30-40-
шы
жылдары
психологияға
қатысты
зерттеулерді
қазақ
24
ғалымдары
Ш
.
Əлжанов
,
С
.
Балаубаев
,
С
.
Қожахметов
,
Ə
.
Сыдықов
,
Т
.
Т
.
Тəжібаев
,
А
.
Темірбеков
жəне
т
.
б
.
ғалымдардың
еңбектерінде
қарастырылып
келді
.
Ұлы
Отан
соғысы
жылдарынан
отандық
пси
-
хология
қолданбалы
аспектіде
де
елеулі
қарқынмен
дами
баста
-
ды
.
Мəселен
, 1946
жылы
Абай
атындағы
Қазақ
педагогикалық
институтында
тұңғыш
рет
психология
кафедрасы
, 1947
жылы
Қазақ
Мемлекеттік
Университетінде
логика
жəне
психология
мұғалімін
даярлайтын
арнаулы
бөлім
ашылды
. 1951-1953
жылда
-
ры
осы
бөлімді
жүзден
астам
түлектер
бітіріп
шығып
,
олардың
көпшілігі
психология
мамандығын
иеленіп
,
еліміздің
оқу
орында
-
рында
ғылыми
мекемелерде
қызмет
етіп
келеді
.
Осы
жылдары
Рес
-
публика
үшін
психологтар
даярлауда
профессор
Т
.
Тəжібаев
зор
үлесін
қосты
.
Бұл
кезеңде
психология
ғылымынан
бірнеше
дис
-
стертациялар
қорғалды
.
Соңғы
50
жыл
ішінде
көптеген
ғылыми
еңбектер
,
оқулықтар
мен
оқу
құралдары
жарық
көрді
.
Солардың
қатарына
М
.
Мұқа
-
нов
тың
«
Ақыл
ой
өрісі
»,
Қ
.
Жарықбаевтың
«
Қазақстанның
психологиялық
тарихы
»
Т
.
Жүкештің
«
Ұлттың
психологияның
си
-
паты
»,
Р
.
Ильясованың
«
Медициналық
психология
»,
Ə
.
Алдамұ
-
ратовтың
«
Қызықты
психология
»,
Ғ
.
Досболовтың
«
Алдын
ала
тер
-
геу
психологиясы
»,
В
.
Яковлевтің
«
Діндар
адамның
жан
дүниесі
»
ең
бектері
психодиагностика
саласын
дамытудың
теориялық
негізі
деп
есептелді
. 1988
жылдан
бастап
елімізде
практикалық
психо
-
логия
қызметін
,
оның
ішінде
,
психодиагностика
саласын
дамытуда
психологтар
даярлау
ісі
қолға
алынуы
маңызды
шараға
айналды
.
Қазіргі
кезде
Əл
-
Фараби
атындағы
Қазақ
ұлттық
университетінде
,
Алматы
,
Атырау
,
Жамбыл
,
Қостанай
,
Петропавл
,
Талдықорған
,
Тараз
,
Семей
,
Шығыс
Қазақстан
университеттерінде
психология
-
дан
бакалавр
мен
магистранттар
даярлауда
,
орта
мектептерде
«
пси
-
холог
»
мамандығының
штаты
енгізу
бағытында
орасан
жұмыстар
атқарылды
.
Қазіргі
кезде
психологиялық
зерттеулердің
кешенді
тақырыптары
қолға
алынып
,
оларды
ұлт
өміріне
орайластыра
жүргізудің
маңызы
артып
отыр
.
Осы
тұрғыдан
келгенде
,
ауыл
мектептерінің
əлеуметтік
психологиялық
мəселелері
мал
шаруашылығына
қажетті
мамандардың
сондай
-
ақ
,
жаңа
типтегі
лицей
гимназия
,
колледж
,
медресе
шəкірттерін
оқытып
,
тəрбиелеудің
психологиялық
про
-
блемалары
,
талантты
,
дарынды
оқушылардың
өзіндік
психология
-
сын
,
көптілділік
пен
көпөкілдіктің
психологиялық
астарын
зерттеу
,
25
нарық
экономикасына
көшуге
байланысты
туындайтын
сан
-
алуан
психологиялық
жайттар
-
өз
шешімін
күтіп
тұрған
өміршең
про
-
блемалар
болып
табылады
.
Елімізде
психология
пəнінің
арнайы
ғылым
саласы
ретінде
оқытыла
бастауы
жиырмасыншы
ғасырдың
20-
шы
жылдарынан
басталады
.
Қазақстанда
бұл
пəн
осы
кезеңде
педагогикалық
жəне
тəлім
-
тəрбие
беретін
жоғары
жəне
арнау
-
лы
орта
оқу
орындарында
оқытылды
.
