1-лекция Тақырыбы: Жеңіл атлетикадағы ғылыми зертеулер

5 – лекция.

1. 
   Дене тәрбиесі ілімі мен әдістемесі. Э.Ж.Тілеуов, оқу құралы. Шымкент – 2003 ж
   
2. 
   Дене шынықтыру және спорттың теориясы мен әдістемесі. П.ғ.қ.Р.Р.Аманбаев, типтік оқу бағдарламасы. Алматы – 2001 ж
   
3. 
   Теория и методика физического воспитания. ( под ред. Л.П.Матвеева и А.Д.Новикова – М: ФИС, 1976 гл. І-ІІ ).
   
4. 
   Матеев Л.П.Теория физической культуры – М.ФИС.1991 г
   
5. 
   Теория спорта / Под ред. В.Н.Платонова – К: Вищашк., 1987 г
   

1. Серпілмелік жағдайында итерілу күштері.

Итерілу итерген кезде ұшудың ең жоғарғы жылдамдығын қамтамасыз етіп, қолайлы бұрыш жасау керек және белдеуден тиімді өту үшін секірушінің өзіне қолайлы жағдай туғыза білуі басты шарт.

Итерлетін жерде аяқпен адымды кең жасап, өкшеге салмақ түсірместен, табанға тұтастай күш салып жүгіру қозғалысым жүзеге асырылады.Итерілу өкшеге салмақ түсірілмей орындалса, онда ол тез әрі сәтті жүзеге асады. '' Фосбюри флоп '' әдісімен секіргенде итерілу уақыты 0,17- 0,19 секунд аралығына созылады. Серпілмелік жағдайында итерілетін аяқты қойған кезде пайда болатын тік және түзу күштерін азайту қажет. Тірелтін, қозғалатын аппараты белсенді итерілуге дайындап, жүгіру кезінде пайда болған жылдамдықты ұшудың тік жылдамдығына тиімді ұштастыру да аса қажет.

Тірелетін аяқтың бұлшық еттері жиырылғанда серпілмелік жағдайында бұлшық еттер сол күшке орын беретіндей сипатқа ие болады. Итерілген кезде бұлшық еттер '' міндетті игеру '' қасиетін иемденеді. Бұл жағдай неғұрлым маңызды болып саналады. Өйткені оның параметрлері соңғы сәтті дене массасының жалпы орталық нүктесінің ұшу бұрышын анықтайды. Тізе буынындағы бұрыш аяқты итерілетін жерге қойғанда 160 проценттен аспайды. / В. Дмитриев/. Итерілетін аяқты қойғаннан бастап, тізенің буыннан бүгілуі басталады. Итерілетін аяқтын тізе буынындағы бүгілу бұрышы 140-141 процент болады. Серпелу жағдайын орындау уақытын азайту / 0,7-0,085 / , сермеліп итерілуді неғұрлым тез орындауға мүмкіндік береді. Итерілу секірушінің бүкіл денесінің өзара қимылы үйлескенде орындалады. Тізгіннің, белдің тез бүгілуі іске асырылып, сермелетін аяқ пен қолды тезірек сермеу және денені жоғары қарай көтеру әрекеттері орындалады.

Секірушінің бөксені итерілетін аяқтың ''ығымен'' кетіп қалуын болдырмау итерілудің ерекшелігі болып табылады. Сондықтан итерілетін аяқққа кірісер сәтте сермелетьін аяқ жақтағы сан ішке қапрай бұрылып, аяқ белдеуден біршама сыртқа қарай сермеледі. Бұл әрекет итерілу күші әсер еткенде бөксені сызық бойында тұруды қамтамасыз етеді.

Итерілетін аяқты жерге қойған жағдайда дене массасының жалпы орталық нүктесінің өсу көрсеткіші аударылу тәсіліне қарағанда 4-5 см. жоғары тұрады. Алайда '' фосбюри флоп '' әдісімен секірушінің итерілу сәті ачяқталған тұста дене массасының жалпы орталық нүктесі аударылу тәсілімен секірушіге қарағанда 3-4 см. төмен болады.

2. "Фосбюри флоп" тәсілімен секірушінің тік аяқпен сермелу.

"Фосбюри флоп" тәсілімен секірушінің тік аяқпен сермелуді орындау кезіндегі соққы күші 400-500 кг. Аралығынд өзгереді. Ал бүгілген аяқпен сермелгенде, ол ұзақтығы жағынан да, көрсеткіші жағынан да азайып, 250-400 кг. Болады. ''Фосбюри флоп'' - тың классикалық тәсілінде күші 70-80 килограммаға жетіп, ал тік аяқпен сермелуді орындау тәсілінде -120-140 кг. Болады.

Серпілмелік жағдайындағы күш итерілетін аяқтың инерциялық үлесі есебінен пайда болады./ И.В.Лазарев, 1985 /

Сермелеу қозғалысы итерілудің сермелеу күшіне жіне ұшу жағдайында дене массасының жалпы орталық нүктесінің ауысуына ықпал етеді. Итерілген кезде қолмен жұмыстың екі тәсәлі пайдаланылады : бірдей алып жүру және асимметриялы алып жүру. Екінші тәсіл неғұрлым тез итеріледі. Дегенмен, бірінші және екінші тәсілдерде де қолмен және аяқпен ермеу бірқалыпты орындалып, иықты алға қарай және аяқпен сермеу бірқалыпты орындалып, иықты алға қарай жіберумен аяқталады. Итерілудің ортасындағы күш негізінен сермелеу жағдайында тірелу реакциясына сермеу буындарының жалпы аяқтың тік жағдайына қарағанда артық болады.

Итерілуге кірісер сәтте денеге орталық жүгіру күші әсер етеді. Ол елеулі күш құрап, секіруші денесінің тік жағдайдан горизонталь жағдайға ауысуына мүмкіндік береді. Дененің горизонталь жағдайы иықтың белдеуге қарай қозғалуы есебінен ғана емес, бөксені жоғары қарай иықпен салыстырғанда тез ауыстыру есебінен болуына талпыну қажет.Жүгіру жылдамдығы неғұрлым жоғары болса, ұшу бұрышы 50-ден 60 градусқа дейін жетеді.