1 Қазақстан республикасы жоғары оқу орындарының

16
тестіне
«
интеллектуалды
(
сұрыптап
) 
топтастыру
» 
мазмұнымен
1 
млн
727 
мың
американ
солдаттары
қатыстырылды
.
2-
кезең
 – 
30 
жылдардың
ортасы
50 
жылдардың
аяғы
. 
Бұл
кезеңде
əдіснамалық
жəне
теориялық
мазмұндағы
есте
сақтауға
арналған
тесттер
кеңінен
пайдаланылды
. 
Ауқымды
теориялық
жəне
тəжірибелік
жұмыстар
, 
психодиагностикалық
өлшемдер
психологиялық
-
педагогикалық
бағытта
ұйымдастырыла
бастады
. 
Солардың
ішінде
, 
Герхард
Витциактың
екі
іргелі
монографиясы
«
Психодиагностика
негіздері
», «
Преодаление
учебной
неуспевае
-
мости
» 
жəне
Юрген
Гуткенің
«
Оқытудағы
интеллектуалдық
диагно
-
стика
ерекшеліктері
» 
еңбектерінің
маңызы
ерекше
болды
. 
Сонымен
қатар
, 
К
. 
Гутьяраның
«
Психикалық
қасиеттердің
өлшемі
», «
Оқыту
қабілетін
диагностикалауға
кіріспе
» 
ұжымдық
еңбектері
жарық
көрді
.
3-
кезең
– 
практикалық
психологияда
сандық
жəне
сапалық
тест
əдістерін
қолдану
. 
Көптеген
Ресейлік
психологтар
диагностикалық
əдістерді
қолдану
қажеттегін
дəлелдеуге
қадам
жасады
. 
Олардың
алғашқысы
болған
Б
. 
М
. 
Теплов
өзінің
«
СССР
-
дағы
психологиялық
ғылым
» 
атты
мақаласында
психодиагностикалық
зерттеудің
маңыздылығын
баса
көрсетеді
. 
К
. 
К
. 
Платонов
зерттеу
əдістері
бойынша
бағалаудың
үш
түрін
ұсынды
: 
механикалық
, 
формальды
, 
құрылымдық
.
Ковалев
пен
В
. 
И
. 
Мясищев
дифференциалды
зерттеулер
мен
тестілеу
əдістерінің
қорытындысына
дəл
жəне
анық
қол
жеткізудің
жолдарын
көрсетті
.
Сонымен
қатар
, 
Л
. 
Выготский
, 
Ж
. 
Пиаже
, 
Дж
. 
Брунер
балаларға
арналған
ақыл
-
ойды
дамыту
, 
математикалық
-
статистикалық
сапа
-
ларды
анықтау
тестілерін
дамытуға
өз
үлестерін
қосты
. 
Кеңес
психологтары
С
. 
Л
. 
Рубинштейн
, 
А
. 
Н
. 
Леонтьев
, 
А
. 
Б
. 
Ананьев
жəне
т
.
б
. 
еңбектері
, 
соның
ішінде
, 
іс
-
əрекет
психология
-
сы
ХХ
ғасырдағы
кеңестік
психология
ғылымында
басты
орынға
ие
болды
. 
Сол
кезеңде
психология
іс
-
əрекет
барысында
психикалық
бейнелердің
пайда
болуы
, 
қызметі
мен
құрылымы
туралы
ғылым
ретінде
қарастырды
.
Л
. 
С
. 
Выготскийдің
(1896-1934) 
жан
мəселелерін
баяндай
-
тын
мəдени
-
тарихи
теориясы
ілімнің
түрлі
аспектілері
1982-
1984 
жылдары
Мəскеудің
«
Педагогика
» 
баспасынан
шыққан
автордың
6 
томдығында
жарияланған
. 
Мұнда
көтерілген
негізгі
мəселелер
: 1. 
Жоғары
психикалық
функциялардың
даму
тари
-

