Умкд по дисциплине растениеводство для специальности 050801 -агрономия

Тұқымды себуге дайындау және себу жұмыстары

жүктеу 1,77 Mb. бет 39/72 Дата 08.05.2023 өлшемі 1,77 Mb. #42482 түрі Білім беру бағдарламасы

Навигация по данной странице:

• Егістікті күтіп-баптау.
• Көктемгі күтім .

Тұқымды себуге дайындау және себу жұмыстары. Жоғары сапалы тұқым күздік бидайдан мол өнім алудың маңызды шарты. Осы себепті себуге бірінші класты себу сапасына жеткізілген өткен жылғы өнімнен дайындалған күздік бидай тұқымы пайдаланылады. Өйткені жаңа жиналған астық тұқымдары себуге дейін қалған аз уақытта егін жинағаннан кейінгі пісіп-жетілу кезеңін – тыныштық күйін - өтіп үлгермейді, нәтижесінде олардың лабораториялық өнгіштігі 70-80 %-дан аспайды. Олар кондициялық өнгштікке 20-30 тәуліктен соң жетеді. Жаңа жиналған астықтан дайындалған тұқым кеш көктейді, танаптық өнгіштік төмен және егістік сирек болады, ал бұл астық өнімін төмендетеді. өткен жылғы өнімнің тұқымдары тез және жаппай көктейді, өсімдіктер жақсы түптенеді, қыстайды және айтарлықтай мол қосымша өнім береді (ғылыми мекемелер деректеріне қарағанда 3,0 ц/га және одан жоғары). Бұл шаруашылықтарда күздік бидай тұқымының ауыспалы қоры керектігін дәлелдейді. Кондициялы тұқымды құрғақ ауада қыздырады, ал бұл агрошара өну энергиясы мен танаптық өнгіштікті арттырады. Ауру қоздырғыштардан қорғау үшін пестицидтермен жартылай құрғақ тәсілмен күздік бидай тұқымын жаздық бидайға ұқсас дәрілейді. Күздік бидай тұқымын себуге дайындаудың бір шарасы – тұқымды 60%-дық Тур немесе Кампозан препаратымен өңдеу. Ондай тұқымнан дамыған өсімдіктердің түптену түйіні топырақта тереңірек түзіледі. Құбылмалы температурадан аз зардап шегеді, өсімдіктер құрғақшылыққа және жапырылуға төзімдірек. 1 т тұқымға 5 л Тур немесе 6л Кампозан препараты жұмсалады. Күздік бидайдың себу мерзімі мол өнім алуда ерекше рөл атқарады. Себу мерзімін анықтағанда мынаны ескеру қажет: қыстап шығуға кеткенге дейін күздік бидай түптеніп үлгеруге тиіс, басқаша айтқанда күздік бидай күзгі вегетациясы тоқтағанға дейін 55-60 тәулік бұрын себілуі керек (орташа тәуліктік температура 5оС-дан өткенше, ал бұл көп жылғы деректер бойынша 15-20 қазанға сәйкес келеді). Сондықтан Солтүстік Қазақстан жағдайында күздік бидайдың оңтайлы себу мерзімі – 20-25 тамыз болып табылады. Қостанай облыстық тәжірибе стансасының зерттеулерінде орта есеппен 5 жылда 20 тамызда себілген мөлдектерде күздік бидайдың астық өнімі 16,3 ц/га, немесе ерте және кешірек себілгендерден 1,6-4,8 ц/га жоғары болды. Күздік бидайды ықтырма бойымен паялы (СЗС-2,1 немесе оның модификацияларымен) немесе дискілі сепкіштермен (СЗП-3,6) себеді. Соңғысымен ықтырмаға көлденең себуге де болады. Мұндай жағдайда жылы, ашық ауа-райында қыша өсімдіктері дегдігендеу (подвялены) болады да ауылшаруашылық құралдарымен жанасқанда айтарлықтай сынбайды. Өндіріске прогрессивті технологияларды, күздік бидайдың жаңа сорттарын енгізудің тиімділігін арттыру мақсатында А.Қ.Апушев пен Г.Ә.