңғы  қатарлы  ғылымның  жетiстiктерiн 
тәжiрибеде  қолдануды  және  басқаруға  қажеттi  ақпараттар  ағымымен  тиiмдi  қамтамасыз 
етудi бередi. 
Б)  Сыртқы  ортадағы  жағдайларға  бағыныштылығы.  Ұйымдардың  сыртқы 
жағдайлармен  байланысы  қорлар  арқылы  да,  сол  қорлардың  нәтижесiн  кӛрушi 
тұтынушылар арқылы толық бағыныштылығы кӛрiнiп тұрады.  
“Сыртқы орта” деген термин экономикалық жағдайды, тұтынушыларды, кәсiподақтарды, 
үкiмет актiлерiн, заң шығарушыларды, техника мен технологияны және басқа құрылымның 
жиынтығынан  тұрады.  Бұл  бiрiне-бiрi  байланысты  факторлар  ұйымның  iшiндегi  барлық 
жағдайларға ӛз әсерiн тигiзедi. 
Мысалы, жаңа автоматтық технология енгiзгенде бұл жаңалық ұйымға ӛзi сияқты басқа бiр 
ұйым мен бәсекелестiкте басымдық әпередi. 
Жаңа технологияны енгiзу үшiн ұйымға - жаңа бiлгiр мамандар керек. Егер нарықта мұндай 
мамандарға  сұраныс  кӛп  болса,  оларды  ӛзiне  тарту  үшiн  ұйым  олардың  еңбек  ақысын 
кӛбейту  керек.  Ұлтына,  жынысына,  жасына  дискриминация  болмау  үшiн,  мамандарды 
қабылдағанда мемелекеттiк заңдылықты қатаң сақтау керек. Мiне осы факторлар тұрақты 
түрде  ӛзгерiп  тұрады.  Ұйым  қызметi  мен  нәтижесi  кӛп  жағдайда  оның  қоршаған 
ортасындағы  экономикалық,  саяси,    нарықтық,  технологиялық,  халықаралық,  әлеуметтiк, 
мәдени факторларға да байланысты болады.Басшылық аталған факторларды талдау арқылы 
ұйымға  тӛнетiн  қауiптердi  орнықты  бағалап,  мүмкiн  болар  зардаптарын  саналы  түрде 
алдын алуы және сыртқы ортаға бейiмделуi тиiс. 
В) Еңбектi бөлудiң көлденең түрi. 
Басқару  iсiнiң  тиiмдiлiгi  сондағы  әрекеттердiң  нақтылы  жағдайға  қарап  ұйымдастырылуы 
сипатына байланысты болады.  
Кӛлденең  еңбек  бӛлiнiсi  дегенiмiз  -  басқару  процесiндегi  әртҥрлi  қызметтердi  икемдi 
орындау  мақсатында  бӛлшектiк  компоненттерге  жiктелiнуi,  демек,  ҧйым  iшiндегi 
ӛндiрiстiк және функционалдық қызметтердiң орын алуы.  Ӛндiрiстiк мекемеде еңбектi 
бӛлудiң  кӛлденең  түрiнiң  классикалық  үлгiсi  ретiнде,  мысалы,  ӛндiрiс,  маркетинг  және 
қаржы бӛлiмдерi жатады. 
Ӛндiрiс  мекеменiң  қойған  мақсатына  жету  үшiн,  осы  ӛндiрiстiң  негiзгi  бӛлiмдерiнiң 
жұмыстары нәтижелi бӛлу керек. 
Г) Еңбектi бөлудiң тiкелей түрi. 
Ұйымдағы  бӛлшектiк  компоненттен  тұрғаннан  кейiн,  олардың  жұмыстары  нәтижелi  болу 
үшiн оны үйлестiру керек.