Зерттеудің өзектілігі

7 адамнан тұратын команда мүшелері таңдап алған тақырыптарына орай 8 минуттық көрініс әзірлеп, сюжеттегі проблеманы шығармашылықпен шешудің жолын көрсетулері керек.

«Ақыл-ой Одиссеясы» бағдарламасын арнайы сабақ ретінде сыныптан тыс жұмыс түрлерінде, сондай-ақ оның элементтерін сабақтарда да қолдануға болады.

Төменгіта оқылатын кез келген пәннің мазмұнына сәйкес шығармашылыққа интелектіні дамытуға берілетін тапсырмаларды тиімді қолдану бүгінгі мектеп бағдарламасының да өзекті мәселелерінің бірі. Тек қандай тапсырманы сабақтың қай сәтінде қолдану керектігін мұғалім өзі шешеді.

Бағдарламалардағы кейбір тапсырмалар қиялдауға берілген. Оларға 8-10 минут уақыт беріледі. Негізгі идея кәдімгі қарапайым заттарды әдеттен тыс жағдайда пайдалана білу.

Тапсырма: - ішіндегі желініп біткен ыдысты тастай салмай, тағы қалай пайдалануға болады?

Жауаптар: - су ішетін ыдыс ретінде,

• 
  шетін кертіп шүмек жасап, су құйғыш ретінде.
  
• 
  Жіңішкелеп ауызғы жағын кесіп тастап, қарындаш тағы басқа заттарды салатын ыдыс ретінде.
  
• 
  Бірнеше тесіктер тесіп, су шашқыш ретінде т.б.
  

«Ақыл-ой Одиссеясы» бағдарламасымен жұмыс істеу барысында тез ойлап, жылдам шешеім қабылдауға шорқақ балалар жыл аяғында шапшаң жауап беруге үйреніп, тапқыр қызықты шешемдер құруда жетістіктерге жете бастайды.

2.3 Дидактикалық бірліктерді ірілендіру (ДБІ) математикалық білім технологиясы
Қазіргі кездегі математикалық білім баланы интеллектісін дербез ойлауын дамытуға бағытталған. Бұл салада, біз сөз еткелі отырған технологияның алар орны ерекше. Дидактикалық бірліктерді ірілендіру деп аталатын математикалық бірлік технологиясы. 1964-1996 жылдар арасында академик П.М. Эрдниевтің жетекшілігімен жүргізілген теориялық және тәжірибелік ізденістердің, практикалық жұмыстың нәтижесінде өмірге келді. П. М. Эрдниев «дидактикалық бірліктер» деген ұғымды осыдан 20 жыл бұрын енгізген [41].

П. М. Эрдниев оқу материалынан кіші көлемде берілетін ақпаратын алып тастамай, тек олардың құрылымын өзгертіп, ірілендіріп беруді ұсынады. Бұл жағдайда материал терең меңгеріліп, ойлауға, дамуға кең өріс ашылады. Республикамызда 1997 жылдан ері енгізіліп жатқан профессор Т.Қ. Оспановтың жетекшілігімен жазылған «математика» оқулықтары осы теорияға негізделінеді [42].

Сондықтан оқушының жеке басын дамытуға бағытталған бұл әдістемемен бүкіл Төменгі мектеп мұғалімдері жұмыс істеуде.

Дидактикалық бірліктерді ірілендіру әдістемесін жүзеге асырудың басты қағидалары төмендегідей:

1. 
   Қарама-қарсы ұғымдарды, әрі өзара байланысты операцияларды қатар оқыту.
   
2. 
   Тура есепке кері есеп ойлап табу, шығаруды кеңінен қолдану.
   
3. 
   Деформацияланған жаттығуларды пацдалану.
   
4. 
   Өз бетінше, шығармашылыққа берілетін тапсырмалардың үлес салмағының артуы.
   

Мысалы: 5+1=6 5+1=6

Түріндегі төрт аралық операцияны пайымдау арқылы шешу, ойлау әрекетінің ішкі потенциялды резервтерін ашуға көмектеседі. П.К.Анохин тұжырымдамаларымен айтсақ, табиғаттың айнымас заңдылықтарының бірі «кері байланыс» заңының іске қосылуымен тиімді.

ДБІ технологиясының басты ерекшеліктерінің бірі кері есептерді шығару «кері есеп» ұғымы ғылымға өзіміз жоғарыда айтып өткен академик П.К.Анохин енгізген кері байланыс деген психологиялық ұғыммен байланысты. Кері есептерді шығару, тура есепті кері есепке айналдыру арқылы баланың белсенділігі, қызығушылығы артады, шығармашылық дербестік пайда болады.

