1. ҚАтты денелердің беттік қасиеттеріне ультракүлгін және иондайтын сәулеленудің Әсері

Еңбек қорғау – бұл заң негізінде және нормативті актілер жүйесінде әлеуметтік – экономикалық, организациялық, техникалық, санитарлы – гигиеналық, алдын алу шаралары және қажеттіліктері. Ол қауіпсіздікті қамтамасыз ететін, адам денсаулығын және жұмыс қабілетілігін еңбек процесінде қорғайды.

1. Радиациялық сәуле шығарудан қорғану шаралары:

а)Құрылғы конструкциясында қызмет корсетуші персоналға қауіпсіздікті қамтамасыз ету керек;

ә)Рентгендік сәуле шығару экспозициялық дозасының қуаты рентгендік түтіктің козухасынан 50 мм арақашықта болу керек (терезе жабық болады, 2,06×10^-10 А/кг (2,8 м Р/ч) аспау керек);

б)Рентгендік сәуле шығару экспозициялық дозасының қуаты камера құрылғысымен жұмыс істегенде 50 мм арақашықта болу керек (2,06×10^-10 А/кг (2,8 м Р/ч) аспау керек);

в)Рентгендік сәуле шығару экспозициялық дозасының қуаты қорғаныс әйнегінде 3,6×10^-11 А/кг (0,5 м Р/ч оператор жағынан) аспау керек;

г)Қорғаныс қожухосында рентгендік түтікте ″радиациялық қауіпсіздік″ деген белгі болуы керек;

ғ)Құрылғыны рентгендік түтіктегі қорғаныс кожуханының айнасын ашқан кезде сәулелік сигнализация болуы керек.

д)Рентгендік түтіктегі кожуханың қорғаныстың айнасында автоматты қаптау болуы керек. Ол сәуленің және дыбыстың сигналды беруі экспозициясы уақыты аяқталуымен болады.

2. Электр қауіпсіздік шаралары:

а)Құрылғы конструкциясы қызмет көрсетуші персоналға қауіпсіздікті қамтамасыз ету керек.

ә) Құрылғының барлық ток жүретін бөліктерін жермен зажимдеу керек. Қорғаныс дәрежесі-класс IP 20 Гост 14254 бойынша болады.

б)Құрылғының құрал бөлігінде жерлену зажимдері болуы керек. Жерлену проводасының қосылатын жерінде және жерлену зажимінде белгілеулер болуы керек.

в)Құрылғының екілік тізбегі электр контакт нүктесімен жерлену зажимінде бірге болуы керек.

г) Құрылғыны электр желісіне қосу индикаторы жасыл фильтерге қосылады.

ғ)Рентгендік түтікке жоғарғы кернеуді қосу индикаторы қызыл фильтерге қосылады.

д)Құрылғыда блокировка болуы керек.

ж)Рентгенді түтікті суытуда судың қысымы төмендеуін, құрылғыда жоғарғы кернеуді өшіретін, жоғарғы вольтты кабелді қосу мүмкіндігі болады.

4.2 Өндірістік санитария
ГОСТ 12.1.005-92 құжаты кәсіпорындағы жұмыс зонасының ауасына қойылатын талаптарды бекітеді. Бұл стандарт микроклимат көрсеткіштеріне қойылатын жалпы санитарлық-гигиеналық талаптар мен жұмыс зонасының ауасының зиянды заттарының шегін бекітеді. Жұмыс зона ауасының зиянды заттарының шегі жұмыс орнының қайда орналасқанынын тәуелсіз орнатылады.

35·20·4 м өлшемді лаборотория , оның ішінде 25 жабдық және онымен жұмыс істейтін 20 адам бар. Осы мәліметтерді қолданып бөлме-жайды желдетуді, жарықтандыруды,шуды, өрт қауіпсіздігін есептеу керек.

Есептеу орталығының бөлме-жайының өлшемі 35м Х 20м Х 4м, онда 4 терезе екі қабатпен әйнектелген және әрқайсысының өлшемі 3 м Х 2 м. бөлме-жайда ПРДО- 200- 1 кремний балқытатын пеш орналасқан, N_max=250 Ватт. Есеп СНиП 11-04-05-91 жобалау нәтижесінде сәйкес жүргізіледі, сонымен қатар технологиялық талаптарға сүйенеді.

Бөлме-жайда ауа параметрлері жабдық жұмысының технологиялық талабынан, дәл айтқанда ПРДО- 200- 1 пешін желдету үшін құрылған желдеткіштерден анықталады. Температура Т=19–2000⁰C және салыстырмалы ылғалдылық 50 –70 %.

Q_p – жұмысшылардың жылу бөлуі. Максимальды жұмысшылар саны 20 адамға тең деп аламыз, бір адамның жылу бөлуі Q^I=125 Вт. Сонда барлық жұмыс істеушілерге:

Q_p=125 x 20=2500 Вт,

Күн сәулесінің жылу бөлуі. Зал 1 қабатта орналасқан, залға жылу тек терезеден ғана түседі:

Q_ok = q1 * F * A * N + q2 * F * A * N (4.1)

Q_ok = 260 x 6 x 1,15 x 4 + 109 x 6 x 1,15 x 4 = 10184,4 Вт,

мұнда А – айналу түрінің ескеретін коэффициент (екі қабат терезеге А = 1,15 деп аламыз),

F – айналу беті, q - калорий,

Q_иск – жасанды жарықтандырудың жылу бөлуі (жасанды жарықтандыру жүйесінің пайдаланатын қуаты 30 Вт кВт-қа тең).

Q_иск = 30 Вт * S,

Мұнда S – бөлме-жайдың ауданы

Q_иск = 30 x 35 x 20 = 21000 Вт

Q_эвм – ПРДО пешінен бөлінетін жылу:

Qилу= P * N,

мұнда Р – бір ПРДО пешінің қуаты, N – ПРДО пешінің саны.