Ал
жалпы
білім
беретін
орта
мектептер
жəне
өзге
типтегі
оқу
орындарында
психология
пəнінің
кең
өріс
алып
,
жан
-
жақты
қамтылуы
Ұлы
Отан
соғысы
біткеннен
кейін
1946
жылы
қараша
айында
қабылданған
БКП
(
б
)
Орталық
комитетінің
орта
мектептер
мен
жоғары
оқу
орындарында
логи
-
ка
жəне
психология
пəндерін
міндетті
түрде
оқыту
жайындағы
қаулысына
сəйкес
іске
асты
.
Республикада
1958
жылдан
бастап
пси
-
хологтар
қоғамы
,
жастар
мен
мектеп
оқушыларына
кəсіби
бағдар
беретін
Алматы
қалалалық
зерттеу
орталығы
(1987)
Талдықорғанда
«
Əлеуметтік
-
психологиялық
орталық
» (1945),
жұмыс
істейді
. 1992
жылы
этностар
психологиясын
зерттейтін
«
Ұлттық
тəлім
-
тəрбие
ассоциациясы
»
құрылды
.
Психологиялық
зерттеу
жұмыстары
жи
-
ырма
педагогикалық
институт
пен
бес
университеттің
кафедрасын
-
да
жүргізілді
.
Ұлттық
ғылым
академиясы
жанына
педагогика
жəне
пси
-
хология
бөлімшесін
ашу
көзделді
.
Этнопсихология
ғылыми
зерттеу
орталығын
ашу
–
ол
маңызды
істің
бірі
.
Қазіргі
кезде
Қазақстандағы
орта
дəрежелі
арнаулы
білім
беретін
колледждер
мен
гимназияларда
,
лицейлер
мен
арнайы
мектептерде
психоло
-
гия
пəнін
оқытуға
айрықша
назар
аударылады
.
Мұндай
оқу
орын
-
дарында
психология
пəнін
оқып
үйрену
,
біріншіден
,
өскелең
буынның
дүниетанымдық
көзқарастарын
дамытып
белгілі
жүйеде
қалыптастыратын
болса
,
екнішіден
,
табиғаттың
иесі
болып
сана
-
латын
адамның
жан
дүниесінің
сырын
терең
біліп
,
оған
тəлім
-
тəрбие
берудің
өзекті
мəселелерін
үйретеді
.
Олай
болса
,
адам
тек
өзін
-
өзі
бақылап
,
тексеріп
қана
қоймай
,
тіршілік
бейнесін
ақыл
-
ойы
мен
парасатына
сүйене
отырыпөз
ырқына
көндіре
алады
.
Бұл
қорытынды
психодиагностика
саласының
адамтану
жайындағы
ғылымдар
арасындағы
жетекші
ролін
көрсетеді
.
Психодиагностика
саласында
жүргізіліп
жатқан
əртарапты
зерт
-
теулер
қазіргі
қоғамдық
дамудың
,
оның
тыныс
тіршілігінің
жаңа
сипаты
,
демократиялық
бағыт
бағдары
,
қазақ
елінің
егемендігі
мен
тəуелсіздігі
жағдайында
адам
құқығы
мен
оның
ізгілік
мейірбандық
,
26
имандылық
секілді
адамгершілік
қасиеттерінің
өріс
алуынан
туын
-
дайтыны
белгілі
.
Белгілі
ғалым
Қ
.
Жарықбаев
өз
еңбегінде
қазақ
жерінде
бұл
ғылым
саласының
дамуы
жөнінде
төмендегідей
баға
береді
: «
Міне
,
осындай
мəселелерде
дұрыс
,
толық
шешілген
қазақ
психологиясы
түбінде
əлемдік
деңгейге
көтеріліп
,
ұлтымыздың
мерейін
өсірсе
,
ал
екінші
жағынан
,
əрбір
адамға
,
қоғамға
,
мемле
-
кетке
алға
қойылған
ұлы
мақстқа
тез
жетуіне
зор
ықпалын
тигізеді
»
дейді
.
Бұл
мəселелерді
шешу
үшін
ғылымның
қай
саласы
болма
-
с
ын
өзінің
өткен
тарихын
саралап
,
салмақтап
,
таразыға
салуы
керек
.
Өткен
кезеңдерде
жіберілген
кемшіліктерді
ескере
оты
-
рып
,
ғылым
жаңалықтарын
есепке
ала
туындаған
сұрақтардың
шешімін
тапса
,
оның
қорытындысында
үлкен
маңыз
болаты
-
нын
ғалым
атап
көрсетеді
.
Бұл
жерде
Ж
.