«Кері есеп» ұғымы алғаш көрнекіліктер арқылы түсіндірілуі тиімді. Мысалы: столға 5 кітап қойып, оның жанына портфельді орналастырған соң, мына есеп айтылады. Столда 5 кітап бар, ал портфельде қанша кітап бар? Бұдан соң: не белгілі, не белгісіз, артық па? кем бе? екенін анықтауға арналған сұрақтар беріп, жауаптар алынады.

Есеп шығарылады. Кері есепке көшер алдында, столдағы кітаптарды алып тастап, балалар, портфельде 8 кітап бар, ал столдағы кітаптың одан 3 кем. Столда неше кітап бар? Есеп шығарылған соң, алдыңғы есепте не белгілі болды, нені таптық, ал соңғы да ше? Деген сұрақтарға жауап алынады. Белгісізді бірінші жағдайда қандай амалмен тапқанымызды анықтаймыз. Содан кейін кері есеп ұғымы енгізіледі.

Осы типтердегі есептерді көрнекіліктер арқылы шешуді меңгерген кезде төмендегідей абстрактылы есептерге көшуге болады.

Мысалы: Тура есеп Кері есеп

3, 2, □ 3, □ , 5

Алмас 3 жаста, Айнел одан Алмас 3 жаста, Айнел 5жаста

2 жас кіші. Айнел неше жаста? Айнел Алмастан неше жас үлкен?

Шешуі: 3+2 =5 (жас) Шешуі: 5-3 =2 (жас)

Жаңашыл мұғалімдердің пікірі бойынша есептің осылай беріліп, шешілуінің пайдалы екекні айтылып жүр. Технологияның кейбір қиындықтары «кері әдістің» теориясын білмеуден болып жатады.

18: □+65=67 түрінде «әйнекшелермен» берілген мысалдарды шығару психологиялық тұрғыдан алып қарасақ, оқушы бірнеше қайтара салыстырудан тұратын әрекет барысында логикалық операциялардың жаңа түрлерін меңгере отырып, ойлаудың жоғары сатысына көтеріледі. Деформацияланған жаттығулар бірте-бірте күрделене түседі. Оны математика оқулығынан байқауға болады.

Ал келесі ерекшелік - шығармашылық тапсырмалардың көп болуы.

Мысалы: 3 сыныпта. Көгалда бірнеше қозы мен қаздар жайылыпжүр. Олардың бастарының саны 25, ал аяқтарының саны 70. Қозылар нешеу, қаздар нешеу? – деп берілетін тапсырмаларды шешу оқушылардан ойлылықты, байқампаздықты талап етеді. Оқушының шығармашылығы қалыптасады.

Дидактикалық бірліктерді ірілендіру технологиясында оқушылардың есептеу дағдыларын дамытуға ерекше мән беріледі. Мұнда есептер ауызша және жазбаша болып бөлінеді, Төменгі мектепте негізінен ауызша есептеуге арналған жұмыстар көп жүргізіледі, өйткені арифметикалық амалдардың теориясын түсіну, оны практикалық жолмен саналы меңгеру мәселелері шешіледі.

Дәстүрлі әдістемеде ауызша есептеулердің төмендегідей түрлерін жүргізу қабылданған.

1. 
   Математикалық өрнектердің мәнін табу.
   
2. 
   Өрнекиерді салыстыру.
   
3. 
   Теңдеулерді шешу.
   
4. 
   Есептер шығару.
   

1) бұл жағдайда салыстыруды төмендегідей етіп жүргізу сұралады.

16 □ 10 + 6 16 □ 20 - 4

16 □ 8 + 8 16 □ 9 + 7

2)Әйнекшелермен берілетін теңсіздіктер енгізіледі.

8 > □ 11 < □ 17

8 > □ 15 < □ 12

3)Математикалық заңдарға негізделген теңсіздіктерді шешу.

10 + 6 □ 6 + 10 10 + 4 = 6 + □

17 - 7 □ 17 - 10 15 - 4 > 15 - □

9 + 4 □ 9 + 5 7 + 8 < 7 + □

Тәжірибеде ауызша есептеулерді орындау көрнекіліктер, карточкалар, ойындар арқылы ұйымдастыру қабылданған. Сондай-ақ сергіту сәттері, өлең есеп, тірек схемаларын қолдану тиімді.