Q = 250 Вт * 25 = 6250 Вт.

Q_мах = Q_p + Q_ok + Q_иск + Q_илу (4.2)

Q_мах = 2500 + 10184,4 + 21000 + 6250 = 39934,4 Вт ~ 39,9344 КВт

Нормативті актілерге сәйкес бір адамның жылу және дымқыл бөлуі 115 г/час. Біздің бөлме-жайдың дымқылдану саны:

Gвл = 115 * 25= 2.875 кг/час

Жылу-дымқыл байланысын келесі бір формуламен табамыз:

E = Q / Gвл (4.3)

Табамыз

E = 39934.4 / 2.875* 3,60 = 50004,81

Бөлмені тазартуға қажет ауа көлемі, мына формуламен анықталады:

G = m*Q / (Iп – Iр) (4.4)

G = 39934,4*3,6/(59 – 46.2) = 11231,55 кг/ч

Яғни пайдаланатын бөлме-жайда жұмысқа қолайлы жағдай туғыздыру үшін БРИЗАРТ 3500 типті сегіз желдеткіш пайдаланылады, әрқайсысының ауа желдетуі 11231,55 кг/ч суық өңдейді.
4.4 Өрт қауіпсіздігі
Бір қабатты ғимараттың бөлмесінің өлшемдері 35*20*4 м.

Өнеркәсіп ғимараты мен бөлмесінің өрт қауіптілігі онда орындалатын технологиялық ерекшеліктерімен, және соларда қолданылатын жабдықтар мен материалдардың қасиетіне сонымен қатар оларды өңдеу шарттарымен анықталады. ЕО бөлмелері үшін өрт қауіптілігінің В категориясы орнатылған.

1. 
   Өртке қарсы талаптар.
   

1 сағат төзімділігі бар материалдардан істелінген технологиялық едендер астымен желілік кабілдер жүргізілген.

2. 
   Адамдарды эвакуациялау.
   

Эвакуациялық шығыстарының аралары

мұндағы Р – бөлмені периметірі

осындай болатындай етіп орналасуы керек.

Сонда P=35*4=140 м. Бұдан L>=1,5 (140)*sqrt=17.7 м. жуықтаймыз L=17м

3. 
   Түтінге қарсы қорғаныс.
   

• 
  жұмыстық. Ондағы тұрақты жұмыс таңдау ауасы 5 Па;
  
• 
  төте (өрт кезінде). Ауа таңдауы 20 Па –дан кем емес.
  
1. 
   Найзағайдан қорғау.
   

N=[(A+6Нзд)*(В+6Нзд)-7.7Нзд²]*n*10^-6, (4.6)

Мұнда А-ені, В-ғимарат ұзындығы (м), Нзд –биіктік (м), n=1.

A=20м, B=20м, Н=4,3м. Бұдан

N= [(20+6*4,3)*(20+6*4,3)-7.7*4,3²]*10^-6 ≈2*10^-3

Ғимараттың жанында биіктігі һ=(R+1,63 Нзд)/1,5 (м) дара стержіндік найзағай қайтарғыш орналасқан. Мұндағы R=20 м болсын, онда һ=(20+1,63*4,3)/1,5=27,01 м.

5. Өртті сөндірудің бірінші құралдары.

Есепке жүгіне отырып, әрбір ОУ-5 типті қолдық көмірқышқыл өрт сөндіргішті бөлменің 40-50 м² ауданында орналасуы керек. Сонымен Sбөл=700м² ауданы бар бөлмеге N=Sбөл/50 өрт сөндіргіш қажет, яғни N=700/50=14дана.

Есепке жүгіне отырып, бөлмелердің биіктігі 4,5 м-ге дейін болған жағдайда әрбір 9 метіріне РИД-6М типті өрт хабарландығыштарын орналастырылған. Сонымен бөлменің ұзындығы В=35 м болған жағдайда В/9 хабарландырғыш қажет, яғни 35/9=4 хабарландырғыш.

Өртті автоматты түрде сөндіру үшін УАП-А типті пневмопускісі бар газ типті 2-АУП өрт сөндіргіші қолданылады. Баллонда, үлестіргіш құбырлар мен коллектірлердегі қалдықтарлы есептемегенде 114В2 хладонның негізгі қосалқы массасын мына формула анықтайды.

m=V*q*k (4.7)

мұнда V – қорғалатын бөлменің көлемі, м³

q – заттың нормативтік массалық өрт сөндіргіш шоғыры (В=0.22 кг/м³ категориялы бөлмелер үшін);

к - қорғалатын бөлмелерден сыртқа кету кесірінен хладонның шығынын ескеретін коэффициент.

Бұдан V=35*20*4=2800 м² кезінде қосалқы хладон

m= 2800*0,22*1,2=739.2 кг тең болуы қажет.

Ғимаратты өрт шыдамдылығы жағынан I не II дәрежеліге жатқызуға болады. Мұндай ғимарат үшін негізігі құрылыстық конструкциялардың нормалары келесі кестеде берілген:

Кесте 4.2 - Өртке қарсы тосқауылдардың өрт шыдамдылығы

өртке қарсы тосқауылдар	өрт шыдам-дылығының ең кіші шегі
өртке қарсы қабырға өртке қарсы қабырғадағы есік, терезе мен дарбазалар өртке қарсы перегородка өртке қарсы жамылғы ( перекрытие). Өрт шыдамдылығы I дәрежелі ғимарат үшін өртке қарсы жамылғы ( перекрытие). Өрт шыдамдылығы I жоғары дәрежелі ғимарат үшін	2,5 1,2 0,75 1,0 0,75

Жергілікті өрт ошақтарын сөндіру үшін өрт сөндіргіштері қолданылады. Бөлмеде шығар есіктің қасында қабырғада ОУ-5 көмірқышқылдық өрт сөндіргіші ілулі тұр. Қол көмірқышқылдық өрт сөндіргіштерін әрбір 100 м² ауданда орналастырған. Жұмыс орнында өртке қарсы щит және ұзындығы 20м өрт краны орналасқан. Щит ішінде екі ОХП-10 өрт сөндіргіші және екі шелек бар.

