15
– автономия, студенттер мен оқытушылар, ғалымдар қызметінің
тәуелсіздігі;
– білім беру мен зерттеулердің бірлігі [72].
В. Гумбольт университеті девизі «Зерттей отырып оқытамын, оқыта
отырып зерттеймін» болды. Бұл университетте жаңа зерттеулерге қолайлы,
шығармашыл және тәуелсіз орта қалыптасты.
ХIХ ғасыр соңында «Интеллектуалды университет» концепциясы пайда
болды. Оның авторы – Джон Ньюман – Оксфорд университетінің түлегі,
ағылшын теологы, Ирландия католиктік университетінің ректоры. Университет
– «бұл әмбебап білім үйрететін орын» және «бұл білім интеллектуалдық
тұрғысынан сипатталады» деп есептеген. Ол университеттің жоғарғы мақсаты
ретінде «адам миымен жасалынған барлық салалар бойынша білімді, ойлауды
дамытуды қамтамасыз етуді» қарастырады.
Зерттеу университетінің идеясын одан әрі АҚШ-та Д. Гильман дамытты
(ХIХ ғасыр соңында Джон Хопкинс университеті), ал Европада К. Ясперс, ал
интеллектуалдық университет Х. Ортега-и-Гассет дамытты. Зерттеу
университеті және интеллектуалды университет идеяларының хронологиясы
кесте 1 көрсетілген.
Кесте 1 – Университеттер хронологиясы
«Зерттеу университеті» идеясы
«Интеллектуалды университет»
идеясы
В. Гумбольдт (Германия)
ХIХ ғасыр басы.
Фундаменталды
принциптері
–
академиялық
еркіндік және білім беру
Дж. Ньюман (Ұлыбритания)
ХIХ ғасыр.
Университет
–
«бұл
әмбебап
білімдерді үйрететін орын! Және
«бұл
білім
нысандары
интеллектуалды
сипатта».
Университет – «интеллект аймағы».
Даниель Гилман 1876ж. – Джон Хопкинс
университетін басқарды (Балтимор, АҚШ). Ол
«Үздік педагогтар - еркін, құзыретті және қызықты,
өзекті
зерттеулерді
лабораторияларда
және
кітапханада да қатар жүргізе алады»деп есептеген.
«Сөзсіз жаңалық болып жоғары білімнен кейінгі
бөлімніңенгізілуі,
педагогтарзерттеулерінің
қолданылуы, зерттеу институттарының құрылуы,
университеттерде ғылыми журналдар, кітапханалар,
профессорлардың авторлық курстардың ендірілу
тәжірибесін атап өтуге болады» .
Бұл кезең американдық білім беру теориясында
жоғары білім беруден кейінгі білім беру кезеңінің
даму кезеңінің бастауы болды.
К. Ясперс, 1923 ж. Германия
«Университет міндеті болып зерттеушілер және
студенттер қауымдастығымен бірлесе ақиқатты
табу». Университет ерекшелігі – ғылыми білім беру,
ғылыми білімді құндылық ретінде қарастыра
отырып, қол жеткізу. Оқытушы еркіндігі – студент
еркіндігін туындатады. Ол коммуникация арқылы
қамтамасыз етіледі және бекітіледі. Коммуникация
дискусия және талқылаулар арқылы жүзеге
Х.
Ортега-и-Гассет,
1930ж.,
Испания, Мадрид университеті.
«Университеті мәдениетке, өмірлік
идеялар
үйретуі
қажет».
Университеттің бірінші қызметі –
жоғары мәдени пәндер: физика,
биология,
тарих,
социология,
философияны үйретуі. Мәдениет –
сәйкесінше кезеңге сәйкес адамның
16
асырылады, ғылыми білім және дүниетанымды
қалыптастырады.
интеллектуалды
даму
деңгейі.
Қарапайым адамнан кәсіптік маман
даярлау.
ХХ ғасырдың ортасында К. Ясперс жоғары және ажырамас университет
ұстанымы ретінде зерттеу және оқытуды қарастырады. «Ақиқатты ғылыми
әдіспен іздеу керектігі, университеттің негізгі міндеті зерттеу (forschung) болып
табылады», ал білім беру тірі зерттеулерге байланысы арқылы, субъективті
байланыстар арқылы зерттеушілік әдістерге жетелеуі қажет (1946) деп
қалыптастырылды [72, б.100].
Заманауи еуропалық зерттеу университеті білім беру тұжырымдамасы
жаңа әлеуметтік-мәдени жағдайлардағы Вильгельм Гумбольт және Карл Ясперс
идеяларының дамуын көрсетеді.
Зерттеулер арқылы білім беру идеясы батыстағы ХХ ғасырдың соңында
ғылыми білім беру реформаларының алғышарттарына айналды. Оқытудағы
басты сұрақтар білім алушыда зерттеу жұмыстарын жүргізу біліктілігі болу
үшін қандай оқу ортасын құру қажет?
Бұл жерде педагогикалық әдістер, шығармашылық тапсырмаларды
орындау, оқытудағы зерттеушілік әдіс танымдық оқытуды қалыптастыруға
мүмкіндік беретін ерекше формалар жоғары оқыту-студент арасындағы
байланыс болып табылады.
Еуропалық білім беру жүйесіндегі ең көне оқу орындарына - Германия
жоғары оқу орындары жатады. Германияның жоғары мектеп дәстүрлерінде екі
тарихи кезең өзінің ерекше ізін қалдырды: орта ғасырларда университеттердің
пайда болуы және ХІХ ғасырдың бас кезінде университеттік білім беруге
реформа жасау. Реформа Пруссия білім беру министрі Вилгельм фон
Гумбольдтың есімімен тығыз байланысты, 1813 жылы құрылган Берлин
университеті де соның есімімен аталады. Гумбольд ұлттық шекарадан асып
кеткен зерттеуші университеттің моделін әзірлеп, оны жүзеге асырды. Ол
зерттеу мен оқытудың бірлігі ұстанымын жариялады. Гумбольд орта және
жоғары білім арасындағы сабақтастық дәстүрінің негізін қалады, неміс
гимназиясының әрбір бітірушісіне универсететтегі сабақтарға жіберілу
құқығын қамтамасыз ететін тетікті («абитура институтын») жасады. Мектеп
бітіру емтихандарын тапсырған студенттер университетке қабылдау
емтихандарынсыз түсуге мүмкіндік беріледі.
Германия университеттерінің көп бөлігі мемлекет қаулысымен құрылған.
Сонымен бірге, елеулі автономияға ие зерттеуші университеттер де құрылды.
Бұл университеттерде студенттер негізінен неміс профессорларының
ассистенттері рөлін аткарды.
Германия мемлекетінде жоғары білім беру жүйесінің дамуы мен
реформалануына 1945 жылдан кейін екі фактор - елді қалпына келтіру,
кейінірек Германияның бірігуі үлкен ықпал жасады.
АҚШ-та бұл үдеріс И.И. Игнатовтың пікірінше ХIХ–ХХ ғасыр аяғында
қарқынды дами бастады. Бұл кезде пайда болған инновациялық оқу орны -
зерттеу университеттері болып табылады [73]. Американдық зерттеу
Достарыңызбен бөлісу: |
