З. Е. ЋАбылдинов, А. Т. ЋАйыпбаева (ХVIII ѕасыр – 1914 жыл)

Отбасы жќне неке саласындаѕы ќдет-ѕџрыптар мен салт-

жүктеу 44,75 Mb.

Pdf просмотр

бет	237/481
Дата	04.01.2022
өлшемі	44,75 Mb.
	#36216

1 ... 233 234 235 236 237 238 239 240 ... 481

a7e3c8ceae024defa23fe189d0091236

5. Отбасы жќне неке саласындаѕы ќдет-ѕџрыптар мен салт-
дќстљрлер.
Сз болып отырѕан кезеѓде ћазаћтарда отбасы мен не-
кеге ћатысты сонау ежелден келе жатћан бiрегей ќдет-ѕџрыптары
мен салт-дќстљрлерi болатын. Дљниеге келген жас нќрестеге оныѓ
ћџлаѕына
азан шаћырып
ат ћойылатын. Жасы љлкен туысћандардыѓ
бiрi Ћџраннан аят оћып, нќрестенiѓ атын оныѓ ћџлаѕына љш рет
ћайталап дауыстайтын.
Ер бала 3,5 жќне 7 жасћа толѕанда оны
сљндетке отырѕызу
рќсiмi
ткiзiлетiн. Сљндет тойына ћонаћтар шаћырылатын, ат шаптыры-
лып, спорт жарыстары ткiзiлетiн.
Ата-ана здерiнiѓ џлын љйлендiру ћамын ќрћашан ойластырып
жљретiн. Болашаћ келiндi бала кезiнен iздестiре бастайтын. Тiптi
балалар дљниеге келмей жатып-аћ
белћџда,
ал сќбилер дљниеге кел-
ген соѓ
бесiкћџда
рќсiмдерi болатын. Ћџдаларды негелi, ћџрметтi,
тектi жерден iздестiретiн. Ћџда тљсудiѓ салт-дќстљрлерi бойынша
арнайы рќсiм ткiзiлетiн. Ћазаћтарда жетi атаѕа толмаѕан туыстар
арасында неке ћиюѕа ћатаѓ тыйым салынатын.
Баланы љйлендiруге ћатысты ќдет-ѕџрыптардыѓ ретi мынадай бо-
латын:
ћџда тљсуге алдын ала келiсу, ата-ананыѓ ћџда тљсуi, кљйеудiѓ
ћалыѓдыћћа џрын баруы, келiн тљсiру тойы, неке ћию рќсiмi.
Џзатыла-
тын ћыздыѓ ќкесi ћџда тљсiп келген ћџдаларѕа
ћџйрыћ-бауыр
же-
гiзетiн. Бџл салт-дќстљр ћџдалыћ рќсiмiнiѓ орындалѕанын крсететiн.
Ал ћџдалыћ екi жаћћа да белгiлi мiндеттер жљктейтiн. Ћџдалыћтан
айнуѕа болмайтын.
Ћџда тљсудiѓ ресми блiгi аяћталѕаннан кейiн жiгiт жаѕы ћыздыѓ
ћалыѓмалын
тлейтiн. Ћалыѓмал ќдетте мал басымен есептелетiн.
Оныѓ млшерi ћџда тљсушiлердiѓ ћаншалыћты бай, аућатты екен-
дiктерiне ћарай белгiленетiн. Ћалыѓмалдыѓ млшерi 5 жылћыдан
1000 жылћыѕа дейiн жететiн. Ћалыѓмал той шыѕынына, ћыз жаса-
уына жџмсалатын. Љйлену тойы кезiнде ћџдалар бiр-бiрiне
кит

175
кигiзетiн болѕан. Ол тљрлi ћымбат баѕа-
лы киiмдерден, мата кездемелерден, мал
басынан тџратын. Ћџдалар жаѕы бiр-
бiрiмен
ћоржын алмасып,
зара сыйлыћ
жасасатын. Љйлену тойыныѓ ќдет-ѕџ-
рыптары
неке ћию
рќсiмiне џласады. Ћа-
заћтардыѓ дќстљрлi ћоѕамында ћыздыѓ
жасауын
берудiѓ де зор маѓызы болды.
Жасау ћыз баланыѓ жас кезiнен ќзiрлене
бастайтын. Ћыздыѓ жасауына киiз љй,
кiлем, текемет, сырмаћ сияћты бџйым-
дар, киiм-кешек тљрлерi мен ыдыс-аяћ-
тар, ќр тљлiктен тџратын мал басы жќне
басћалары кiретiн болѕан. Ћазаћтар ара-
сында ажырасу деген болмаѕан. Аталып
отырѕан кезеѓде кп ќйел алушылыћ
дќстљрi орын алды.
Кљйеуi лiп, жесiр ћалѕан жас ќйелге кљйеуiнiѓ жаћын туыстары-
ныѓ бiреуi
ќмеѓгерлiк
жолымен љйленуге ћџћыћты саналатын. Кш-
пелi ћазаћ халћыныѓ мiрiнде мџныѓ ќлеуметтiк маѓызы љлкен бол-
ды. Ќйел ерден кетсе де елден кетпедi. Марћџм болѕан адамныѓ
балалары з руыныѓ, з туысыныѓ ћарамаѕы мен ћамћорлыѕында
ћалды, жат жџртћа жiберiлмедi. Gйткенi олар з туыстарыныѓ ара-
сында жетiмдiк крмейдi. Сондыћтан да ћџдалардыѓ арасы суыс-
пайды. Егер бiреудiѓ отбасы перзент крмесе немесе баласы тџрмай,
шетiней берсе, ол алдын ала келiсiм бойынша, з туыстарыныѓ
бiрiнiѓ баласын
бауырына басып,
асырап ала алатын.
Жеке шаѓыраћ ктерiп, ата-анасынан
еншiсiн
алып шыћћан жас
отбасында кљнделiктi тiршiлiгiне ћажеттi нќрсенiѓ бќрi де – отауы,
тсек-орындары мен љй iшiнiѓ жабдыћтары, есiк алдында малы да
болатын. Ежелден келе жатћан ќдет-ѕџрып бойынша ата-анасыныѓ
ћолында кенже џлы ћалып, ћара шаѓыраћћа бљкiл мал-мљлкiмен
ћоса иелiк ететiн. Ћазаћтар здерiнiѓ ата-анасын ешћашан тастап
кетпейтiн. Даланыѓ жазылмаѕан бџл ќдет-ѕџрпын бџзѕандарды ћазаћ-
тар наѕыз жексџрын, жауыз жандар ретiнде жек крдi.

жүктеу 44,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 233 234 235 236 237 238 239 240 ... 481