1 Жауапты хатшы

         
4           
мектепті  №13  Құмсуат  колхозында,       
7  жылдық  мектепті  Ким  мектебінде,  ал 
орта мектепті  Бірінші Май  кеңшарында 
1953  жылы  бітіреді.  Осы  жылы 
Қызылорда  педагогикалық  институты-
ның  физика-математика  факультетіне 
оқуға  түсіп,  оны  «физика»  мамандығы 
бойынша  1957  жылы  үздік  бітіреді. 
Мұғалімдік  қызметінің  алғашқы  қада-
мын  ӛзі  оқып бітірген қазіргі  №40  орта 
мектепте бастайды. 
Мектепте физика, математика пән-
дерінен сабақтар бере бастайды. Бойына 
білімнің  бұла  күшін  жинаған  жас  жігіт 
тынымсыз  еңбегінің  және  үздіксіз  ізде-
нісінің  арқасында  аз  уақыттың  ішінде 
елге  сыйлы  болады.  Мектептің  және 
ауылдың қоғамдық ӛміріне белсене ара-
ласып,  мектеп  жанынан  құрылған  ӛнді-
рістік  бригадаға  басшылық  жасап,  оқу-
шыларды  еңбек  тәрбиесіне  баулиды, 
ауылдың  кӛркеюіне  ӛз  үлесін  қосады. 
Ӛз пәнін терең меңгеруі, жоғары ұйым-
дастырушылық  қабілеті,  әрбір  іске  ас-
қан жауапкершілікпен қарауы, ӛзіне де, 
ӛзгеге де талап қоя білуі сияқты қасиет-
тері  арқасында  Базарбек  ағай  2-3  жыл-
дың  ішінде  мектеп  оқу  ісінің  меңгеру-
шісі қызметіне тағайындалады. 
Базарбек  Қашқынбаев  1962  жылы 
ӛзі  білім  алған  Қызылорда  педагоги-
калық институтының «Теориялық физи-
ка»  кафедрасына  оқытушылық  қызмет-
ке  шақыртылады.  Оқу  орнына  келген 
уақыттан  бастап  студенттерге  сапалы 
дәріс беріп, ғылыми бағыттағы зерттеу-
шілік  жұмыстармен  айналыса  бастады. 
Институттағы  қоғамдық  жұмыстарға  да 
белсене  араласып,  осы  жылы  партия 
ұйымының  хатшысы,  институт  партбю-
росының мүшесі болып сайланады. 
Жас  маманның  терең  білімі  мен 
ғылымға  деген  құштарлығын,  зерттеу 
жұмыстарына  деген  бейімділігін  байқа-
ған  кафедра  меңгерушісі  Зұлқарнай 
Икрамов оны ӛзі оқыған Киев қаласына 
барып,  аспирантураға  түсуіне  бағыт-
бағдар  жасайды.  Сӛйтіп,  ғылымдағы 
ізденісін 1967 жылы адамзат баласының 
тарихында  айырықша  орын  алатын 
Киев  шаhарындағы  іргелі  оқу  орны 
Тарас Шевченко атындағы Киев универ-
ситетінің  теориялық  механика  кафедра-
сында  аспирант  болудан  бастайды. 
Базекең «Жоғары жиілікті электр тоғын 
ӛндіретін  жаңа  типтегі  массивті  ротор-
лы  турбогенераторлардан  электромаг-
ниттік  ӛрістің  таралуын  зерттеу»  тақы-
рыбында ғылыми зерттеулерін 3 жылда 
аяқтап,  кандидаттық  диссертациясын 
сәтті  қорғап,  техника  ғылымдарының 
кандидаты  ғылыми  дәрежесіне  ие  бо-
лып, елге оралады. 1971 жылдан педаго-
гикалық институттың «Физиканы оқыту 
және жалпы техникалық пәндер» кафед-
расын басқарды. 
1977-1979 
жылдары 
Киевтегі 
Украина  Ғылым  Академиясының  Элек-
тродинамика институтында докторанту-
рада  оқып,  ӛзінің  ғылыми  зерттеулерін 
жалғастырды.  Зерттеулердің  қорытын-
дысы  бойынша  халық  шаруашылығына 
аса  қажетті  жоғары  жиілікті  электр 
тоғын  ӛндіретін  жаңа  типті  массивті 
турбогенераторлардың  жаңа  үлгісі  ұсы-
нылды. 
«Ӛзіне де, ӛзгеге де талап қоя біле-
ді»  дегеннен  шығады,  аспирант  және 
докторант  болып  жүрген  кезеңінде 
тумысынан еңбекқор Базекең Киев уни-
верситетінде білім алып жатқан барлық 
қазақ  азаматтарының  тәртіпті  болула-
рын,  уақытылы  оқу  залына  барып  ғы-
лыммен айналысуларын, жатақханадағы 
тәртіпті  бұзбауларын  қатаң  бақылаған. 
Ғылым  жолына  түскен  жастардың  бар-
лығына дерлік Базекең ағалық  және ұс-
таздық  қамқорлық  жасаған.  «Ішетін 
тамағымыздан  бастап,  ғылыми  тақы-
рыпты  таңдау  және  ондағы  зерттеу  жұ-
мыстарына  дейін  ақылын  айтып,  жол 
сілтейтін.  Сол  жігіттердің  бәрі  ғылым 
жолында  табысты  еңбек  етіп  жатыр»,  - 
деп  еске  алады  сол  жылдары  Киевте 
оқыған белгілі ұстаз Ысқақ Қарқынбаев 
ағамыз. 
Базекең  докторантураны  бітірген-
нен  кейін  Қызылорда  педагогикалық 
институтына  кафедра  меңгерушілігі 
қызметіне  қайта  оралады.  1989  жылдан 
Ғалымдар мінбері 
№4 (42) 2014 
8 

