1 Қазақстан республикасы жоғары оқу орындарының

100
бойынша
талдау
жасалды
. 
Д
. 
Кэттел
жұмыстарының
нəтижесі
психологияның
шынайы
жəне
нақты
ғылымға
айналуына
мүмкіндік
берді
. 1885 
жылы
ол
адамның
психикалық
қасиеттерін
өлшеу
тəсілдерін
анықтады
. 1890 
жылы
тесттердің
50 
түрін
қолдануға
ұсынды
. 
Мəліметтерді
өңдеу
барысында
математикалық
статистика
жəне
эмпирикалық
əдіс
кеңінен
қолданылды
. 
Осыдан
кейін
психо
-
метрия
ұғымы
да
жан
-
жақты
пайдаланыла
бастады
. 
Тесттің
алғашқы
дамуы
ХІХ
ғасырмен
байланысты
. 
Тесттің
теориялық
жəне
практикалық
дамуына
Француз
дəрігері
А
. 
Бинэ
үлкен
үлес
қосқан
. 
Альфред
Бине
(1857-1911) 
Франциядағы
экс
-
перменталды
психологияның
жəне
тестологияның
негізін
салу
-
шы
болып
табылады
. 1889 
жылы
Сарбонда
Франциядағы
алғашқы
эксперименталды
психология
лабороториясының
негізін
салды
. 
ХХ
ғасыр
басында
Симонмен
бірге
балалардың
ақыл
-
ойы
мен
та
-
ным
процестерінің
даму
деңгейін
анықтайтын
тест
құрастырды
. 
Сана
жəне
жеке
адам
патологиясы
, 
ақыл
-
естің
тежелуін
, 
ойлау
, 
ес
процестерінің
индивидуалды
ерекшеліктері
жəне
т
.
б
. 
мəселелерді
өңдеумен
шұғылданды
.
Қазіргі
кезде
Стэндфорд
– 
Бине
тесті
кеңінен
қолданылады
. 
Ол
тест
сөйлеудің
даму
деңгейін
, 
қабылдауын
, 
ес
пен
логикалық
ойлау
қабілетін
бағалауға
арналған
шкалалардан
тұрады
. 
Бұл
тест
арқылы
зерттелушінің
ақыл
-
ойы
мен
психологиялық
жасын
анықтауға
бо
-
лады
.
Векслер
тесті
– 
ақыл
-
ойдың
даму
деңгейін
бағалауға
арналған
. 
Бұл
тесттің
бірнеше
варианттары
бар
, 
зерттелушінің
жасына
бай
-
ланысты
қолданылады
. 
Тест
жеке
субтесттерден
тұрады
. 
Осы
суб
-
тест
бойынша
алынған
нəтижелер
тесттің
екі
көрсеткіш
негізінде
қорытындыланады
. 
ВИП
-
вербалды
қабілеттілік
көрсеткіші
, 
онда
сөздік
тапсырмалардан
тұратын
субтесттерді
ауызша
түсіндіру
арқылы
бағаланады
. 
НИП
-
вербалсыз
қабілеттілік
көрсеткіші
, 
онда
сөз
қолданылмайды
, 
жазбаша
тапсырмаларды
орындау
бойынша
анықталады
.
1904 
жылы
Францияда
ақыл
-
ойы
тежелген
балалардың
қабілетін
анықтауға
арналған
А
. 
Бине
жəне
Т
. 
Симон
тесттер
жиынтығын
ұсынды
. 
Олар
1908 
жылы
«
интеллектуалдық
коэффициентін
» 
анықтайтын
шкаласын
ұсынса
, 
кейіннен
ол
кəсіби
құндылығы
бар
тесттер
қатарына
жетті
.
АҚШ
-
та
Бине
-
Симон
шкаласының
кеңінен
таралуына
амери
-
кан
психологы
К
. 
Халл
күш
салды
. 
Ол
оқушылардың
интеллектісін

101
анықтауда
тəжірибиелік
зерттеу
нəтижесі
мен
педагогикалық
прак
-
тика
тиімділігі
арасындағы
байланыстың
бар
екендігін
анықтады
.