Қарастырылып отырған ғимарат бір этажды болып табылады. Құрылым бойынша баспалдақ алаңына апаратын екі эвакуациялық шығыс бар. Эвакуациялық шығыстардағы есіктің ені 1м мен биіктігі 2м және олар коридордың екі жағында орналасып, орталық баспалдақ алаңына шығарады. Баспалдақтар ені 2м. Ғимараттың ішінде өрт болған жағдайдағы эвакуацияның жоспары ілулі тұр.
4.5 Жасанды жарықтың есептелуі

Жалпы есептелуі екі әдіспен жасалады: пайдалану коэффицент әдісі және нүктелік әдіс. Пайдалану коеффициент әдісі көлеңке жасайтын үлкен заттары жоқ көлденең беттерді жалпы біркелкі жарықтануды есептеу үшін қолданылады.

Нүктелік әдіспен жалпы локальдық жарықтану, көлеңкесі бар жалпы біркелкі жарықтану және жергілікті жарықтану есептелінеді.

Пайдалану коэффициент әдісі:

Келтірілген әдіс есептелу бетіне түсетін жарық ағымының жарық құралдың толық ағымына қатынасқа тең  коэффициенттің мәнін анықтауда болады. Есептеу практикасында  мәндерін бөлменің (бөлменің индексі і) геометриялық параметрлерін олардың оптикалық сипаттамаларымен (төбенің шағылыстыру коэффициенттері) _пот, _ст., _п байланыстыратын кестеден алады.

і бөлменің индексі келесі формуламен анықталады:

мұндағы: А- бөлменің ұзындығы;

В- бөлменің ені;

Һ- есептелу биіктігі

Шағылыстыру коэффициенттердің бағытталған мәндері 4.3 кестеде келтірілген.

мұндағы Е- берілген минималды жарықтану;

Кз- қордың коэффициенті;

S- жарықталған аудан, м²;

Z- жарықтың біркелкімелік коэффициенті Z = 1,1  1,2;

N- жарықтанушылардың саны (есептеуге дейін бекітілген);

ДРЛ немесе қыздыру шамдармен жарықты есептеген кезде, алдымен төбенің ауданы бойынша жарықтанушыларды орналастырып, олардың санын анықтау керек. Есептелу нәтижесінде керекті жарық ағымы үшін ең жақын қыздыру немесе ДРЛ шамы таңдалады. Шамның жарық ағымы тек 10-20% ауытқуы рұқсат етіледі.

Есептің берілгені: ұзындығы 35м, ені 20м, биіктігі 4м болатын бөлменің жалпы жарықталуын анықтау керек. Төбесі ақталған, перделермен жабылмаған терезелері бар ақталған қабырғалары бар бөлме. Көру жұмысының разряды- IV,в. Нормирленген жарықталуы- 200лк. Қуаты 80 Вт 2-ші группалы ЛБ люминесцендік шамдармен жалпы жарықталу жүйесін таңдаймыз, жарықтық ағым Ф_л = 5220 лк (кесте 4.5). Төбенің, еденнің, қабырғаның шағылыстыру коэффициенттері _пот.=70%, _ст.=50%, _пол.=30%.

Ілінудің есептелген биіктігі- жұмыс беті еденнен 1,2м биіктікте орналасқан, шамдардың түсуінің биіктігі- 0,5м, бұдан, h = 4-(1 +0.5) = 2,5м.

Жарықтанушылардың арасындағы ең тиімді ұзындығы келесідей анықталады:

Z =  • h = 1,4 • 2,5 = 3,5 м.

Қабырғадан 0,5м қашықтықта 3 қатар жарықтанушыларды аламыз, қатарлардың арасындағы қашықтық 4м.

Бөлменің индексін (4.1) формула бойынша анықтаймыз:

i=35*20/4*(35+20)=700/220=3.181

Бұл мәндерді 4.2 формулаға қойып, люминесценттік шамдардың санын анықтаймыз.

F әр жарықтанушының керекті ағымы келесі формула бойынша анықталады:

F=400*1.5*700*1.1/1=462000

Керекті шамдардың саны

N=F/F=462000/5220=88.5

400 лк нормирленген жарықтануды құру үшін барлығы қуаты 80Вт 88 ЛБ шам керек.

СНиП ІІ-4–89 құжаты негізінде табиғи емес жарықтандыру шарттары өнеркәсіптік кәсіпорындарда көз жұмысын талап ететін жұмыстарға, адамдардың физикалық және моральдік көңіл-күйіне көп әсер етеді.

Кәсіпорындық ғимараттарды жарықтанудың жоғары болуы жұмыс жағдайына дұрыс әсерін тигізеді.

Авариялық жарықтану, жалпы жарықтанудан 5%-ке аз жарықтануды қамтамасыз етуі керек, бірақ ғимарат ішінде оның деңгейі 2 лк-дан аз болмауы керек.

Эвакуациялық жарықтану, адамнның қауіпті деген өтетін жерлеріне орналасады, ол өтетін жолдардың еденінде, баспалдақтарда орналасады, оның деңгейі ғимарат ішінде 0,1лк, ал ашық территорияда 0,2 лк болу керек.

