Организмнің өсуі мен даму заңдылықтары

64 
 
1.  Организмнің өсуі мен даму заңдылықтары 
Адам  организмінің  біртұтастығы.  Ағза,  жүйелер,  мүшелер, 
тіндер және жасушалар. Онтогенез бен филогенез туралы ұғым. 
Ағзаның  өсу  мен  даму  заңдылықтары.  Бала  дамуының  сандық 
және сапалық көрсеткіштері. Балалалық шақтың жас кезеңдері.  
2.  Тірек-қимыл жүйесі 
Белсенді  және  белсенді  емес  қозғалыс  аппараты.  Қаңқа. 
Сүйектердің  жіктелуі  мен  құрылысы.  Сүйектердің  жасқа  сай 
ерекшеліктері. 
Қанқа 
сүйектерінің 
өзара 
байланысуы. 
Буындардың  құрылысы  мен  жіктелуі.  Қимыл-қозғалыс 
тарапындағы баланың жасына сай ерекшеліктер.  
Бұлшық  ет  жүйесі.  Қаңқа  бұлшық  еттерінің  құрылысы, 
қызметі  және  жіктелуі.  Қаңқа  бұлшық  еттерінің  жасқа  сай 
ерекшеліктері. 
3.  Жүйке жүйесі. Жоғары жүйке әрекеттер 
Жүйке ұлпасының құрылысы мен қасиеттері. Орталық және 
шеткі  жүйке  жүйелері.  Соматикалық  және  вегетативтік  жүйке 
жүйесі.  Ми  мен  жұлынның  құрылысы  мен  қызметі,  жасқа  сай 
ерекшеліктері.  Ми  қыртысының  цитоархитектоникасы.  Ми 
қыртысындағы  қызметтердің  орналасуы.  Талдағыштар  немесе 
сенсорлық жүйелердің жіктелуі, құрылысы мен қызметі.  
Жүйке жүйесінде өтетін негізгі үрдестер: қозу мен тежелу. 
Жүйке 
үрдістерінің 
индукциясы, 
иррадиациясы, 
концентрациясы.  Жүйке  жүйесі  қызметінің  рефлекторлық 
принципі.  Шартты  және  шартсыз  рефлекстер.  Жоғарғы  жүйке 
қызметі. 
Адамның 
жүріс-тұрысы 
мен 
тәртібінің 
нейрофизиологиялық  негіздері.  Анализ  бен  синтез,  жүйке 
жүйесіндегі  интеграция  үрдістері.  Динамикалық  стереотип 
немесе функционалды-динамикалық жүйелер.  
4.  Қан жасаушы және иммундық жүйе 
Қанның  құрамы.  Плазма  және  қан  түйіршіктері. 
Эритроциттер,  лейкоциттер,  тромбоциттер.  Қан  жасаушы  және 
иммунитет  жүйесінің  мүшелері,  олардың  жас  ерекшеліктері. 
Лимфа  жүйесі.  Лимфаның  құрамы  мен  қызметі.  Жасушалық 
және гуморальдық иммунитет.  
 
 
 