1891 
жылы
неміс
психологы
Г
. 
Мюнстерберг
трамвайлардың
ва
-
гон
басшыларын
таңдауға
арналған
тесттерін
ұсынды
. 
Мектептер
-
де
тестология
кеңінен
қолданылды
. 
АҚШ
-
та
балалардың
ақыл
-
ой
дамуын
анықтауға
арналған
тесттерге
баса
назар
аударылды
. 1894 
жылы
АҚШ
балаларды
зерттеуге
арналған
27 
лаборотория
құрылып
, 
4 
арнайы
журналдар
шығарыла
бастады
.
Практикалық
психологияның
бұл
бағытының
Ресейде
дамуына
В
. 
М
. 
Бехтерев
үлес
қосты
. 
Ол
рефлексология
принциптерін
алғаш
рет
қалыптастырды
, 
бұл
адамның
психофизиологиялық
қасиеттерін
бағалауға
арналған
əдістерді
өңдеуге
ықпалын
тигізді
.
Ресейде
еңбек
психологиясы
мен
психотехниканың
дамуы
, 
ең
алдымен
, 
И
. 
М
. 
Сеченов
есімімен
байланысты
. 
Еңбек
психологи
-
ясы
мен
психотехника
негізін
салушылар
қатарына
А
. 
Ф
. 
Лазур
-
ский
, 
В
. 
М
. 
Бехтерев
, 
Л
. 
С
. 
Выготский
, 
В
. 
Н
. 
Мясищев
, 
М
. 
А
. 
Берн
-
штейн
жəне
т
.
б
. 
үлес
қосып
, 
бұл
кезеңде
еңбекті
ұйымдастыру
, 
пси
-
хология
жəне
психодиагностика
мəселелерін
зерттейтін
12 
ғылыми
зерттеу
институттары
150 
лабороториялар
ашылып
, 
психологиялық
əдебиеттер
шығарыла
бастады
. 
ХХ
ғасырдың
20-30 
жылдары
Ресейде
тестологияның
экспери
-
менталды
теориясының
дамуы
байқалды
. 
Кеңестік
заманда
психо
-
логтар
тест
процедурасының
валидтілігін
төмен
бағалағанымен
, 
психодиагностиканың
жедел
дамуына
өз
əсерлерін
тигізді
. 
Осы
кезде
эксперименттік
психологияның
іргетасын
қалаушылар
қатарынан
И
. 
П
. 
Павлов
жəне
Л
. 
А
. 
Орбели
, 
Л
. 
С
. 
Выготскийй
, 
А
. 
А
. 
Ухтомский
, 
Б
. 
М
. 
Теплов
жəне
тағы
басқа
да
ғалымдарымыздың
зерттеулерін
дүние
жүзі
мойындауына
тура
келді
. 
Тесттердің
жаңа
формаларының
дамуына
де
-
ген
қызығушылықты
А
. 
П
. 
Болтуновтың
(1928) «
Ақыл
өлшеу
шкала
-
сы
» 
қалыптастырды
. 
Бине
-
Симон
шкаласының
əйгілілігіне
қарамастан
, 
Болтунов
əдісі
адамның
ақыл
-
ой
дамуын
бағалауға
арналған
жаңа
суб
-
тесттерден
тұрды
. 
Жаңа
нұсқау
өңделді
, 
хронометраж
өзгертілді
, 
жастық
ерекшеліктер
анықталды
, 
тестті
топтық
формада
өткізу
ұсынылды
. 
Отандық
психодиагностикалық
тарихында
М
. 
Ю
. 
Сыркин
еңбектері
негізгі
орын
алады
. 
Жүргізілген
жұмыстар
А
. 
Биненің
«
тест
-
тер
көрсеткіштері
мен
адамдардың
əлеуметтік
қасиеттері
арасында
тұрақты
статистикалық
байланыс
бар
» 
деген
болжамы
дəлелденді
.