4.5.1 Жұмыс орнының жасанды жарықталуы

Еңбектің жағымды шарттарын құру үшін өндірістік жарықталуы келесі талаптарға сай болу керек:

• 
  жұмыс орындағы жарықталуы тазалық нормаға сәйкес болу керек;
  
• 
  жұмыс бетіндегі және қоршаған кеңістіктің шектегі жарық мүмкіндігінше біркелкі таратылу керек;
  
• 
  жұмыс бетіндегі кенет көленкенің болуы жарықтың біркелкі емес таратылуына әкеледі, сондықтан оларды мүмкіндігінше жою керек;
  
• 
  көру алаңында жарқылдық (тура немесе шағылысқан) болмау керек.
  

Жасанды жарық үшін қызу және газоразрядтық шамдар қолданылады. Жалпы жұмыстық қыздыру шамдардың типтерін белгілеу шартындағы келесі әріптер мынаны білдіреді: В- ваакумдық, Г- газбен толтырылған, Б- биспиральдық, БК- биспиральдық криптондық. Шамдардың жарықтық ағымдары, жалпы жұмыстық қыздырушылық және олардың қуаты 4.4 кестеде келтірілген.

Кіші қысымды газоразрядтық шамдар ең үнемді болып саналады (ЛД, ЛДЦ, ЛХБ және т.б.). Газоразрядтық шамдардың кейбір техникалық сипаттамалары 3- кестеде келтірілген.

4.6 Өндірістегі шу

4.6.1 Жұмыс орнында шудың шекті деңгейі

Жұмыс орындарында тұрақты шу сипаттамасы, 31.5, 63, 125, 250, 500, 1000, 2000, 4000, 8000 Гц ортагеометрикалық жиіліктердегі октав қабаттарындаға дыбыс қысымы L (дБ) арқылы келесі формуламен анықталады:

L = 20 lg (p/p₀)

p – дыбыс қысымының орташа квадраттық мәні, Па;

p₀ – дыбыс қысымының мәні. Ауада p₀ = 2 х 10^-5 Па.

Жұмыс орнында тұрақсыз шум сипаттамасы интегральді критерий арқылы анықталады.

Жұмыс орындарында дыбыс қысымының октавты қабат жиілігінде, дыбыс деңгейі мен дыбыс деңгейіне баламаның шекті деңгейі келесі шарттар бойынша бөлінеді:

• 
  кеңполоскалы тұрақты және тұрақсыз шум – кесте бойынша мәндерге ие болады;
  
• 
  тональді және импульсті шум – кестеде көрсетілгеннен 5 дБ төмен мәндерге ие болады.
  

Кесте 4.7 - Дыбыс деңгейі мен дыбыс деңгейіне балама шекті деңгейлер

4.7 Техника қауіпсіздігі

- қорғаныс кожух ;

- қорғасынды қорғаныс әйнесі.

1. 
   Юстировка жасау үшін персонал қорғасынды халат және маска кию керек.
   
2. 
   Қызмет көрсетуші персонал рентгендік құрылғы қосылып түрған кезде, 5 сағаттан артық болмау керек.
   
3. 
   Жүмысшыларда қысқартылған жүмыс күні болу керек.
   

4.8 Электр қауіпсіздігі

Стандарт жарылысқа қауіпті зоналар, электр транспорттар, кемелер, металликалық резервуардарда, су астында, жер асты мен медициналық техниканың қорғаныс жерлену мен нулденуіне қолданбайды.

Қорғаныс жерлену мен нулдену, изоляцияның бұзылғанының арқасында электр қондырғысының ток жүрмейтін металл бөліктері кернеу астында қалғанды, адамның сол металл бөліктеріне тиіп кеткен жағдайда электр тогынан қорғау керек.

Қорғаныс жерлену электр қондырғысының металликалық бөлімімен жер немесе жерге балама арасындағы әдейі жасалған электрлік байланыста айтады.

Нулдену электр қондырғысының металликалық бөлімімен қоректі көздің жерленген нүктесі арасында қорғаныс нулдік өткізгіш арқылы электр байланысы айтылады.

Қорғаныс жерлену мен нулденуге электр қондырғыларының ток жүргізбейтін металликалық бөлімдерінің басқа түрлі қорғаныс әдісі болмаған жағдайда қамтылу керек.

Электр қондырғыларының қорғаныс жерлену мен нулденуін келесі шарттарға сәйкес орындау керек: айналмалы токтың номинальді кернеуінің 380 В - тан, тұрақты токтың 440 В - тан жоғары болған кезде міндетті түрде болу керек; ГОСТ 12.1.013 - 78 құжатына сәйкес қауіпті және аса қауіпті жұмыстарда айналмалы токтың номинальді кернеуінің 42-380 В аралығында, тұрақты токтың 110 - 440 В аралығында болған кезде міндетті түрде болу керек.

Электр қондырғыларында қорғаныс жерлеу ретінде алғашқы кезеңде табиғи жерлегіштер қолданылуы керек.

Өнеркәсіптік ғимараттардың темірбетон фундаментін табиғи жерлегіш ретінде алғанда, қосымша табиғи емес жерлегіштер қажет болмайды.

Шекті кернеу мен жерлегіш құралдарының кедергісі жылдың кез келген мезгілінде қамтылу керек.

Бір немесе көп қызмет атқаратын электр қондырғыларына жерлегіш қызметін атқаратын құралдар, осы электр қондырғысының жерлегіш функциясын атқаратын барлық талаптарына сәйкес болу керек.

Жерлегіш мен нулдену қорғанысқа қолданылатын өткізгіш ретінде осы қызметке арнайы жасақталған құралдарды пайдалану керек, немесе құрылыс металликалық, электромонтаждық конструкцияларды қолданған жөн. Нулдегіш өткізгіштер ретінде алғашқы кезеңде жұмысқа қабілетті тұрған өткізгіштерді пайдалану керек.