         
5           
институттың сырттай оқу факультетінің 
деканы,  1993  жылдан  профессор,  осы 
жылы  ол  институт  жанынан  дарынды 
оқушыларға  арналған  қазақ-түрік  лице-
йін  ашуға  ӛз  үлесін  қоса  отырып,  осы 
лицейдің  директоры  болып  тағайында-
лады. 
Ұстазымыз  жоғары  оқу  орны  мен 
лицейде  қатар  сабақ  бере  жүріп,  сту-
денттер  мен  оқушылардың  бойында 
оқу-білімге,  ғылымға  деген  құштар-
лықты  арттырып,  Отанға  және  туған 
жерге  деген  сүйіспеншілік  сезімдерін 
қалыптастыру  бағытында  ӛлшеусіз  ең-
бек  сіңірді.  Физика  пәніндегі  құбылыс-
тар мен заңдылықтарды түсіндіру бары-
сында  оларды  ӛмірмен  тікелей  байла-
ныста  қарастыратын,  оның  ӛмірде  қол-
данылуы  жағына  басты  назар  аудара-
тын. Бұл дегеніңіз қазіргі уақытта білім 
жүйесінде күн тәртібінде тұрған оқушы-
лардың  функционалдық  сауаттылығын 
қалыптастырудың ӛзі емес пе? 
Әдетте, кез келген ұстаздың еңбегі 
оның  шәкірттерінің  жетістігімен  баға-
латыны  белгілі.  Ағайдың  шәкірттерінің 
ішінде  ғылым  докторлары  мен  ғылым 
кандидаттары, жоғары оқу орны ректор-
лары мен институт директорлары, қала-
лық және аудандық білім бӛлім басшы-
лары,  мектеп  директорлары,  медицина 
және мәдениет саласындағы қызметкер-
лер кӛптеп кездеседі. Олардың барлығы 
әлі  күнге  дейін  ӛздерінің  тұлға  болып 
қалыптасуындағы  Базарбек  ағайдың  сі-
ңірген  еңбегі  жайлы  айтудан  жалық-
пауда. 
«Әлемдегі  ең  басты  құдірет  –  ең-
бек  және  тәртіп»,  -  деп  ӛскен  Базекең 
физика ғылымы және оны оқыту әдісте-
месі тақырыбы айналасында 60-қа жуық 
еңбегін  одақтық,  Украина  және  қазақ-
стандық  белгілі  басылым  беттерінде 
жариялады. Ол –  «СССР-дің оқу-ағарту 
ісінің  үздігі»  белгісімен,  ҚР  Білім  және 
ғылым  министрлігінің  және  Облыстық 
Кеңестің  Құрмет  грамоталарымен,  «Ең-
бек  ардагері»  медалімен  марапатталған 
ұлағатты  ұстаз.  Суреті  Жоғары  оқу  ор-
нының  «Құрмет тақтасында» үнемі  ілу-
лі тұратын.  
1997  жылы  Қорқыт  Ата  атындағы 
Қызылорда  мемлекеттік  университеті 
тарихында  Меккеге  барып,  қажы  атан-
ған тұңғыш ғалым да Базарбек ағай бо-
латын. Ислам дінінің жастарды иманды-
лыққа  тәрбиелеудегі,  қоғамды  ізгілікке 
шақырудағы  рӛліне  терең  ғылыми  кӛз-
қараспен қарайтын еді. 
Қорқыт Ата атындағы мемлекеттік 
университеттің  ӛзі  ӛмір  бойы  дәріс  ӛт-
кізген «Электротехника негіздері» зерт-
ханасына  профессор  Базарбек  Қашқын-
байұлының есімі берілді. Ағайдың ӛмір 
бойы  оқу  қағидатын  ұстана  жүріп, 
Мәскеу,  Ленинград,  Киев  және  Алматы 
қалаларынан  жинаған  3000  данадан  ар-
тық  құнды  кітаптарын жұбайы  Тоқсұлу 
апай мен баласы Сексенбай университет 
кітапханасына сыйға тартты. 
 
 
Базарбек ағайымыз жұбайы  
Тоқсұлу апаймен бірге 
 
Базарбек ағай – ұлағатты ұстаз бо-
лумен  қатар  үлгілі  отбасы  иесі,  жақсы 
әке  бола  білген  жан.  Жұбайы  Тоқсұлу 
апай  –  педагогикалық  институттың 
физика-математика  факультетін  бітіріп, 
ұзақ жылдар бойы Қызылорда қаласын-
дағы орта мектепте математика пәнінен 
сабақ  берген,  саналы  шәкірттер  тәрбие-
леген  ұстаз.  Апай  қазір  балаларымен 
Астана  қаласында  тұрады.  Туған  інісі 
Орынбасар 
– 
ғылым 
кандидаты, 
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық 
университетінде  математикадан  дәріс 
береді.  
№4 (42) 2014 
Ғалымдар мінбері 
 
9