Аймауытовтың
«
Жан
жүйесі
жəне
өнер
таңдау
»
атты
еңбегінде
ғылыми
психологияда
кең
тараған
анкета
,
байқау
əдістері
арқылы
сол
кездегі
қоғамдық
өмірдің
ақиқатын
ашуға
мүмкіншілік
беретін
ұлт
,
əлеумет
ерекшеліктерін
ескере
отырып
,
олардың
мамандық
таңдау
жолындағы
талпыныстарын
анықтай
түскендігін
көрсеткен
зерттеулерін
психодиагностика
саласындағы
жетістік
ретінде
атап
көрсетуге
болады
.
Зерттеудің
негізгі
мақсаты
–
жаңа
дүниенің
есігін
айқара
ашқан
жастарға
мамандықты
дұрыс
таңдай
білуге
жəрдемдесу
.
Мамандық
таңдауда
адамның
жеке
қасиеттері
мен
кейбір
туғаннан
берілетін
ерекшеліктерді
(
темперамент
,
нышан
жəне
т
.
б
.)
ескеру
қажеттігін
,
бұл
жерде
кісі
өзін
-
өзі
басқарып
,
жеке
басын
жетілдіруге
,
кісілікке
ұмтылуға
ерекше
мəн
берудің
маңыздылығын
жалықпай
қайталап
айтып
отыр
.
Адам
өз
бойын
-
да
қандай
талант
,
зеректік
,
қабілет
,
бір
сөзбен
айтқанда
,
қандай
қасиет
бар
екендігін
білуі
шарт
,
яғни
,
өзін
-
өзі
тануы
қажет
.
Өзін
-
өзі
танымаған
өзгені
тануға
шорқақ
болады
дейді
автор
.
Ж
.
Аймауытов
зерттеулерінің
ғылымилығын
арттыра
түсіретін
нəрсе
еуропалық
психолог
ғалымдар
жүргізген
зерттеу
жұмыстарына
ерекше
көңіл
бөліп
,
солармен
салыстыра
,
сабақтастыра
баяндауы
.
Сонымен
бірге
,
отандық
ғылыми
психологиялық
терминдердің
алғаш
жүйеге
келуі
Ж
.
Аймауытов
есімімен
тығыз
байланысты
.
Қай
кезеңде
де
термин
сөздерге
салмақ
жүктелген
,
өйткені
жекелеген
ғылымның
өзіндік
ерекшелігі
,
сыр
-
сипаты
болады
.
Ал
Ж
.
Аймауытов
еңбектерінің
негізгі
мəні
ұлттық
үлгі
термин
жасау
қағидасы
болды
.
Мəселен
,
оның
туындыларында
кездесетін
ерік
–
воля
,
елігу
–
влечение
,
еліктеу
–
подражание
,
ілілік
–
ассоциация
,
рух
-
дух
27
жəне
т
.
б
.
көптеген
психологиялық
ұғымдар
күні
бүгінге
дейін
төл
оқулықтарымызда
ешбір
өзгеріссіз
ұлттық
терминология
қорында
орын
алып
келеді
.
Ж
.
Аймауытовтың
«
Психология
»
кітабында
сурет
,
кесте
,
нұсқа
жəне
т
.
б
.
иллюстрацияларға
ерекше
мəн
берілген
.
Оқулықта
классикалық
ғылыми
психологиядан
түпкілікті
орын
тепкен
,
күні
бүгінге
дейін
қолданыста
мəнін
жоймаған
түрлі
–
прибор
,
аспап
–
құралдардың
(
спимограф
–
тамырдың
өте
нəзік
айырмасын
табу
жəне
қызметі
түтікпен
қозғалатын
аспап
;
гемограф
,
кардиограф
–
жүректің
қозғалысын
анықтайтын
құрал
;
пинеймограф
–
қанның
көлемі
мен
қан
сауыттарының
өзгеруін
білдіретін
аспап
жəне
т
.
б
.),
сондай
-
ақ
көптеген
нұсқа
,
кестелердің
суреттері
жүйке
жүйесінің
бөліктері
,
ми
жарты
шарларының
құрылысы
,
есту
,
сипай
–
сезу
мүшелері
–
көз
,
құлақ
,
тері
,
жүйке
талшықтары
жəне
т
.
б
.
орын
теп
-
кен
.
Осы
иилюстрациялардың
қазіргі
психология
оқулықтарының
деңгейінде
табылатындығын
айрықша
атап
өтуге
болады
.
Сондықтан
жан
дүниенің
небір
терең
сырлары
мен
қырларын
зерттейтін
қиын
да
қызық
ғылымда
ана
тілімізде
алғаш
сөз
еткен
авторды
да
,
оның
тамаша
төл
туындыларын
да
қазіргі
ұрпақ
игілігіне
айналдыру
–
ке
-
зек
күттірмейтін
шұғыл
істтердің
бірі
болғандықтан
,
қазіргі
жоғары
оқу
орындарында
оқулықтары
кеңінен
қолданылады
.
Достарыңызбен бөлісу: |