Мырзабаеваның жүргізген зерттеулері соңғы 10-15 жылдың ішінде Қазақстанның оңтүстік-шығыс тау бөктері аймақтарында климаттың айтарлықтай жылуы күздік бидайды себуді қазан айының бірінші онкүндігінде жүргізу керектігін анықтады. Ауа райы жағдайына байланысты күздік бидайды елімізде әртүрлі мерзімде себеді: Алматы облысында қыркүйектің екінші онкүндігінде, Қызылорда облысының оңтүстік аудандарында қыркүйектің екінші-үшінші онкүндігі, ал Оңтүстік Қазақстан облысында қазан айының бірінші-екінші онкүндігінде. Күздік бидайды ерте себу қажет емес, себебі бұл жағдайда ол өсіп кетеді де зиянкестер және аурулардан көп зардап шегеді. Өте кеш мерзімде себілсе, аязға дейін толық түптеніп және жақсы жетілген тамыр жүйесін кұрап үлгере алмай қалады. Екі жағдайда да күздік бидай нашар қыстайды және үсікке ұрынады. Жақсы түптену (3-4 сабақ) мен тамырлану үшін күздік астықтарға күзде 45-60 күн ауаның 5°С-тан жоғары температурасы, немесе аязға дейінгі тәуліктің орташа 5°С температурасының жиынтығы 550-580° құрау керек екендігі анықталған. Күздік бидай үшін қатар аралықтары 7,5 см болатын тар қатарлы егіс жақсы болғанымен, өндірісте көп таралған себу тәсілі - қатараралықтары 15см кәдімгі жаппай қатардағы егіс. С е б у м ө л ш е р і. Күн сәулесін және ылғалды, тыңайтқыштар мен топырақтағы қоректік заттарды тиімді пайдалану үшін өсіп жетілген өсімдік сабақтары жиілігінің маңызы зор. Бұл себу мерзіміне, сорттың биологиялық ерекшеліктеріне, топырақтың құнарлығына, тыңайтқыштармен тыңайтылуына, алғы дақылға және басқа да жағдайларға байланысты. Қазақстанның Солтүстік өңірінің ғылыми мекемелерінің кепілдемелері бойынша топырақта жақсы ылғал қоры болғанда күздік бидайды 5,0 млн/га, ал ол жеткіліксіз болғанда – 4,0-4,5 млн/га өнгіш тұқыммен (130-170 кг/га) сепкен жөн. Себу мөлшері ауа райы жағдайы, тұқым сапасы, сорт, топырақ қасиеті, себу мерзімі мен тәсілдеріне байланысты қойылады. Кеш және құрғақ топыраққа егуде тұқымның егістік өнгіштігі төмендейтін жағдайда, оның себу мөлшерін көбейтеді. Құнарлы, ылғал жеткілікті топырақтар, жоғары агротехника, тар қатарлы себу тәсілі мен суармалы жерлерде де себу мөлшерін (10-12%) көбейтеді. Құнары төмен топырақты жерлерде себу мөлшерін азайтады. Күздік бидайдың егін көгі мен оның күзде даму деңгейіне тұқымның сіңіру тереңдігі көп әсер етеді. Ол түптену түйінінің орналасу ерекшелігін өзгертеді: түптену түйіні неғұрлым тереңірек болса, солғұрлым қыста опат болу қаупі азаяды. Қазақстанда күздік бидай өсіретін аудандарда тұқымды топырақтың ылғалды қабатына (5-7 см) сіңіру қажет. Егістікті күтіп-баптау. Өсімдіктердің өсуі мен дамуы, вегетация кезеңінде және қыстап шығу үрдісінде олардың сақталуы көп жағдайда себуден егін жинағанға дейінгі оларға жасалған күтімге байланысты. Ол күзгі, қысқы, көктемгі және жазғы күтіп-баптау жұмыстарын қарастырады. Күзгі күтім себу тәсілі мен сепкіштердің маркасына байланыссыз топырақты тығыздаудан басталады. Мұның себебі кей жағдайда егін көгінің дер кезінде және жаппай пайда болуына кедергі жасайтын факторға топырақтың беткі қабатындағы сіңімді ылғал қорының жетімсіздігі жатады. Сондықтан себуден кейін жүргізілген топырақты тығыздаудың әсерінен топырақ бөліктерімен тұқым арасындағы түйісу жақсарады және төменгі топырақ қабатындағы ылғалдың капиллярлық көтерілуі күшейеді. Солтүстік Қазақстанда топырақты тығыздау күздік бидайды сеуіп болысымен ЗККШ-6А катогімен қосымша жүк салып жүргізеді. Бұл агротехникалық шараны іске асырғанда ықтырманың жарақаттанбауы ескеріледі. Күзде ұзақ уақыт бойы, тіпті қараша айының соңына дейін қар жаумауы мүмкін. Мұндай жағдайда егістік күздігүні жер бетіне шашқыш машиналармен (1 РМГ-4, РУМ-3, дискілі сепкіштер) минералды тыңайтқыштармен (азот, фосфор) үстеп қоректендіріледі, есесіне бұл жұмыс көктемде жүргізілмейді және ылғи оған мүмкіндік те бола бермейді. Түптену кезеңінде ақ зеңмен күресу үшін егісті фундазолмен (0,3-0,6 кг/га препаратты 300 л суда ерітеді) өңдейді. Көптеген ауруларға қарсы кешенді тиімділігімен Альто 400 к.