65 
 
5.  Жүрек-қантамыр жүйесі 
Қанайналым шеңберлері. Жүректің құрылысы мен қызметі. 
Артериялық  қан  қысымы,  тамыр  соғысы.  Қантамырлардың 
түрлері. Қан айналымның реттелуі, жасқа сай ерекшеліктері. 
6.  Тыныс жүйесі 
Тыныс  жолдары  мен  өкпенің  құрылысы  және  қызметі, 
жасқа  сай  ерекшеліктері.  Газалмасу  үрдісі.  Дем  алу  және  дем 
шығару тетіктері. Балалардың тыныс алу көрсеткіштері.  
7.  Асқорыту жүйесі. Зат алмасу.  
Асқазан-ішек  жолдарының  бөлімдері.  Асқорыту  бездері 
мен  сөлдері.  Тағамның  қорытылуы  мен  сіңірілуі.  Асқорыту 
үрдісінің  реттелуі.  Бауырдың  жан-жақты  қызметі.  Тістердің 
құрылысы, тісжегінің алдын-алу.  
Тағамның  сандық  және  сапалық  құрамы,  нәрлі  заттардың 
түрлері.  Тағамдық  өнімдердің  нәрлілік  және  қуаттылық 
құндылығы.  Ақуыз,  май,  көмірсу  алмасуы.  Энергия  алмасуы. 
Дәрумендер  мен  минералдар  алмасуы,  су  алмасуы.  Зат 
алмасуының реттелуі, жас ерекшеліктері.  
8.  Эндокриндік жүйесі. 
Организмдегі  үрдістердің  гуморальдық  жолмен  реттелуі. 
Ішкі  секреция  бездерінің  құрылысы,  қызметі  жасқа  сай 
ерекшеліктері.  Гормондар,  олардың  химиялық  табиғаты,  әсер 
ету 
тетіктері. 
Эндокриндік 
бездердің 
гипо 
және 
гиперфункциясы.  
9.  Несеп – жыныс жүйесі. 
Бүйректің және несеп шығару жолдарының құрылысы және 
қызметі,  жасқа  сай  ерекшеліктері.  Зәр  түзілуінің  және 
шығарылуының  кезеңдері.  Біріншілік  және  екіншілік  несеп. 
Энурез, себептері, алдын-алу мен емдеу ұстанымдары.  
Балалардың  аталық  және  аналық  жыныс  мүшелерінің 
анатомиялық-физиологиялық ерекшеліктері. Жыныстық жетілу, 
жыныстық тәрбие мен тазалық негіздері.  
 
Лабораторлық сабақтар тақырыбының үлгілік тізімі 
1.  Антропометриялық 
өлшеулер,  өткізу  әдістемесі  және 
нәтижелерді бағалау.  
2.  Балабақша,  мектеп  және  интернат  жер  телімінің  және 
ғимаратының жобалануына қойылатын гигиеналық талаптар. 

66 
 
3.  Балабақша, 
мектеп  және 
интернат  бөлмелері 
мен 
микроклиматына қойылатын гигиеналық талаптар. 
4.  Жарықтануға  қойылатын  гигиеналық  талаптар.  Табиғи  және 
жасанды жарықтану.  
5.  Балабақшадағы,  мектептегі  және  интернаттағы  жабдықтарға 
қойылатын гигиеналық талаптар. 
6.  Балалар  мен  жасөспірімдердің  күн  тәртібінің  гигиеналық 
негіздері.  
7.  Балабақшадағы,  мектептегі  және  интернаттағы  оқу-тәрбие 
үрдісіне қойылатын гигиеналық талаптар.  
8.  Оқушылардың  еңбек  сабақтарының,  өндірістік  еңбегінің 
гигиенасы. 
9.  Балабақшадағы,  мектептегі  және  интернаттағы  балалардың 
тамақтануын ұйымдастыруға қойылатын гигиеналық талаптар.  
10.  Балалардың киімінің, аяқ-киімінің, тері күтімінің гигиенасы. 
11.  Теледидар  көруге  және  компьютермен  жұмыс  істеуге 
қойылатын гигиеналық талаптар.  
12. Балабақша,  мектеп  және  интернаттағы  санитарлық-тазарту 
жұмыстары. 
13. Балалардың гигиеналық тәрбиесі. 
14.  Ата-аналармен  және  балалар  мекемесі  қызметкерлерімен 
өткізілетін санитарлық-ағарту жұмысы. 
15. Білім беру мекемелеріндегі медициналық қызмет.  
 
СОӨЖ тақырыптарының үлгілері 
1.  Балалардың  денсаулық  топтары  және  оларды  анықтау 
критерийлері.  
2.  Адам ағзасының компенсаторлы-бейімделу тетіктері.  
3.  Әртүрлі жастағы балаларға арналған ас мәзірін құрастыру.  
4.  Қан топтары және резус-фактор. 
5.  Балалар ұйқысының физиологиясы. 
6.  Балалар 
мекемесіндегі 
санитарлық-эпидемиологиялық 
шаралар. Карантин. 
7.  ҚР Ұлттық егу кестесі.  
 
СӨЖ тақырыптарының үлгілері 
1.  Жасуша  құрылысы,  тіндердің  түрлері  мен  қызметі  бойынша 
сурет салып, түсіндіру.