Жерлегіш қорғаныс пен нулденуге қолданатын өткізгіштердің материалы, конструкциясы мен размері, жылдың барлық мезгіліне және механикалық пен химиялық әсерлерге тұрақтылықты қамтамасыз ету керек.

Металликалық құрылыс заттары мен өнеркәсіптік конструкциялар арасында потенциалдарды теңестіру үшін жерлегіш немесе нулдегіш желілеріне қосылу керек.

5.1 Технико – экономикалық нақтылау

Сәулелендірілген кремнийдің құны тазалығына байланысты әрқалай болуы мүмкін. Сонымен, кремний сапасы бастапқы материалдардың тазалығымен және оны дайындау сапасымен анықталады.

Сәулелендірілген кремнийді технологиялық әдістермен алады. Одан кейін, сол сәулелендірілген кремнийді тазартудың әр түрлі әдістердің көмегімен кремнийдің күн және электронды сапаларын алады.

Кремнийді тазартудың дәстүрлі әдісі – трихлорсиланды технология, бүгін кремнийдің өзіндік құнын түсіру мүмкіндіктерін кетірді.

Кремнийдің бағасын едәуір түсірудің екі түрлі жолы бар:

1. 
   Тазалығы жартылай өткізгішті арзан кремний алу.
   
2. 
   Тазалығы аздау арзанырақ кремний алу, бірақ күн батареяларын жасауға жарамды – күн кремниі.
   

Қазіргі кезде арзан күн кремнийін алу тәсілдерін шығарып жасауға бірнеше негізгі бағыттар көрсетуге болады:

1. 
   Кремнийдің ұшқыш қосылыстарының пиролизі немесе қалпына келтіру.
   
2. 
   Тазалығы жоғары кремнийді алудың фторидті тәсілдері.
   
3. 
   Техникалық кремнийді рафинадтау.
   
4. 
   Тазалығы жоғары кремний диоксидін көміртекпен қалпына келтіру.
   

5.2 Шихта дайындық пен брикетті жасайтын құрылғыны алуға және оны орнатуға кететін шығынды есептеу

1. 
   Ұсақтау мен кварцты байыту линиясы 20000
   
2. 
   Шихта араластырғышы 10000
   
3. 
   Брикекетті қысқыш 7000
   
4. 
   Муфельді пеш 15000
   
5. 
   Жоғары тазалықты кремнийге арналған
   

Барлығы : 72000 ш.б.

Доллардың курсы 124 тг

Теңгемен есептегенде құрылғылардың бағасы 72000*124=8928000 тг

6) Құрылғыны орнату үшін 15 монтажшы керек, олар 3 ай жұмыс істейді.

Монтажбен айналысатын жұмысшалардың жалақысын санайық.

Кесте 5.1 - Монтажбен айналысатын жұмысшалардың саны мен жалақылары

Лауазымы	Адам саны	Жалақысы	Жұмыс істеу ұзақтығы	Жалақының барлығы
Монтажшы	15	25000	3	1125000

• 
  Әлеуметтік салық
  

3 айда 15 адам үшін 3865*15*3=173925 тг

• 
  Әлеуметтік салықты қосқанда жалақы қоры:
  

5.3 Жұмысшылардың жалақысын есептеу

Жобаны енгізуге ат салысқан келесі жұмысшылар: жоба басшысы, инженер – зерттеуші – 3 адам, инженер көмекшісі – 2 адам.

Кесте 5.2 - Жобаны енгізушілер, олардың жалақыларының көлемі мен жұмыс істеу ұзақтығы

Лауазымы	Адам саны	Жалақылары (1 айға)	Жұмыс істеу ұзақтығы	Жалақының барлығы
Жоба басшысы	1	50000	12	600000
Инженер зерттеуші	3	40000	12	1440000
Инженер көмекшісі	2	20000	12	480000
Барлығы	2520000

• 
  Әлеуметтік аударулар және зейнетақы қорына бөлінулер:
  
  1. 
     (15450-1030-1545)*0,2+ (41200-15450-2575)*0,15+(50000-41200- 880)*0,12=2575+3476,25+950,4=7001,65
     
  2. 
     (15450-1030-1545)*0,2+(40000-15450-2455)*0,15=2575+3314,25=5889,25
     
  3. 
     (15450-1030-1545)*0,2+(20000-15450-455)*0,15=2575+614,25=3189,25
     

16080,15*3=192961,8

• 
  Жалақы мен әлеуметтік бөлінулердің жалпы қоры:
  

Шихта дайындау үрдісінің өзгертуінің жасалуы және енгізуге кеткен шығындарды – капиталды салымдар деп есептейік. Оның ішінде жабдықтардың құны, зерттеушілер мен монтажшылардың жалақылары.

Кесте 5.3 - Капиталдық салымдар

Аты	Сома
Зерттеушілердің жалақылары	2712961,8
Монтажшылардың жалақылары	1298925
Жабдықтар	10680000
Барлығы	14691886

Негізгі персоналға пеште жұмыс істейтін адамдарды алайық – қысқыш слесарьлары – 3 адам, араластырғыш слесарьлары – 4 адам, муфельді пеш слесарьлары – 8 адам, басқа көмекші жұмысшылар – 5 адам.

Кесте 5.4 - Негізгі жұмысшылар, олардың жалақыларының көлемі мен жұмыс істеу ұзақтығы

• 
  Әлеуметтік аударулар және зейнетақы қорына бөлінулер:
  
  1. 
     (15450-1030-1545)*0,2+ (27000-15450-1155)*0,15=2575+1559,25=4134,65
     
  2. 
     (15450-1030-1545)*0,2+(30000-15450-1455)*0,15=2575+1964,25=4539,25
     
  3. 
     (15450-1030-1545)*0,2+(35000-15450-1955)*0,15=2575+2639,25=5214,25
     
  4. 
     (15450-1030-1545)*0,2+(20000-15450-455)*0,15=2575+614,25=3189,25
     

17077*12=204924

• 
  Жалақы мен әлеуметтік бөлінулердің жалпы қоры:
  

Кесте 5.5-те – 25 кг кремний балқытуға жұмсалатын материалдардың мәліметтері көрсетілген.