Тестологияның
дамуына
зор
ықпал
тигізген
Г
. 
И
. 
Россолимо
болды
, 
ол
психикалық
процестердің
нормалық
жəне
патологиялық

102
көрсеткіштерін
психологиялық
профиль
өлшемін
айқындайтын
жо
-
баны
өңдеді
. 
Сонымен
қатар
, 
жеке
психикалық
қасиеттерді
анықтау
үшін
тұлға
туралы
толық
көрініс
беретін
сандық
бағалау
əдісін
əзірледі
. 
Бұл
əдіспен
: 
зейін
, 
қабылдаушылық
, 
ерікті
есте
сақтау
, 
ассоциациялық
процестер
(
ойда
суреттеу
жəне
ойлау
) – 
бес
топқа
бөлінетін
11 
психикалық
процесті
бағалау
болады
. 
Осының
əрбір
процесін
орындауға
қарай
арнайы
шкаламен
«
күші
» 
бағаланады
. 
Дұрыс
жауаптар
сызбада
нүктемен
белгіленеді
. 
Осы
нүктелерді
қосып
, 
адамның
«
психологиялық
бағыты
» 
анықталады
. 
1920 
жылы
ғылыми
-
практикалық
зерттеу
бағдарламалары
өңделді
. 
Олар
3 
негізгі
зерттеу
бағыттарынан
тұрды
.
а
) 
адамдарды
зерттеу
(«
еңбек
күйінің
субъективті
жағдайы
»)
б
) 
еңбек
құрамына
икемделу
жəне
зерттеу
(«
еңбек
материалды
жағдайы
»)
в
) 
еңбекті
ұйымдастырудың
рационалды
əдістері
1950 
жылдың
соңына
қарай
ғана
психодиагностика
бой
-
ынша
ғылыми
-
зерттеу
жұмыстары
қайта
жаңғыртылды
. 1958 
жылы
К
. 
К
. 
Платонов
басшылығымен
бірінші
ғылыми
зерттеу
жұмыстары
психотехникалық
мəселелер
бойынша
жүргізілді
.
1960 
жылы
эксперименталды
жəне
психодиагностиканың
сандық
жəне
сапалық
көрсеткіштерін
зерттеу
күрт
өсті
. 
Компьютерлік
пси
-
ходиагностика
іргетасы
қаланып
, 
компьютер
мен
математикалық
əдістер
алғашқы
орынға
қойылады
.
Психодиагностиканың
негізгі
құралы
ретінде
құжаттарын
өнімді
еңбек
жемістерімен
жұмыс
жасай
білуге
дағдыланады
. 
Қоғамның
басты
байлығы
ретінде
адам
факторларға
бетбұрыс
жасау
, 
оның
интеллектуалдық
потенциалын
дамыту
, 
даралық
шығармашылық
т
.
б
. 
жеке
тұлғаға
тəн
басты
қасиеттерді
қалыптастыру
, 
мұғалім
қызметіне
тікелей
байланысты
. 
Əр
оқушының
дамуына
тиімді
жағдай
жасап
, 
жеке
тұлғаны
қалыптастырудың
психологиялық
стра
-
тегиясын
жүзеге
асыратын
мұғалім
зерттеуге
деген
сұранысының
өзектілігі
жоғары
деңгейде
.
Психологиялық
диагностика
əдістерін
практикалық
түрде
қолдану
көпшілік
сипатқа
ие
болып
отыр
. 
Мектептегі
оқуға
бейімділігін
анықтайтын
психодиагностикалық
дəрістің
сенімділік
дəрежесі
үш
жағдайға
: 
əдіс
объективтігіне
, 
тест
міндеттерінің
біртектілігіне
жəне
балалардың
өлшенетін
қасиеттерінің
тұрақтылығына
байланысты
. 
Сондықтан
да
сенімділікті
тексерудің
дəстүрлі
практикасы
мен
оның
жаңа
модельдерін
қалыптастыру
қажеттілігі
туындайды
. 

жүктеу 20,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: