Дәріс №14. Әлеуметтік-экологиялық дағдарыс және «орнықты даму» концепциясы

«Экологиялық дағдарыс» ең алғашқы рет 20-шы ғасырдың 70-ші жылдары қолданылды, себебі сол кезеңде өндірістік күш пен қоғамдық ортаны қорғаудың қайшыласының басталуы еді.

Қоршаған табиғи ортаның дегридациялануы көбіне адамның денсаулығына және оның тұқым қуалауына зиян. Қазақстанның 20%-дан астам териториясы эклогиялық дағдарыста, экологиялық құрыған (зона) аймақ. Осы кезеңде адамдар денсаулыққа зиянды заттардың 5 және оданда көп асқан төрімен демалады. Сондықтан туу азайып, өлім көбейіп келеді. Елімізде орташа өмір сүру 69,5 жыл, ол батыс елдерге (44 ел) қарағанда 8-10 жыл төмен. Әрбір 10 бала генетикалық жетілмеген болып тууады. Армия қатарына алынатын балалардың 45%-ң психологиясы дұрыс емес.

Әрбір 4-ші әйел баланың генетикалық денсаулығына байланысты туа алмайды, әрбір 4-ші ер адам импотент.

Қоршаған ортаның деградациясы және оның салдары- бұл экологиялық дағдарыстың бір ғана жағы, екінші жағы экологиялық дағдарысты экологиялық дағдарысты қалпына келтіре алмайтын мемлекеттік және қоғамдық құрылыстар. Мемлекет ішінде бұл біріншіден қоршаған ортаны қорғайтын мекемелердің жеткілікті жұмыс істемуінде, екішші жағынан қоршаған ортаны қорғау туралы заңдардың жұмыс істемеуі, үшінші жағынан экологияға жеткілікті көңіл бөлмеу, қойылған тапсырмаларды орындамау.

Экологиялық дағдарыстың әртүрлі себептері бар. Қоршаған ортаның азуы , ластануы, табиғаттың бұзылуы адам тіршілігінің салдарынан және объективті жолдары бар.

Объективті себептеріне жататындар:

табиғат өзін- өзі адам тіршілігінің салдарынан тазарту және реттеу мүмкіншілігінің шегі.

табиғат ресурстарының адам пайдалануы нәтижемінде азаюы және таусылуы.

өндірістің қалдықсыз жұмыс істеуі табиғатқа және өндірісінің қалдықтары.

адамның табиғаттың өсу заңдарын қолдану және мойындау.

Субъективті себептер:

мемлекеттік қошаған ортаны қорғау заңдарымен экономикалық әрекеттерін жеткілікті пайдаланбау;

экологиялық білімнің және тәрбиенәң жетіспеушілігі;

Адам тарихында экологиялық дағдарыстың бірнеше түрі бар.

Тірі жәндіктердің қоршаған және өмір сүретін ортасының біздің тарихымызға өзгеруі, соның нәтижесінде тік жүретін антропидтердің пайда болуы.

Табиғи ресурстардың және тірі организмдердің салыстырмалы түрде бірігуі.

Бірінші антропогенді экологиялық дағдарыс соңғы мұзы периодта ірі жануарларды құрту және консументтер дағдарысы ауыл-шаруашылық революциясына жалғасқан.

Топырақтың тұздану экологиялық дағдарысы және осыдан 3-4 мың жыл бұрын суғарылатын жердің деградациялануы соның нәтижесінде су шықпайтын жерлердің көбеюі. Ауыл шаруашылығының өсуімен ағаштарды пайдалану.

Жаппай жоюға (экологиялық дағдарысқа) әкеліп соқты және өсімдіктер, ресурстары азайды(продуценттер дағдарысы).

Жаңа экологиялық дағдарыс ғаламды ластануға антропогендік тіршіліктердің әсерінен болды.

Жоғарыда айтылып өткендей, адамзат қоғамының алдында тұрған экологиялық мәселелер оның дамуының барлық тарихи кезендерінде орын алып отырады. Экологиялық мәселенің мәні – табиғаттағы қалыптасқан тепе-теңдікті бұзбай адамдардың қажеттілігін қамтамасыз ету.

Қазіргі кезең ерекше биосфералық қызметі – биосфераны қорғау мен сақтап қалу қызметімен анықталып отыр. Экологиялық мәселелердің алдын алу үшін адам ретсіз дамудан тиімді орнықты даму заңдарына негізделген дамуға өтуге тиіс. Тек осы кезде ғана адамзат қоғамының дамуы үздіксіз, бірқалыпты жағдайда табиғи және әлеуметтік дағдарыссыз дамиды. Мұндай дамуды – орнықты даму деп атайды. Бірақ бұл үшін адамдардың сана-сезімі, олардың мақсаты мен адамгершілік бағыттылығы өзгеруі тиіс.