Кесте 5.5 - Негізгі материалдар мен шикізаттардың бағалары

25 килограмм кремний балқытуға жұмсалатын шығындар – 4349,8 теңге болады.

1 килограмм кремний балқытуға жұмсалатын шығындар – 173,9 теңге болады.

5.5 Шихтаны брикеттеуге кететін электр энергиясы.

Кесте 5.6 - Электр энергиясының есептеуі

193,2*4,6=888,72 тг

5.6 Негізгі қаражаттың амортизациясы.

Жабдықтар амортизациясы

Жабдықтар құны 10080000 тг.

Жабдықтардың жұмыс істеу мерзімін 10 жыл деп алайық.

Амортизация нормасы – 10 %.

А=1008000*0,1=1008000 тг/жыл

Цех ғимаратының амортизациясы:

Цех алаңын есептеу:

бір негізгі жұмысшыға – 14 м² өндірістік алаң керек

бір көмекші жұмысшыға – 1 м² өндірістік алаң керек

1 м² өндірістік алаң құны

негізгі жұмысшыға – 35000 теңге

көмекші жұмысшыға – 27000 теңге

Ғимаратты жөндеуге арналған бөлінулер – 3 %.

Жабдықтарды жөндеуге арналған бөлінулер

көлемі жабдықтар құнының – 5 %.

Амортизация нормасы – 1,2 %.

Персоналдың жалпы саны:

А) 54*14*35000=26460000 теңге.

Б) 54*1*27000=1458000 теңге.

Ғимарат құны: 26460000+1458000=27918000 теңге.

Амортизациялық бөлінулер: 27918000*0,012=335016 теңге.

Ғимаратты жөндеуге арналған бөлінулер:

27918000*0,03=837540 теңге.

Жабдықтарды жөндеуге арналған бөлінулер:

10080000*0,05=504000 теңге.

• 
  Электр энергиясына кететін шығындар.
  

Цех биіктігі 15 м.

V=15*15=225м³

Өндірістік алаңның 1 м³–на 15 Вт/сағ электр энергиясы жұмсалады.

225*15=3375 Вт/сағ* м³

Жарықтандыру уақыты бір жылда: 2300 сағ.

Сонда 3375*2300=7762500 Вт/жыл немесе 7762,5 кВт/жыл.

1 кВт энергияға тариф бойынша 4,6 теңге.

Сонда бір жылда 7762,5*4,6=35707,5 теңге бір жұмысшыға

кететін шығын.

Электр энергиясының кететін жалпы шығыны бір жылда

36018*54=1944972 теңге.

• 
  Жылытуға пар.
  

225*15=3375 кал/сағ* м³

Жылыту мерзімі 4320 сағ.

3375*4320=14580000 кал/жыл* м³

Бір тонна пар 1000000 калорияға эквивалентті.

14580000 кал = 14,58 тонна бір жылытатын мерзімге.

1 тонна пардың құны 400 теңге.

14,58*400=5832 теңге бір жұмысшыға.

Жылытатын мерзімге пар үшін кететін шығындар жылына

5832*54=314928 теңге

• 
  Суға кететін шығындар.
  

1 м³ судың құны – 10 теңге.

1 жылда 252 жұмыс күні бар.

252*54*25=340200 л/жыл

340200 л = 340,2 м³

340,2*10=3402 теңге жылына.

5.7 Цехтық шығындар.

1. 
   Электр энергиясына кететін шығындар – 2095875 теңге/жыл.
   
2. 
   Көмекші жұмысшылардың жалақылары - 3631790 теңге/жыл.
   
3. 
   Жобаны енгізушілердің жалақылары – 2712961,8 теңге/жыл.
   
4. 
   Суға, жылытуға кететін шығындар – 318330 теңге/жыл.
   
5. 
   Жұмыс қауіпсіздігіне кететін шығындар – 710546,4 теңге/жыл.
   
6. 
   Ғимарат пен жабдықтарды жөндеуге кететін шығындар –
   

Басқа да цех шығындары 25 %

Жалпы цех шығындары – 9850796 теңге.

5.8 Өзіндік құнының калькуляциясы

Негізгі материалдар мен шикізаттардың бағалары 30,52

Негізгі персоналдың жалақылары 160,3

Электр энергиясының құны 4,83

Амортизация 27

Цехтық шығындары 197

Цехтық өзіндік құны 420

Завод шығындары 160

Заводтық өзіндік құны 580

Өндірістік емес шығындар 23,2

Толық өзіндік құны 603,15

Қорытынды нәтиже:

Санағанымыздай кремний балқыту үшін шихтаның бағасы 603,15 тг болады. Техникалық кремнийге қойылатын дүниежүзілік талаптарды қанағаттандырады. Шыққан баға техникалық кремний өндіретін басқа мемлекеттердің бағаларына қарағанда төмен болып тұр.

а) Иондалған сәулелену әсері бір жағынан беттік ОН-топтардың (тұйықталған және сутекті байланысқан) бұзылуын шақыртады, ал басқа жағынан су молекулаларының немесе үлгі көлеміндегі сутек молекулаларының құрылуын орнатады. Оксидтердің дегидратация және дегидросилирлау нәтижесі болып кремнийдің қостотығында адсорбция орталығы болатын қоздырылған силоксанды көпірлердің пайда болуы табылды.