17
хы
; 2.
Жасөспірім
психологиясы
; 3. 
Жалпы
психология
пробле
-
малары
. 
Жоғары
психикалық
функциялардың
даму
тарихында
– 
оның
проблемалары
, 
талдауы
, 
құрылымы
, 
генезисі
, 
сонымен
бірге
тілдің
қалыптасуы
(
ауызекі
тіл
жəне
жазбаша
тіл
), 
көптілділік
мəселелері
қарастырылған
. 
Тəуелсіз
еліміздегі
тіл
мəселесі
, 
оның
ішінде
қазақ
тілінің
даму
проблемалары
бүгінгі
күнгі
өзекті
мəселе
екенін
ескерсек
, 
осы
орайда
, 
психология
ғылымында
қарастырылған
тіл
мəселелері
, 
соның
ішінде
көптілділікті
балалық
шақта
қалыптастырудың
мүмкіндіктері
үнемі
зерттеу
нысаны
болғанына
көз
жеткізуге
болады
. 
Сонымен
қатар
Л
. 
С
. 
Выготскийдің
«
Сөйлеу
мен
ойлау
» 
проблемаларының
түп
-
тамыры
, 
оның
дамуын
, 
қалыптасуын
, 
арақатынастарын
қалыптастыратын
еңбектерінің
қазақ
тіліне
аударылуының
да
өзіндік
маңызы
бар
.
Л
. 
С
. 
Выготский
«
Диагностиканы
өрістету
жəне
қиын
баланың
педалогиялық
клиникасы
» 
еңбегінде
балалардың
ақыл
-
ойы
деңгейін
анықтау
үшін
қолданылған
психометриялық
сынақтардың
ғылыми
маңызы
жоқ
деп
тұжырымдады
. 
Мұндай
тəсіл
арқылы
қалыпты
мек
-
теп
оқушыларының
ақыл
-
ой
дəрежесін
зерттеу
қате
қорытындылар
беріп
, 
ақыл
-
ойы
қалыпты
дамыған
бала
мен
ақыл
-
ой
дамуында
кемістігі
бар
баланы
бір
топқа
жатқызып
шатастырылуы
мүмкін
деді
.
Психодиагностикалык
əдістемелер
ішінде
белгілі
болып
сана
-
латыны
«
интеллект
тесті
», 
интеллектуалды
дамудың
жас
мөлшерін
анықтауға
арналған
əдістеме
. 
Интеллектіні
өлшеу
объектісі
ретінде
жалпы
туа
пайда
болған
қабілеттер
кез
келген
тапсырманы
дұрыс
орындаумен
анықталады
.
Ақыл
-
ой
əрекетін
кезеңдеп
қалыптастыру
теориясының
негізін
кеңес
психологиясының
көрнекті
өкілдерінің
бірі
П
. 
Я
. 
Гальперин
жасады
. 
Ақыл
-
ой
əрекетін
қалыптастыру
теориясы
психикалық
үдерістер
жайлы
түсініктерді
, 
теориялық
, 
эксперименттік
жəне
қолданбалы
аспектілерді
талдап
саралайды
. 
П
. 
Я
. 
Гальперин
өзінің
«
Бағдарлаушы
іс
-
əрекет
психологиясының
пəні
» 
деген
еңбегінде
психикалық
бейнелеудің
формаларын
жəне
олардың
физиологиялық
негізін
кеңес
физиологы
И
. 
П
. 
Павловтың
бағдарлаушы
рефлекс
иде
-
ясына
сүйеніп
, 
əр
түрлі
негіздегі
тұжырымдарымен
түсіндіреді
. 
Тəжірибе
жүргізудің
ерекшелігі
, 
психодиагностика
психология
-
лық
фактілерді
белгілейді
. 
Психодиагностикалық
əдіс
-
тəжірибиеге
негізделеді
. 
Психодиагностика
əдістерін
практикада
қолдану
адамдардың
қасиеттерін
, 
даралық
ерекшеліктерін
, 
даму
деңгейін
, 
кəсіби
жəне
шығармашылық
тапсырмаларды
орындау
қабілетін

