З. Е. ЋАбылдинов, А. Т. ЋАйыпбаева (ХVIII ѕасыр – 1914 жыл)

жүктеу 44,75 Mb.

Pdf просмотр

бет	105/481
Дата	04.01.2022
өлшемі	44,75 Mb.
	#36216

1 ... 101 102 103 104 105 106 107 108 ... 481

a7e3c8ceae024defa23fe189d0091236

3. Тарихи ќѓгiмелер.
Ћазаћтарда кеѓiнен таралѕан жазба ќдебиет
болмаѕандыћтан, халыћ ауыз ќдебиетiнiѓ
тарихи ќѓгiмелер
деген жан-
ры кљштi дамыды. Ондай ќѓгiмелердi ќдетте кпке белгiлi аћылды
адамдар –
билер мен шешендер
айтатын. Дќстљрлi ћазаћ ћоѕамында
олар керемет зор сый-ћџрметке бленетiн.
Тарихи ќѓгiмелер суырып салып шыѕарылѕан леѓдер сияћты
џрпаћтан џрпаћћа ауызекi ќѓгiме тљрiнде жеткiзiлiп келдi. Ќр рудыѓ
зiнiѓ кптi крген тќжiрибелi з шешендерi болатын. Дќстљрлi
той,
астарда
олар, даланыѓ ћызыл тiлге шебер шешендерi, з тыѓдаушы-
ларын ћызыћты тарихи
ертегiлермен, ќѓгiмелермен
таныстыратын.
Тарихи ќѓгiмелерде данышпандыћ наћыл сздер, маћал-мќтел-
дер жиi айтылатын. Мџныѓ жастарды тќрбиелеуде зор маѓызы бол-
ды. Жастар естiген ќѓгiмелерiн есте саћтап, одан љлгi-неге алды.
Атап айтћанда, Тле би, Ћазыбек би, Ќйтеке би айтыпты деген
ќѓгiмелер мен наћыл сздер бiздiѓ заманымызѕа дейiн жеткен. ХVIII
ѕасырдаѕы тарихи ќѓгiмелердiѓ негiзгi таћырыбы – ћазаћ халћы-
ныѓ жоѓѕар шапћыншылыѕына ћарсы кљресi мен Едiл ћалмаћта-
рымен болѕан соѕыстар. Белгiлi фольклоршы ќрi крнектi ћазаћ
аћыны Мќшњљр Жљсiп Кпейџлы осы таћырыптаѕы кптеген тари-
хи ќѓгiмелердi жинастырды. Бџлар ћазаћтыѓ ауызша тарихы едi.
4. Шежiре.
ХVIII ѕасырда ќрбiр ћазаћтыѓ отбасында зiндiк ше-
жiресi болатын. Бџл сздiѓ шыѕу тегi тљркi-монѕол тiлiмен сабаћтас
келедi. Монѕолдарда
«цэжере»
сзi «есте саћтау» деген маѕына бере-
дi. Тљркiлердiѓ
«седжере»
деген сзi де осы маѕыналас. Кшпелi
мiр салтын џстанѕан ћоѕамда генеалогияны бiлу мiндеттi, тегiн бiл-
меген тексiз саналды. Егер ћожалар мен сџлтандар здерiнiѓ шыѕу
тегiн жазбаша шежiре арћылы аныћтаса, дала тсiнде кшiп-ћонып
жљрген ћазаћтар бџл аћпаратты ауызша айтылатын деректерден алды.

79
Шежiре ћазаћ ћоѕамында маѓызды рл атћарды:
бiрiншiден,
ел би-
леушiлерiнiѓ кшпелi ћоѕамды басћаруына,
екiншiден,
ата тарихы-
мызды кезеѓ-кезеѓiмен есте саћтауѕа кмектестi.
Ќрбiр кшпелi ћазаћ халћыныѓ ткен мiрiн з отбасы, ру-
тайпасыныѓ тарихи крiнiсi ретiнде ћабылдады. Тарихи оћиѕалар
оныѓ ата-бабаларыныѓ мiрi тѓiрегiнде тiп жатћандай крiндi.
Даѓћты ата-бабалар туралы деректер ћосымша аћпараттармен то-
лыћтырылып отырды. Ћазаћтар жас џрпаћты есiмдерi ел аузында
аѓызѕа айналѕан ата-бабаларыныѓ тамаша мiрiнен љлгi-неге
алатындай етiп тќрбиелеуге тырысты.
Љшiншiден,
шежiре ћоѕамды
ќлеуметтiк реттеп отыру мiндетiн де атћарды. Мќселен, отбасы-
лыћ неке ћатынастарын, мал жайылымдарын блу мќселелерiн
ћадаѕалады. Љлкен ас, тойларда, ћџрылтай жиналыстарында ћо-
наћтарды жол-жобаларымен орналастыруда да, халыћтыћ жасаћ-
тар ћџрудыѓ ежелден ћалыптасћан тќртiбiн саћтауда да шежiренiѓ
реттеушiлiк рлi зор болды.
Бiрте-бiрте шежiре жазбаша сипат ала бастады. Бџл iспен еѓ бi-
рiншi кезекте Ресей дипломаттары мен ѕалымдары, лкенiѓ ќскери
жќне азаматтыћ ќкiмшiлiктерi, сондай-аћ ћазаћ ћоѕамыныѓ сауатты
блiгi айналысты. Ћазаћтар арасынан алѕаш шежiре деректерiн жи-
настырып, жазып ћалдырѕандар Ќлихан Бкейханов, Мќшњљр Жљсiп
Кпейџлы, Шќкќрiм Ћџдайбердiџлы жќне басћалар болды.

жүктеу 44,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 101 102 103 104 105 106 107 108 ... 481