б) Оксидтердегі радиациялық-стимулданған адсорбцияның кинетикалық сипаттамалары зерттелген, адсорбция үрдісі реакциясының реті анықталған, осының негізінде (n=1/2) атомдық түрдегі сутектің және (n=1) молекулярлық түрдегі оттектің артықшылық адсорбция жөнінде қорытынды жасалған. γ-кванттар әсері кезінде адсорбцияның жылдамдығының монотонды емес тәуелділіктері, адсорбцияланған газ саны және алдын ала тесу температурасынан парамагниттік орталықтар концентрациясы табылды. Фотоадсорбциондық эффекті максимумы Тпр=1173 К және Тпр=473 К кезінде, ал гамма-сорбциондық эффект Тпр=1073 К және Тпр=673 К кезінде байқалады. Кремнийдің қостотығы үшін бұл эффекттерді азөлшемді адсорбциондық қондырғыларды конструкциялау кезінде қолдану жорамалданады.

в) Оттектің фотоадсорбциясының спектрлі сипаттамалары зерттелген, кремний қостотығының оттектің фотосорбциясында қоспалы жұту рөлі жөнінде болжамдары табылған және жасалған.

Фото және гамма-адсорбциондық эффектілер ұзақтылығы алдын ала қыздыру температурасынан тура пропорционалды тәуелді болатын индукционды периодтың бар болуымен сипатталады. Одан басқа зерттелген үлгілерде бөлшектер және нейтрондармен зарядталған гамма- кванттардың алдын ала сәулеленуіне «жад» эффектісі байқалады, ол алдын ала оксидтерде адсорбциондық қабілеттіліктер арттырудан немесе сәулелену аяқталғаннан кейін «постсорбцияның» пайда болуынан тұрады. Көрсетілген эффектілер табиғаты орнатылған.

г) Бастапқы және сәулеленген оксидтер парамагнетизмі зерттелген, әр түрлі температурада өңделген және әр түрлі сәулелену түрімен сәулеленген әр түрлі оксидтердегі парамагниттік орталықтарының кинетикалық қисық толтырулары алынған; парамагниттік орталықтар идентификациясы жүргізілген. Және де олардың әр түрлі электронды сипаттағы газдардың адсорбция үрдісінде рөлі анықталған. Оттектің адсорбциясы не ЭПР сигналының артуына әкелетін О₂-радикалды формада, не парамагниттік орталықтар концентрациясына өтеді. Гамма- кванттары және зарядталған бөлшектермен сәулеленген кезде сутек адсорбциясы О^- түріндегі D-тесік орталықтарында өтеді және гидроксильді топтардың қайта құрылуымен және парамагниттік орталықтардың жойылуымен қатар жүреді.

д) Кремний оксидтерінің беттік қасиеттеріне жоғары энергиядағы зарядталған бөлшектердің сәулелену әсері бірінші рет зерттелген, радиациондық адсорбция үрдісінде электронды қондырғылар рөлі орнатылған. ОРЗЭ-ге әсер ететін радиационды-стимулданған адсорбция сипаты және шамасы көп дәрежеде бастапқы оксидтердің электронды қасиеттерінен (айнымалы валенттілік, парамагнетизм, иондық радиус және т.б.); лантаноидты қатардың басында тұрған сирек жерді элементтерінің оксиді артықшылықты түрде адсорбцияның тесік орталықтарына құрылады және мүлде электрондық орталықтарға құрылмайды, бірақ Er₂O₃ және Dy₂O₃ қатар соңында орналасқан оксидтер үшін қарама-қарсы жағдай байқалады.

е) Нейтронды сәулеленудің оксидтер қасиеттеріне әсер етуін зерттеу кезінде сыртқы сәулелену әсерімен бірге тағы да Si³⁰(n,γ) P³¹ ядролық реакция нәтижесінде пайда болатын, ішкі β-сәулеленумен шартталған қосымша «постсорбцияға» орын бар. Адсорбция үрдісіне анықталған үлесті құрылымдық ақаулар мен шарттар орталықтарды қосады.

ж) Оксидтердегі оттек және сутектің радиационды адсорбция механизмі ұсынылған. Оттек ең алдымен О^-₂ радикалды түрде және қоздырылған сутектік көпірлер бұзылған кезде пайда болатын белсенді орталықтарында сорбцияланады. Оттек болғанда иондалған сәулелену әсері кезінде биографиялық тектегі қалдықты органикалық қоспалардың тотығуы орын алады; нәтижесінде су, көмірқышқыл газ, формиат-ұқсас қосылыстар құрылады. Сәулеленген оксидтердегі сутек адсорбциясы гидроксильді қабаттың қайта құрылуымен қатар жүреді.

Жұмыста алынған ғылыми нәтижелерді оксидті материалдардағы радиационды-стимулданған құбылысының механизмдері мен табиғатын орнату мәселесіне қосқан үлесі ретінде қарастыруға болады.

1. 
   Абляев Ш.А., Стародубцев С.В., Ерматов С.Е. Изменение адсорбционных свойств силикагеля под действием гамма-лучей. - Докл. АН СССР.: Т.129, 1959- 72 с.
   
2. 
   Абляев Ш.А., Стародубцев С.В., Ерматов С.Е. Изменение адсорбционных свойств пористых тел под действием гамма-облучения. - Ташкент: Фан, Т.1, 1961- 174 с.
   
3. 
   Аксенова Т.И., Ерматов С.Е., Тусеев Т. Исследование центров фотосорбции на SiO₂ методом ИК-спектроскопии. – Алма-Ата: 1979- 190с.
   
4. 
   Бобышев А.Н., Радциг В.А. Свободно-радикальные центры заданной структуры на поверхности диоксида кремния. - Кинетика и катализ: Т.31.1978- 925-930 с.
   