18
анықтаумен
байланысты
. 
Бүгінгі
таңда
тұлғаны
психодиагности
-
калау
əлеуметтік
объектілерді
басқарудың
негізін
құрайды
, 
өйткені
адамдардың
қасиеттерін
анықтау
арқылы
ұжымдағы
психологиялық
климатты
анықтау
жеке
адамның
ішкі
мотивациясының
жоғары
жетістіктерге
жəне
бəсекелестікке
ұмтылуымен
анықталады
. 
Өйткені
қоғамымыздың
қарқынды
əлеуметтік
дамуы
белсенді
, 
жа
-
сампаз
тұлғаны
қалыптастыруға
жоғары
талап
қояды
. 
Ал
қоғамдық
дамудың
қазіргі
жағдайында
, 
елдің
саяси
, 
мəдени
, 
əлеуметтік
-
экономикалық
жақтарын
жаңарту
кезінде
– 
жас
ұрпақтың
болашақта
ізгі
ниетті
азамат
ретінде
дамуына
, 
олардың
тұлғалық
қалыптасу
жағдайына
өзіндік
ықпалын
тигізеді
. 
Психология
ғылымында
тұлға
теориясына
байланысты
300 
аса
анықтамаға
тоқталуға
болады
. 
Тұлға
анықтамасы
қаншама
ауқымды
болса
, 
оның
құрылымы
туралы
көзқарастар
да
соншалықты
кең
екеніне
көз
жеткіземіз
. 
Л
. 
С
. 
Выготский
алғаш
рет
психикалық
қызметті
жоғары
мəдени
жəне
төменгі
табиғи
деп
бөлінуін
ұсынды
. 
Выготский
құрылымының
негізінде
, 
тұлғаның
өзегі
– 
оның
бағыттылығы
деп
аталады
.
Л
. 
С
. 
Выготский
пікірі
бойынша
адамның
тұлғалық
ерекшелігі
қарым
-
қатынастың
кешенді
нəтижесінде
дамиды
. 
Тұлға
– 
бұл
қоғамдық
-
тарихи
дамудың
өнімі
. 
Адамның
қоғамдық
қатынастар
жүйесінде
алатын
орны
оның
орындайтын
іс
-
əрекеті
оның
қалыптасуын
анықтайтын
жағдайларды
көрсетеді
. 
Тұлғаның
қалыптасуы
адамның
мінездемесі
үшін
маңызды
орын
алады
, 
яғни
оның
мінез
-
құлық
пен
іс
-
əрекетінің
жоғары
саналы
формаларын
қамтамасыз
етіп
, 
ақиқатқа
байланысты
барлық
қарым
-
қатынастың
бірлігін
құрайды
. 
Тұлғаның
қалыптасуы
биологиялық
жəне
əлеуметтік
факторларға
байланысты
екені
мəлім
. 
Сонымен
қатар
тұлғаның
дамуының
негізі
болып
– 
нақтылы
тарихи
ортаны
айтуға
болады
.
Сонымен
, 
тұлға
– 
біріншіден
, 
əлеуметтік
қатынас
пен
сана
-
лы
əрекеттің
субъектісі
ретіндегі
индивид
. 
Екіншіден
, 
индивидтің
жүйелі
қасиеті
, 
оның
қоғамдық
қатынасқа
енуімен
анықталып
, 
əрекеті
барысында
қалыптасып
отырады
.
Кеңес
психологиясында
тұлға
– 
қоғамдық
субъект
ретінде
оның
қарым
-
қатынасқа
түсу
жүйесін
сипаттайды
. 
А
. 
Н
. 
Ле
-
онтьев
өз
еңбектерінде
объективті
өмірді
бейнелеу
үрдісінде
, 
тұлға
– 
белсенді
қоршаған
əлеуметтік
өмір
танымы
, 
сана
сезімімен
тұтастай
енетін
субъект
деп
қарастырған
. 
Тұлғаның

19
қалыптасуы
адамның
мотивациялық
аймағының
, 
яғни
оның
та
-
лап
- 
тілектерінің
, 
ұмтылыстарының
жəне
ниеттерінің
дамуы
болып
саналады
. 
Қажеттіліктер
қанағаттандырылуы
керек
, 
ал
бұл
олар
-
ды
қанағаттандыратын
амалдардың
пайда
болуын
жəне
оларды
жетілдіруді
қажет
етеді
. 
Сондықтан
мотивациялық
сфераның
дамуы
-
на
байланысты
баланың
танымдық
қабілетінің
, 
оның
дағдыларының
, 
қолынан
келетін
істерінің
, 
əдеттері
мен
мінезінің
дамуы
жүзеге
асы
-
рылады
.
А
. 
Н
. 
Леонтьев
тұжырымдамасы
бойынша
, 
адамның
мотива
-
циялық
сферасы
оның
басқа
да
психологиялық
ерекшеліктері
сияқты
іс
-
əрекетте
өзінің
көздері
, 
бастаулары
болады
. 
Іс
-
əрекеттің
өзінде
мотивациялық
сфера
элементтеріне
сəйкес
, 
олардың
функционалдық
жəне
генетикалық
байланысты
құрамаларын
байқауға
болады
. 
В
. 
Г
. 
Леонтьев
мотивацияның
екі
типін
атап
көрсетеді
. 
Біріншісі
қажеттілік
түрінде
, 
сонымен
қатар
қызығу
, 
ин
-
стинкт
түрінде
, 
екіншісі
мотив
түрінде
көрінеді
. 
Бұл
жағдайда
мотив
пен
мотивация
бір
-
біріне
ұқсас
болып
кетеді
. 
В
. 
Г
. 
Леонтьевтің
бой
-
ынша
, 
мотив
мотивация
формасы
ретінде
белгілі
бір
мақсатқа
жету
үшін
бағытталған
іс
-
əрекет
пайда
болады
. 
Оқу
үдерісінің
негізгі
итермелейтін
күштерін
анықтау
, 
оның
нəтижелі
жүргізілуіне
өзіндік
ықпалын
тигізеді
. 
Бұл
туралы
іс
-
əрекет
теориясын
құрастырғандардың
бірі
А
. 
Н
. 
Леонтьев
«
тұтас
үдеріске
бағытталған
нəрсе
, 
субъектінің
нақты
іс
-
əрекетке
итермелейтін
түрткісімен
(
мотивпен
) 
сəйкес
болады
», – 
деп
жазады
. 
Яғни
адам
белсенділігінің
үдерісі
əрқашанда
бір
нəрсеге
бағытталады
, 
оның
мəні
бар
. 
Сонымен
қатар
бұл
үдеріс
белгілі
бір
қажеттілік
жəне
мо
-
тивке
(
қажеттілік
қанағаттандырылатын
пəнмен
) 
бағытталады
. 

жүктеу 20,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: