В. В. Иванов атындағы «Биология және экология» кафедрасының отырысында қарастырылды

2.4 Сабақ мазмұны мен кестесі

№1 дәріс, 1 кредит сағат

1. Бүлінген экожүйені картаға түсіру пәнінің анықтамасы, басқа ғылымдармен байланысы.

2. Бүлінген экожүйенің пайда болуына әсер ететін факторлар.

Әдебиеттер:

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

Қазақстан Республикасының «Экологиялық кодексі». – Астана, 2007.
№1 СМЖӨЖ:

1. Урбанизация дегеніміз не?

2. Бүлінген экожүйені картаға түсіру және экологиялық картография пәні.
№1 СӨЖ:

1. Бүлінген экожүйені картаға түсіру пәнінің пайда болуының қысқаша тарихы.

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Шаруашылықта жерге орналастырудың жобасы туралы түсінік.

2. Карта масштабымен, картографиялық мәліметтермен және шартты белгілермен танысу.

3. Шаруашылықта жерге орналастырудың жобасыда берілген рама сыртындағы мәліметтермен танысыңыз.

4. Шаруашылықтың ауданын есептеңіз.

5. Экологиялық ситуацияны сипаттаңыз.

1. Шаруашылықта жерге орналастырудың жобасы бойынша неліктен карта жасауға болмайды?

2. Жерге орналастыру жоспары бойынша бүлінген экожүйені картаға түсіргенде қандай мәліметтер алынады?

Әдістемелік нұсқаулар: Суреттер қарындашпен сызылуы тиіс. Әрбір тапсырма бойынша талдау жасалады.

Әдебиеттер:

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Шаруашылықта жерге орналастырудың жобасында берілген аймақтың экологиялық сипаттамасы.

1. Шаруашылықта жерге орналастырудың жобасында берілген шартты белгілерін салу.

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

№2 дәріс, 1 кредит сағат

1. Экологиялық картографияны пәнінің қоршаған ортаның басты проблемаларын шешудегі маңызы.

2. Экологиялық картография пәнінің қолданбалы маңызы.

3. Экологиялық карталардың жіктелуі.

1. «Бұзылған экожүйелерді зерттеу этаптары» схемасына талдау жасау.

№3 СӨЖ:

1. «Бұзылған экожүйелерді зерттеу этаптары» схемасын сызу

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Бұзылған экожүйелерге сипаттама беру.

2. Шабындықтар мен жайылымдарда кездесетін бұзылған экожүйе түрлерін анықтау.

3. Бұзылған экожүйелерді қалпына келтіруге экологиялық негіздеме жасау.

4. Эрозияға ұшыраған, батпақтанған, қайталама тұзданған, сортаңданған учаскелерді табыңыз, ауданын есептеңіз.

5. Орман алқабы мен жолақтарының ауданын есептеңіз. Шаруашылық жерінің қанша процентін алып жатыр? Орман жолақтары экожүйесінің экологиялық маңызын жазу.

6. Шаруашылықтың жер экспликациясын жасап, сипаттама беріңіз.

Қажетті құралдар: Масштабы 1:50000, 1:25000, 1:10000 шаруашылықта жерге орналастырудың жобасы, циркуль, транспортир, карандаш, сызғыш.

Бақылау сұрақтары:

1. Шабындықтар мен жайылымдарда қандай бұзылған экожүйе түрлері кездеседі?

2. Жайылымда бұзылған экожүйелердің пайда болу себептері?

3. Шабындықтарда бұзылған экожүйелердің пайда болу себептері?

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Шаруашылықта жерге орналастырудың жобасында берілген аймақтың экологиялық сипаттамасы.

2. Жеке тапсырмамен жұмыс.
№4 СӨЖ: Шаруашылықта жерге орналастырудың жобасын оқып үйрену.

1. Шаруашылықта жерге орналастырудың жобасында берілген аймақтың экологиялық сипаттамасын жазу.

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

№3 дәріс, 1 кредит сағат

1. Шаруашылықта жерге орналастырудың жобасы немесе контурлы жоспары.

2. Топографиялық карталар, анықтамасы, жіктелуі.

Әдебиеттер: Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.
№5 СМЖӨЖ:

Топокарталардың масштабын анықтау.

№5 СӨЖ: Топокарталардың табиғат және табиғи процесстерді зертеудегі ролі (конспект жазу).

Әдебиеттер:

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Топографиялық карталар (топокарта) туралы түсінік.

2. Топокартаның шартты белгілермен танысу.

3. Топокартаның рамадан тыс безендірілуіне сипаттама беру.

4. Топокартада кескінделген ситуацияны сипаттау.

5. Планшет ауданын анықтау (гектармен және кв.км).

1. Топокарта түрлерін атаңыз.

2. Бүлінген экожүйені картаға түсіруде топокарталардың маңызы мен кемшіліктерін атаңыз.

3. Топокартада өсімдіктер қандай шартты белгілермен көрсетіледі?

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Топокартада берілген аймақтың экологиялық сипаттамасы.

2. Топокарта бойынша елді мекендердің ара қашықтығын анықтау.

3. Жеке тапсырмамен жұмыс.

1. Топокартада берілген аймақтың экологиялық сипаттамасын жазу.

2. Топокарта бойынша ара қашықтықты анықтау.

Әдебиеттер:

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

№4 дәріс, 1 кредит сағат

1. Топокартада жер бедерінің бейнеленуі.

2. Топокартада өсімдіктер, елді мекендер, гидрографиялық тордың бейнеленуі.

Әдебиеттер: Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.
№7 СМЖӨЖ: Топокарта бойынша макро және мезорельефтің сипаттамасы.

№7 СӨЖ: Горизонталь түрлерімен танысу

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Беткейлердің көлбеулігін анықтау.

2. Оқытушының тапсырмасы бойынша А- В бағытында жер бедерінің профилін сызу.

3. Топокартада кескінделген аймақтың ең биік және ең төмен биіктіктерін табыңыз. Оқытушының тапсырмасы бойынша біреше нүктенің биіктігін анықтаңыз. Беткейлердің экспозициясы мен көлбеулігін есептеңіз.

4. Горизонталь түрлерімен танысу.

5. Топокарта бойынша аймақтың жер бедерін, өсімдіктерін, ауыл шаруашылық алқаптарының экологиялық жай-күйін сипаттау.

1. Топокарта түрлерін атаңыз.

2. Бүлінген экожүйені картаға түсіруде топокарталардың маңызы мен кемшіліктерін атаңыз.

3. Топокартада өсімдіктер қандай шартты белгілермен көрсетіледі?

4. Абсолютті және салыстырмалы биіктік дегеніміз не?

5. Су айрық сызық дегеніміз не?

6. Өзен бассейні дегеніміз не?

Әдістемелік нұсқаулар: Суреттер қарындашпен сызылуы тиіс. Әрбір тапсырма бойынша талдау жасалады.

2-тапсырманы орындағанда профиль масштабы шамамен болады: горизонтальды масштаб 1:10000 немесе 1:25000, ал вертикальды масштаб 1:1000 болғаны жөн.\

3-тапсырманы орындағанда беткейлердің көлбеулігі төмендегі формула бойынша анықталады:

КС=12:ВЗ, мұндағы КС - беткей көлбеулігі, градуспен; ВЗ - заложение мөлшері, мм. Заложение мөлшері шкала бойынша табылады.

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Топокарта бойынша аймақты гидрографиялық торына сипаттама беру. Картада кескінделген ең үлкен өзен аңғарының элементтеріне сипаттама жазу: арна, жайылма, терраса. Жайылманың морфологиялық элементтері: орталық жайылма, арна маңы жайылмасы, терраса маңы жайылмасы.

2. Жеке тапсырмамен жұмыс.
№8СӨЖ: Топографиялық карталарды оқып үйрену.

1. Топокарта бойынша өзен бассейндерінің шекарасын анықтап, су айрық сызығын жүргізу.

2. Топокарта бойынша аймақты геоморфологиялық учаскелерге бөлу. Рельеф элементтері мен формасына сипаттама беру: ұзындығы, құрылысы ерекшеліктері, көлбеулігі, беткей экспозициясы, биіктігі, құрылысы, аңғар аралық жазықтықтар, жыра-сай жүйесі.

Әдебиеттер:

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

№5 дәріс, 1 кредит сағат

1. Жер бедерінің жіктелуі.

2. Жер бедерінің абсолютті және салыстырмалы биіктігін анықтау.

3. Жер бедерінің горизонтальды және вертикальды тілімденуі.

№9 СӨЖ: Горизонталь түрлерімен танысу:

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Топокартада берілген аймақтың жер бедерінің горизонтальды тілімделу коэффициентін анықтау.

2. Топокартада берілген аймақтың жер бедерінің вертикальды тілімделу коэффициентін анықтау.

3. Топокартада берілген аймақтың жер бедерінің эрозиялық тілімделу коэффициентін анықтау.

4. Картограммалар салу.
Қажетті құралдар: Масштабы 1:25000, 1:10000 топографиялық карталар, циркуль, транспортир, карандаш, сызғыш, калька, бояу қарындаш.

Бақылау сұрақтары:

1. Өзен аңғарының элементтерін атаңыз.

2. Жайылма дегеніміз не?

3. Аймақтың жер бедерінің горизонтальды тілімделу коэффициенті қалай есептеледі?

4. Аймақтың жер бедерінің вертикальды тілімделу коэффициенті қалай есептеледі?

5. Аймақтың жер бедерінің эрозиялық тілімделу коэффициенті қалай есептеледі?

Аймақтың жер бедерінің горизонтальды тілімделу коэффициентін есептеу үшін су айрық сызық пен тальвег арасының ара қашықтығы есептеледі. Есептеулер метр арқылы көрсетіледі. 1-кесте бойынша аймақтың жер бедерінің горизонтальды тілімдену дәрежесі анықталады:

Аймақтың жер бедерінің вертикальды тілімделу коэффициентін есептеу үшін су айрық пен тальвег биіктіктерінің амплитудасы есептеледі. Есептеулер метр арқылы көрсетіледі. 2-кесте бойынша аймақтың жер бедерінің вертикальды тілімдену тілімдену дәрежесі анықталады:

Аймақтың жер бедерінің эрозиялық тілімделу коэффициенті мына формуламен есептеледі:

К=l/P,

Мұндағы К - аймақтың жер бедерінің эрозиялық тілімделу коэффициенті;

Берілген есептеулер негізінде 3 картограмма салу.

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Топокарта бойынша аймақты эрозиялық тілімделу дәрежесіне жіктеу.

2. Жеке тапсырмамен жұмыс.
№10 СӨЖ: Топографиялық карталарды оқып үйрену.

1. Шаруашылықтың эрозиялық тілімделу дәрежесі жоғары учаскелерінде экологиялық қалпына келтіру шараларын негіздеу.

2. Картограмма тұрғызу. Оларды картографиялық талаптарға сәйкес безендіру.

Әдебиеттер:

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

№5 зертханалық сабақ, 1 кредит сағат

Тақырып: Бүлінген экожүйені картаға түсіру үшін жұмыс маршруттарын жоспарлау.

Зертханалық сабақ мазмұны:

1. Картографиялық негіз дайындау.

2. Жұмыс маршруттарын жоспарлау.
Бақылау сұрақтары:

1. Жұмыс маршруттарын жоспарлауда ескерілетін факторларды атау.

2. Жұмыс маршрутының түрлері.

3. Жер бедері өте күрделі аймақты картаға түсіргенде қандай жұмыс маршруты пайдаланылады?

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Жалпы түсінік.

2. Атмосфералық ластануды биоиндикациялау.

№4: СӨЖ: Медициналық-статистикалық көрсеткіштерді пайдалану.

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

№6 дәріс, 1 кредит сағат

1. Аэрофотоматериалдар.

2. Космостан түсірілген карталар.

Әдебиеттер: Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.
№7 СМЖӨЖ: Аэрофотоматериалдар бойынша макро және мезорельефтің сипаттамасы.

№7 СӨЖ: Топокартада берілген аймақты спутниктен түсірілген сурет арқылы қарап салыстырмалы сипаттама беріңіз.

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Аэрофотосуреттер (АФС) туралы түсінік.

2. Аэрофотосуреттердің масштабын есептеу.

3. Аэрофотосуреттерді топографиялық және ландшафтық дешифрлеу (елді мекендер, жол, шаруашылық және инженерлік ғимараттар, гидрографиялық тор, жыра-сайлар жүйесі т.б.).

1. Аэрофотоматериалдарды топографиялық және ландшафтық дешифрлеуде қолданылатын дешифрлік белгілер?

2. Бүлінген экожүйені картаға түсіруде аэрофотоматериалдардың маңызы мен кемшіліктерін атаңыз.

