- бір жолға; for i:=1 to 4 do

- бір жолға;

for i:=1 to 4 do

write (ai:5); writeln;

for i:=1 to 4 do

ai:=di; {D массивi А массивiне көшiрiледi}

5. Iздеу – массивтегi белгiлi бiр шартты қанағаттандыратын элементтi iздеу.

Массивтегі нольге тең элементтердi санау мысалы:

k:=0; 0-ге тең элементтер k айнымалысында саналады

for i:=1 to 4 do

if ai=0 then k:=k+1;
6. Массив элементтерiнiң мәнiн ауыстыру. Ол үшiн типi массивтiң типiне сәйкес келетiн қосымша айнымалы қолданылады.

Мысал: А3;-2;4;7;0;8 массивiнiң бесiншi және үшiншi элементте-рiнiң мәндерiн ауыстыру керек.

Бағдарлама фрагментi мынадай болады:

v:=a[5]; a5:=a3]; a3:=v {v –қосымша айнымалы, a[5] мәнiн уақытша сақтайды}

Нәтижеде берiлген массив мынадай болады: А 3; -2; 0; 7; 4; 8.

34 мысал. Бiр өлшемдi С массивінің элементтерi индексiнiң квадратына тең болатын, ал К массивiнің элементтерi клавиатурадан енгізілетін және екі массивті экранға шығаратын бағдарлама құру:

Қолданылатын айнымалылар:

С1..10, К1..10 - массивтер.

і-циклдiң параметрiн және элементтiң индексiн бiлдiреді, бүтiн типтi.

Массивтiң элементi оның индексiнiң квадратына тең болатын формуламен толтырылады, яғни Сi=sqr(i). Массив элементiнiң мәнi клавиатурадан енгiзiледi, readln(Кi);

Массивте он элемент болғандықтан, а) және б) толтыру процестерi циклде жүргiзiледi. Массивтiң мәндерiн көру үшiн, әрбiр толтырудан соң оны экранға шығару керек.

program mas_tol;

var с, к: array 1..10 of real; i: integer;

begin

for i:=1 to 10 do

сi := sqr(i); массивтi формуламен толтыру}

readln (кi); {массивтi клавиатурадан енгiзу}

end;

writeln (' С массивi ', ' К массивi ');

end.

Қолданылатын айнымалылар:

n – пайдаланушы енгiзген iзделетiн элементтiң мәнi;

а - массивтегі n-ге тең элементтердiң номерi;

b –массивтегi n-ге тең элементтердiң саны;

і – циклдiң параметрi және элементтiң индексi;

k – массивтегi элементтер саны, ол бағдарламаның тұрақты ша-маларды сипаттау бөлiмiнде жазылады. Себебi, егер элементтер саны өзгеретiн болса, оны тұрақтыны сипаттауда өзгертсе жеткiлiктi.

program elem_iz;

const k=10;

var n:real; a, b, i: byte; m: array [1..10] of real;

begin

for і = 1 to k do readln (m[i]);

b :=0; { басқа элемент табылған жоқ}

write(‘массивтен iздейтiн элементтi енгiз’);

readln(n);

for i := 1 to do k

if m[i] = n then {массивтегi n-ге тең элементтердi iздеу}

begin

if b = 0

b := b+1; { элементтердiң санын бiрге арттыру}

end;

if b=0

else

writeln(n, ’-ге тең элементтiң саны ‘ ,b);

writeln(‘бiрiншi элементтiң номерi ‘,a);

end; end.

Жолдар string жолдық типпен сипатталады. Жолдық типті анықтағанда ондағы символдар санын көрсетуге болады.

String типтегі айнымалыны типті алдын-ала сипаттамай-ақ көрсетуге болады: var <идентификатор>:string[жолдың ұзындығы];

N символдан тұратын жолға жадыдан N+1 байт бөлінеді. N байт-символдарды сақтау үшін, ал бір байт – жолдың ұзындығын сақтау үшін.
Жолдық өрнектер. Олар жолдық тұрақтылардан, айнымалылардан, функциялардан және операция таңбаларынан тұрады. Мысал:’ма’+’ма’
Жолдық процедуралар мен функциялар

1.Сөзді енгізу.

2.Сөздің бірінші әрпін белгілеу.

3.Белгіленген символды ’a’ символымен салыстыру.

4.Егер сәйкес болса, санауышты бірге арттыру, сол символдың орнына ’b’ символын қою;

5.Осылайша барлық символдарды қарастыру.

program sanau;

var s:string; n,l,i:byte; {n-‘a’әрпін санауыш }

begin

for i:= 1 to l do

if copy(s,і,1)=’a’ {кезектегі әріпті белгілеп,

then ’a’ әрпімен салыстыру}

begin

delete (s,і,1); insert(‘b’,s,i);

n:=n+1; { а әрпін санау}

end;

end.

1.Сөзді енгізу.

2. ’a’әрпін санайтын санауыш енгізу.

3.Сөздегі ‘a’әрпі тұрған позицияны тауып, сол орынға ‘b’ әрпін жазу.

4.Сөздегі барлық позициялар үшін 3 пунктті қайталау.

5.Нәтижені шығару.

program sanau;

var

s:string; n:byte;

write (‘сөзді енгіз’); readln(s); n:=0;

while pos (‘a’,s)>0 do

begin

end;

end.

Мәліметтерді файлдармен пайдаланудың себептері:

1. Бағдарламаның жұмыс барысында өте үлкен ақпаратты енгізу көп уақытты алады және адамды жалықтырады. Клавиатурадан енгізілген деректер мен экранға шығарылған нәтижелер сақталмайды, бағдарламаның жұмысы аяқталған соң жоғалып кетеді. Сондықтан, бұл ақпараттар алдын-ала дайындалып, дискіде сақталады да, қажетінше пайдаланыла беріледі.