с.-ципроконазол (0,1-0,2 кг/га), Байлетон, 25% ы.ұ. (0,5-1,0 кг/га), Тилт,25% э.к. (0,5-1,0 кг/га) препараттары қолданыста жоғары көрсеткіш көрсетіп жүр. Егер күздік бидай жылы күздің ұзақтығынан шамадан тыс өсіп кететіндей жағдайлар болатын болса, онда оның егісін түптену кезеңінде өсімдік өсуін тежеуіш (ингибитор) - М кампозанмен (3-4 л/га), немесе турмен (6 л/га) бүркіп өңдейді. Егісті ретарданттармен өңдегеннен кейін жапырақтың биіктеп өсуі тежеледі, өсімдіктің түптенуі мен негізгі тамыр жүйесінің қалыптасуы күшейеді. Қысқы күтім ықтырмасы сирек, немесе әлсіз дамыған танаптарда қар тоқтату жұмысын қарастырады. Ол үшін биіктігі 10-13 см шана танабы орнатылған қар тоқтатқыштармен қар жалдары жасалады. Алайда, бұл агротехникалық шараны өте мұқият жүргізу қажет, өйткені өсімдіктер беті жалаңаштанып қалмауы тиіс. Дегенмен, қар тоқтатудың ең сенімді тәсілі – сүрі танабында жақсы ықтырма қалыптастыру болып табылады. Көктемгі күтім. Ерте көктемде жоғары ылғалдылық пен төменгі температура әсерінен топырақтағы нитрификация құбылысы өте баяу жүреді, соның әсерінен күздік бидайдың қоректік заттарға, ең әуелі азотқа, мұқтаждығы байқалады. Егер бұл уақытта үстеп коректендірмесе, өсімдіктердің бір бөлігі құрып кетеді де өнім төмендейді. Осыны ескере отырып, ерте көктемде, топырақ тоңы жібімей тұрғанда, Солтүстік облыстарда 30-40 кг/га, ал оңтүстікте 60кг/га әсер етуші зат (ә.е.з) мөлшерінде азотпен үстеп қоректендіреді. Бұл мезгілде қар еріп жатады, бірақ тыңайтқышты шайып әкететін су ағыны болмайды. Мұндай үстеп қоректендірудің тиімділігі өте жоғары, астықтың қосымша өнімі масақтың қарқынды өсуінің нәтижесінде алынады. Кеш жүргізілген үстеп қоректендірудің тиімділігі өте төмен, керісінше өсімдіктердің тым өсіп кетуі мен кеш түптенуіне әкеліп соғады, ал кейіннен масақтағы дәннің қалыптасуы нашарлайды және астық өнімі кемиді. Күздік бидайға күзде мочевинаны, күкірт қышқыл аммонийді, ерте көктемде аммоний селитрасын, тамырдан тыс үстеп қоректендіруге мочевинаның судағы 20%-дық ерітіндісін қолданған сапалы мол өнім жинауды қамтамасыз етеді. Топырақтың физикалық пісуіне байланысты ине тісті БИГ-3 немесе тісті тырмалармен егістіктегі ықтырма аралығы тырмаланады. Бұл агротехникалық шара топырақ қабыршағын ұсақтайды, ылғал шығынын азайтады, әрі жапырақ қалдықтарын аластатады, арамшөп көгін құртады, өсімдік тамырына оттегінің (О2) келуін жеңілдетеді, тыңайтқыштарды топыраққа сіңіреді. Осылардың әсерінен күздік бидайдың пәрменді өсіп-дамуы қамтамасыз етіледі. Күздік бидайдың 50 %-нан артығы құрып кеткен жағдайда оңтайлы себу мерзімінде жаздық дақылдар (арпа ж.б.) дискілі сепкіштермен 4-5 см тереңдікке агрегаттың ең төменгі жылдамдығы мен қосымша себіледі, сөйтіп танаптың астық түсімі сақталады. Жазғы күтім негізінен қосжарнақты арамшөптерге қарсы бидайдың түптену кезеңінің соңында 2,4 Д (ДМА-6) тобының гербицидтерімен мынадай мөлшерде егістік бүркіледі: гектарына амин тұзы – 0,8-1,4 кг, ал эфирлер пайдаланылса – 0,4-0,5 кг ә.е.з; диален, 4,0 % с.е (1,9-2,5 кг/га), ларен, 60 % ж.ұ. (8-10 г/га) жақсы нәтиже береді. Ол үшін ОП-2000-01, ОПШ-15 ж.б. жер беті бүріккіштерімен таңертеңгі және кешкі сағаттарда, қоршаған ортаға улы заттарды шашыратпай өңдейді. жүктеу 1,77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз