34
- аз сӛзге терең мағына сыйғызу
(нақтылық, дәлдік);
- ойын бейнелі, кӛркем айшықты
да шешен оралымдарды пайдалана оты-
рып жеткізу (ауызша да жазбаша да);
- ауызекі сӛйлеу тіліндегі мәнер-
лілік, айқындық, нақтылық, дәлдік,
жүйелілік,
еркіндік;
- жазба тілдеріндегі жатықтық,
сӛздерді түрлендіре пайдалану, шешен-
дік сауаттылық, жазу мәдениетіне
қойылатын талаптарды меңгеру;
- кӛркем әдебиеттен алған білім-
дерін қазақ тілі сабақтарында қазақ
тілінен алған білімдерін әдебиетте
пайдалана білу.
Қазақ тілі мен әдебиетіне тән
ортақ жазба жұмыстарының басқа да
түрлері баршылық, оларды тақырыпқа
сай үйлестіре отырып жүргізсе, тіл
дамыту жұмыстары нәтижелі болмақ.
Мысалы, хаттың, күнделіктің, диалог-
тарға
негізделген
жұмыстардың,
монолог-толғаулардың орны ерекше.
Оқушының сӛздік қорын байытуда
проблемалақ, ситуациялық сұрақтар
беріп, ойландыра отырып, оқушы ойын
жетілдіруді үнемі басшылыққа аламын.
Сабақ
барысында
«Аяқталмаған
сӛйлем», «Жалғасын тауып жаз», «Ой
оралымдары», «Ой жалғастыру» т.б.
шығармашылық ойындар қолдануда
мен
оқушы
қызығушылығы
мен
ынтасын аңғардым.
Кӛркемдік қабілеті дамыған, айтар
ойы бар, шындық пердесіне батыл да
сенімді қарайтын жеткіншектер ғана
болашақ білім иелері болмақ.
Дәптер тексерушіге естелік:
1. Бастауыш сынып оқушылары-
ның дәптері күнде тексеріледі;
2. Жоғарғы сынып оқушылары-
ның дәптері аптасына 1 рет тексеріледі;
3. Жоғарғы сынып оқушылары-
ның дәптері
айына бір рет тексеріледі;
4. Мұғалім тексеруінен кейін қате
болмауы керек;
5. Ескертулерді жазып отыруы
керек;
6. Каллиграфияға мән беруі керек;
7. Әрбір жаңа мәтінді сӛйлем азат
жолдан басталуы керек;
8. Әрбір жұмыстың арасында бір-
ақ жол
қалуы керек;
9. Күні, айын, жаттығу нӛмірін бір
бетке, мәтінді екінші бетке жазуға
болмайды;
10. Сыныпта орындаған жұмыс-
тан қате кетпеуі керек;
11. Дәптер
қапталған
болуы
керек, қапталуы мен дәптердің сыртқы
адресі ӛз алдына бірыңғай болуы керек;
12. Дәптер
бағасын
аракідік
журналға қоюға болады;
13. Жақсы
оқитын оқушының
қатесін түзетпей, астын сызып кӛрсе-
туге болады. (Осы іске асқан ба?)
14. Оқушылар дәптерін бір-біріне
тексертуге болады. (Бұл іске асқан ба?)
15. Ӛздігінен жұмыс дәптерлері
бар ма, тексеріле ме, жай-күйі қалай?
16. Диктант, бақылау дәптерлері
бар ма?
Қатемен жұмыс жасалған ба?
17. Дәптерлердің кезектесіп пай-
далануы қалай?
18. Дәптерлері үлгілі деп бағалай-
тын оқушы бар ма? (Қай сыныпта, қай
пәннен)
19. Факультатив сабақтарға дәп-
тер арналған ба? Қандай жұмыстар
жүргізілген, тексерілген бе?
20. Бірлестікте
дәптер
жайлы
мәселе қаралған ба?
Қатемен
жҧмыс
жҥргізу
тәжірибем.
Қазақ тілінің бағдарламасында әр
тараудан кейін немесе тараудың орта-
сында (тарау кӛлеміне байланысты)
диктант алынады, диктантқа (оны жат
жазу, сынықхат деп те жүрді) 2 сағат
беріледі, байқап жүрмін, кӛріп те жүр-
мін,
осы екі сағат, яғни сабағы кӛп мұға-
лімге қиындық туғызады, қатемен жұ-
мысты қалай жүргізуді білмей қина-
лады, біреулер қатені үстінен қызыл
сиямен түзейді де қайта жазғызады,
біреулер астын сызып қойып түзетеді,
бұл оқушыға жеңілдік туғызады, ойла-
нуға мүмкіндік жасамайды.
4 (42) 2014
Мҧғалім іс-тәжірибесінен
173
35
Оқушы диктантта жіберген қате-
лерін ӛзі тауып, ӛзі түзетуі керек. Ол
үшін 5-сыныпта алғашқы диктанттан
кейін-ақ түсіндіре бастаймын, бір-екі
жазғаннан кейін ӛздері ӛз қатесін табуға
дағдыланып алады, қате іздеп отырмау
үшін келесі жолы қате жібермеуге
тырысады.
«Қатемен
жұмысты»,
яғни
диктантта жіберілген қатемен жұмысты
тӛмендегідей түрде жүргіземін.
Сабақтың тақырыбы: Қатемен
жұмыс.
Сабақтың мақсаты:
білімділік:
сауатты жазуға қалыптастыру;
тәрбие-
лік: еңбекке баулу;
дамытушылық: ӛз
қателерін оқушылардың ӛздеріне ізде-
тіп, тапқызып, ӛткен ережелерді еске
түсіру арқылы келешекте қате жібермеу
жолдарын
қарастыру, дағдыландыру.
Сабақ әдісі: ӛздік жұмыс.
Сабақтың барысы:
Ҧйымдастыру кезеңі.
Тексерілген диктант дәптерлерін
жеке-жеке үлестіріп, диктант бағасымен
және қателерінің санымен таныстырып,
журналға бағаларын қойып, енді қате-
мен жұмыс жүргізетіндігімді ескерте-
мін, балалар ӛздері де екінші күнгі
(диктанттан
кейінгі)
сабақтарының
қатемен жұмыс екенін біледі.
Оқушы диктантқа қойылған баға-
дан кейінгі жолдың ортасына ай мен
күннен кейін «Қатемен жұмыс» деп
жазып қояды. Қатемен жұмыс тәртібі
ӛзгермеуі керек.
Мұғалім қатемен жұмысты тез
тексеру үшін, шатаспай тексеру үшін
оқушылар алдымен бірінші жолдағы
қатені, сонан соң екінші, үшінші,
тӛртінші т.б. жолдағы қателерді іздеп
табады, дұрысын жазады.
Мәтінде еш дыбыс, ешбір тыныс
белгісі түзетілмейді, қателер шартты
белгімен жолдың шетіне белгіленеді,
сол
шартты
белгі
арқылы
қате
табылады. Мысалы, дыбыстық қате
- /,
бас әріппен жазылатын сӛздер (сӛйлем
басында келетін немесе жалқы есімдер)
- /, пунктуациялық (тыныс белгісі)
қателері -,
, бӛлек жазылатын сӛздер:
шылау,күрделі сӛздердің кейбіреуі т.б.
-,
бірге жазылатын сӛздер -, тасымал -,
қалып қойған сӛз -,.
Бала қате жіберген сӛзді іздеп
тауып дұрысын жазады да, сол жазған
әріптің астын сызып қояды немесе
қойған тыныс белгісінің, не бірге
жазылған сӛздің, не бӛлек жазылған
сӛздің астын сызады.
Стилистикалық
қате,
оның
ерекшеліктері.
Мектепте
қатенің
үш
түрі
кӛрсетіліп жүр:
- орфографиялық қате;
- пунктуациялық қате;
- стилистикалық қате.
Алдыңғы екеуі туралы арнайы
еңбектер де бар. Мұғалімдер бұл қате-
лерді негізінен жақсы ажыратып, олар-
ды болдырмау мақсатында кӛп жұмыс-
тар жүргізіп келеді. Ал, стилистикалық
қателерге соңғы кезде ғана кӛңіл бӛліне
бастады. Бұл орайда, мектеп оқулығына
жазылған әдістемелік нұсқауда ғалым
А.Айғабылов
былай
деп
жазады:
«Алғашқы екеуіне кӛбірек кӛңіл бӛліне-
ді де, соңғысына талдау аз жасалады.
Бұның себебі, стилистикалық қатенің
болуы неліктен, себептері неде екеніне
осы кезге дейін мұғалімдердің ӛзі де аз
кӛңіл бӛледі». Бұл – ӛте орынды
айтылған пікір.
Стилистикалық қате дегеніміз не?
Кӛп жағдайда бұл сӛйлемді дұрыс құра
білмеуден деп түсіндіріледі. Алайда,
бұл түсінік жеткіліксіз. Стилистикалық
қате дегеніміз жазба жұмыстардағы
оқушының сӛз байлығының жұтаңды-
ғынан, тілдік құралдарды айту мақсаты-
на орай дәл, айқын, мәнерлі, жеткізе
білмеуден болатын қате.
Стилистикалық қателердің болу
себебін негізінен ҥшке бӛлуге болады:
- қазақ тілінің тілдік ресурстарын
жете білмеуі;
- стилистикалық
түсініктерінің
таяздығы;
- әрбір стильдің ӛзіндік ерек-
шеліктерінің білмеуі.
Мҧғалім іс-тәжірибесінен
4 (42) 2014
174