2. Берілгендер файлын басқа бағдарламамен дайындап бірнеше бағдарламаны бір-бірімен байланыстыруға болады.

3. Бағдарламаның орындалу кезінде пайдаланушының қатысуы міндет емес.

Файлдық тип. Бір бағдарламада бірнеше файлмен жұмыс істеуге болады. Әрбір файл өз атымен аталады. Файлдағы компоненттер бір типте болады. Файлдың ұзындығы алдын-ала анықталмайды, ол құрылғының сыйымдылығына байланысты болады. Файлды бір типтегі мәндердің шексіз тізімі деп қарастыруға болады. Файлдың элементтері нольден бастап нөмірленеді. Файлдың элементтері ағымдағы көрсеткіш арқылы көрсетіліп тұрады. Ағымдағы көрсеткіш бағдарлама жұмысына байланысты бір элементтен екіншіге ауысып тұрады. Кез келген уақытта файлдың бір элементіне ғана қол жеткізуге болады.

Дискідегі деректер файлы Паскаль бағдарламасымен файлдық айнымалы арқылы байланысады. Бағдарламада көпшілік жағдайда файлдық айнымалыны f арқылы белгілейді.

Бағдарламаның айнымалыны сипаттау бөлімінде файлдық айнымалы былай сипатталады.

var

файлдық айнымалы: file of элементтердің типі;

var

s1 , s2:file of string; s1, s2- элементтері жолдық типтегі файл.

1. Бағдарламаның басында файл мен файлдық айнымалыны байланыстыру қажет. Ол үшін мына процедура қолданылады:

2. Файлмен жұмыс істеу үшін алдымен оны ашу қажет. Файлды пайдалану мақсатына қарай ашудың екі түрі бар:

2.1. Файлдан деректерді оқу үшін –

Reset(файлдық айнымалы);

2.2. Жаңа файлды жасау үшін және оған деректерді жазу үшін

3. Ашылған файлдың элементін оқу:

4. Ашылған файлға элемент жазу:

5. Файлмен жұмыс аяқталған соң файл жабылады:

program file_tip;

var f:text; s:integer;

begin

rewrite(f1); { f1 файлы деректерді жазу үшін ашылады}

readln(s); write(f1, s); { s айнымалысының мәні f1 файлына жазылады}

close(f1); { пайдаланылып болған соң, f1 файлы жабылады}

readln; end.

2-мысал: Деректерді san.txt файлынан оқып, экранға шығар.

Бағдарламаны жазудан бұрын san.txt файлы алдын-ала дайындалады.

program file_tip;

var f1: text; s, n:integer;

begin

assign(f1, 'san.txt’); { san.txt файлы f1 айнымалысымен байланысты}

read(f1, s); { f1 файлынан кезектегі элемент оқылып, s айнымалысына беріледі. }

writeln(s); {s айнымалысының мәні экранға шығарылады }

close(f1); {пайдаланылып болған соң, f1 файлы жабылады}

readln;

end.

Графиканы жұмысқа қосу мына әрекеттерден тұрады:

орналасқан кітапхананы іске қосу}

режимді іске қосады}

мен режим автоматты түрде іске қосылады}

орналасқан жолы көрсетіледі}

іске қосудағы қатесі тексеріледі}

Осы әрекеттерден соң графикалық операторлар жазылады. Графикалық әрекеттер орындалып болған соң, графикалық режимді жабу керек.

6.CloseGraph; {Графикалық режимді жабу}.

Монитор экраны нүктелер жиынынан тұрады. Графикалық экранда координаталар жазықтығының орналасуы төмендегідей:


Түстер таблицасы

Суретті бағдарламалау мысалы:

program kozgalys;

uses Graph,CRT;

var

begin

if graphresult <>grok then halt (1);

x:=460;y:=400; суреттің бастапқы координаталары

for i:=1 to 200 do

begin

setcolor(6);

ellipse(460,y-40,0,180,20,20);

ellipse(440,y-60,0,90,20,20);

ellipse(480,y-60,90,180,20,20); сурет салынды

ellipse(440,y-40,270,360,20,65);

ellipse(480,y-40,180,270,20,65);

circle(440,y-20,5); circle(480,y-20,5);

circle(440,y+10,5); circle(480,y+10,5);

delay(500); пауза

SetColor(0);

circle(x,y,40);

ellipse(460,y-40,0,180,20,20);

ellipse(440,y-60,0,90,20,20);

ellipse(480,y-60,90,180,20,20); сурет өшірілді, бұл

ellipse(440,y-40,270,360,20,65); фрагментті cleardevice

ellipse(480,y-40,180,270,20,65); процедурасымен circle(440,y-20,5); circle(480,y-20,5); алмастыруға

circle(440,y+10,5); circle(480,y+10,5); болады.

delay(500);

y:=y-1; жаңа координата

end;

circle(x,y,40);

ellipse(460,y-40,0,180,20,20); ellipse(440,y-60,0,90,20,20);

ellipse(480,y-60,90,180,20,20); ellipse(440,y-40,270,360,20,65);

ellipse(480,y-40,180,270,20,65);

circle(440,y-20,5); circle(480,y-20,5);

circle(440,y+10,5); circle(480,y+10,5);

readln;

end.
program grafik;

uses Graph,CRT;

var

begin

if graphresult <>grok then һalt (1);

line(300,50,300,400); line(150,400,500,400);

for i:=-100 to 100 do

begin

x:=i; y:=trunc(sqr(x));

end;

closegraph;