3. Контактілі аэрофотосуреттер, фотоплан және фотосхема дегеніміз не?

Экологиялық картографияда аэрокосмостық зонд әдісі яғни қашықтан зерттеу әдістерінің кешенді жүйесі қолданылады.

Аэрокосмостық зонд әдісі:

- көп зоналық және спектр зоналық аэрофотосурет түсіру;

- жылулық инфрақызыл сурет түсіру;

- перспективті аэрофотосурет түсіру. Бұл әдіс жердің жасанды серігі, орбиталық станциялық станциялар мен пилоттық космос станциясынан түсірілетін космостық сурет, сканер, телевизиялық, радиолокациялық, инфрақызыл т.б. сурет түсірумен бірлесе жүреді.

Практика жүзінде фото және сканерлік суреттер кең қолданылады. Бұл суреттер арқылы ландшафттың техногендік элементтерін, техногендік кешендер, антропогендік әсердің экологиялық салдарын (ластану ауданы, өсімдік жамылғысының бұзылуы, өрт, кесілген орман ауданы, қауіпті техногендік құбылыстардың байқалу ауданы т.б.) бөліп көрсетуге болады.

Аэрофотосурет түрлерімен танысу. Берілген негізгі белгілер бойынша аймаққа сипаттама беру. Дешифрлік көрсеткіштер бойынша (форма, контур, мөлшері, тон, сурет структурасы т.б.) топографиялық дешифрлеу. Елді мекендер, жолдар, шаруашылық жәнетинженерлік ғимараттар, гидрографиялық тор және жыра-сайлар жүйесі, ауыл шаруашылық алқаптары.

Дешифрлеу анық және дәл объектілер контурынан шартты және қиын табылатын объектілерге қарай жүреді. Дәптерге контур немесе объект нөмірі мен оның сипаттамасы жазылады.
Әдебиеттер:

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Аэрофотосурет бойынша аймақтың жер бедеріне сипаттама беру. Горизонтальды және эрозиялық тілімделу коэффициентін анықтау.

2. Жеке тапсырмамен жұмыс: аэрофотосуреттер бойынша аймақтың экологиялық сипаттамасы.
№4 СӨЖ: Аэрофотоматериалдарды оқып үйрену.

1. Дешифрлеу туралы түсінік. Тура және жанама белгілер.

2. Тақырып бойынша реферат жазу.

Мақсаты: Төмендегі сайт бойынша космостық суреттер каталогымен танысу. Суреттер бұлтсыз болуына көңіл бөлінуі керек.

БҚО территориясы кескінделген аймақты табу.

http://glovis.usgs.gov

http://edcsns17.cr.usgs.gov/EarthExplorer

http://www.landsat.org/worldclickmap.html

https://zulu.ssc.nasa.gov/mrsid/mrsid.pl

http://catalog.scanex.ru/dewb/step1.pl

http://www.transparentworld.ru/

http://www.google.kz/ - Карты – Спутник.

Аэрокосмостық материалдарды талдау үшін компьютерлік бағдарламалар қолданылады:

MultiSpec, FuzMe, Gimp 2, Image, Fragstat.

Әдебиеттер:

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

Афанасьева Т.В., Петрусевич Ю.М., Трифонова Т.А. Практикум по дешифрированию аэрофотоснимков при почвенных исследованиях. – М.: Изд-во МГУ, 1977.

Тольчельников Ю.С. Дешифрирование по аэроснимкам почв Северного Казахстана (лесостепная, степная и сухостепная зоны). – М.-Л.: Наука, 1966.

№6 зертханалық сабақ, 1 кредит сағат

1. Бүлінген топырақтар контурын картаға түсіру.

2. Топырақ картасының дәлдігін анықтау.

3. Комплексті топырақтарды картаға түсіру.

1. Ортаның бір компонентінің бір нүктедегі белгілі бір уақыт аралығында бір көрсеткіш бойынша жағдайын анықтайды?

2. Белгілі бір уақыт аралығында экологиялық жағдайды сипаттайтын көрсеткіштерді атаңыз.

3. Атмосфера ластануының кешенді индексі қандай көрсеткіштерге жатады?

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Жалпы түсінік.

2. Атмосфералық ластануды биоиндикациялау.

№4: СӨЖ: Топырақ үлгілерін алу тәртібі.