5. 
   Волков А.В., Киселев А.В., Лыгин В.И. Исследование дегидрокслирования и спекания силикагелей методом ИК- спектроскопии. - Коллойд. журн: Т.41, 1979- 323 с.
   
6. 
   Данчевская М.Н., Крейсберг В.А., Ракчеев В.А. Механизм воздействия поверхностно- активных веществ на процесс структурирования кремнезема. - Журн. физ. хим.: Т.62, №1, 1988- 122-127 с.
   
7. 
   Данчевская М.Н., Овчинникова О.Т. Спектры ЭПР облученных гамма-лучами кремнезема. - Журн. физ. хим.: Т.62, №1, 1988-128-132 с.
   
8. 
   Ерматов С.Е., Жуков Е.И., Тусеев Т. Изучение адсорбции водорода при облучении окислов кремнтя, алюминия, бериллия тяжелыми заряженными частицами. - Ташкент: Фан, 1974-84 с.
   
9. 
   Ерматов С.Е. Исследование поверхностных свойств и природы центров адсорбции облученного кремнезема. – М.: 1972-42 с.
   
10. 
    Ерматов С.Е., Жуков Е.И. Метод исследования адсорбции газа в двуокиси кремния при облучении заряженными частицами. - Изв. АН КазССР.: 1973-80с.
    
11. 
    Ерматов С.Е., Тусеев Т., Сидоров Н.А. Масс-спектрометрические исследования процессов фотосорбции в системе SiO₂.- Изв. АН КазССР.: 1975-12 с.
    
12. 
    Ерматов С.Е., Тусеев Т. Температурная зависимость γ-адсорбционного эффекта на окисных адсорбентах. – М.: Наука, 1975-33 с.
    
13. 
    Ерматов С.Е., Тусеев Т. Зависимость γ-адсорбционного эффекта от температуры предварительной тренировки двуокиси кремния. – Тащкент: Фан, 1974-67 с.
    
14. 
    Ерматов С.Е., Тусеев Т. О роли гидроксильного покрова двуокиси кремния в фотосорбции кислорода. // Изв. АН КазССР, 1975-82 с.
    
15. 
    Ерматов С.Е., Тусеев Т., Вахабов М. Радиационно-стимулированная адсорбция на поверхности SiO₂ и BeO. – Ташкент: Фан, 1985-65-71 с.
    
16. 
    Ерматов С.Е., Тусеев Т. Поверхностные радиационные эффекты на SiO₂ и BeO. – Караганда: 1986- 72 с.
    
17. 
    Ерматов С.Е., Тусеев Т., Вахабов М. Радиационные центры адсорбции на SiO₂. - Изв. АН УзССР.: №1, 1990- 21-24 с.
    
18. 
    Киселев В.Ф. Поверхные явления в полупроводниках и диэлектриках. – М.: Наука, 1974- 299 с.
    
19. 
    Киселев В.Ф., Крылов О.В. Адсорбционные процессы на поверхности полупроводников и диэлектриков. – М.: Наука, 1976- 250 с.
    
20. 
    Киселев В.Ф., Лыгин В.Н. ИК-спектры поверхностных соединений и адсорбированных молекул.- М.: Наука, 1972- 460 с.
    
21. 
    Квливидзе В.И., Киселев В.Ф. Исследование состояния поверхности методом ЯМР.- М.: Наука, 1968- 302 с.
    
22. 
    Кольцов С.И., Алесковский В.Б. Силикагель, его строение и химические свойства. – Л.: Наука, 1963- 96 с.
    
23. 
    Киселев В.Ф., Лыгин В.И., Щепалин К.Л. Исследование химических свойств дегидроксилированной поверхности кремнезема методом ИК-спектроскопии.- М.: Наука, 1986- 1701-1706 с.
    
24. 
    Кошеров Т.С. Исследование природы радиационных центров и механизма адсорбции газов на окисных адсорбентах спектрометрическим методом.- Алма-Ата: 1974- 21 с.
    
25. 
    Крутоверцев С.А., Меньшиков С.Д., Сироткин С.И. и др. Влияние термообработки на состояние легирующих добавок в сорбционных пленках оксида кремния. – М.: Наука, 1990- 1642-1645 с.
    
26. 
    Коротков Ф.П., Холмогоров В.Е. Фотосенсиблизированное разложение воды на поверхности силикагеля. – Новосибирск: Наука, 1974- 96 с.
    
27. 
    Любимова О.И., Котов А.Г. Поверхностные центры γ-облученных силикагелей. Исследование методом ЭПР влияния адсорбции водорода и окиси азота. – М.: Химия выс. энергия, 1970-72 с.
    
28. 
    Радциг А.А., Бобышев А.А. и др. Силадиоксирановые группировки на поверхности SiO₂ .- Кинетика и катализ: Т.30, 1989- 1334-1342 с.
    
29. 
    Покровский В.А., Морозов А.В. и др. Изучение активных центров поверхности тонких пленок диоксида кремния методом масс-спектрометрии вторичных ионов. – Журн. физ. хим.: Т.63, 1989- 3370-3373 с.
    
30. 
    Солоницын Ю.П. Фотосорбционные процессы на оксидных адсорбентах. – М.: Наука, 1966- 435 с .
    
31. 
    Тагиева М.М., Киселев В.Ф. Исследование воздействия излучения на свойства поверхности кремнезема. – М.: Наука, 1961-1381 с.
    
32. 
    Теренин А.Н. ИК-спектры поверхностных соединении на силикатных соединениях. – М.: МГУ, 1957- 206 с.
    
33. 
    Тусеев Т. Т. Влияние облучения на поверхностные свойства некоторых окислов. – Туркестан: 1992- 69 с.
    
34. 
    Тусеев Т. Т. О кинетике фотоадсорбции на SiO₂.- Туркестан: 1994-164 с.