Уалиханова баян сапарбековна

72 
атайды)  бос  жүрістік  фазамен,  яғни  жүректің  босаңсуымен  (оны  диастола  деп 
атайды) кезектесіп отырды. 
Жүректің  жиырылуы,  яғни  жұмыстық  фазасы  систола  кезінде  сол  жақ 
қарыншадан  60-70  мл  көлеміндегі  қан  аортаға  және  одан  тарайтын 
артерияларға 
қарай 
ағылады. 
Тамырлардың 
қабырғалары 
серпімді 
болғандықтан,  систола  кезінде  пайда  болатын  қан  қысымы  әсерінен  тамыр 
қабырғалары  созылады.  Нәтижесінде,  ірі  қан  тамыры  үлкен  көлемдегі  қанды 
қабылдайды.  Мұнан  соң  жүрек  босаңсып,  диастола  кезеңі  келеді,  тамыр 
қабырғалары  жиырылып  толып  тұрған    қанды  одан  ары  қарай  айдайды. 
Жүректің жиырылуы мен босаңсуы периодты түрде қайталанып, пайда болған 
қысым әсерінен тамыр қабырғалары тербеліп, 6-8 м/с жылдамдықпен тамырды 
бойлап тарайды. Бұл тербелісті пульстік толқын немесе пульс деп атайды.  
Пульстік толқынның жиілігі жүректің жиырылу жиілігіне тең, ал таралуы 
жылдамдығы  тамыр  параметрлеріне  тәуелді,  бұл  тәуелділік  Моэнс-Кортевега 
формуласымен сипатталады: 
d
h
E
v




,  
мұндағы  E  –  тамыр  қабырғасының  серпімділік  модулі,  h  –  тамыр 
қалыңдығы, d – тамыр диаметрі,

 - тамыр затының тығыздығы. 
Пульстік  толқынның  тамыр  бойымен  таралу  жылдамдығы  6-12  м/с  тең 
болады, ол қанның тамыр бойымен ағу жылдамдығы 0,3-0,5 м/с әлде қайда көп, 
сондықтан аяқ, қол, т.б. жерлерге пульстік толқын аортадағы қан қысымының 
төмендеуінен тез жетеді. Жүргізілген зерттеулер h/d қатынасының адамдар мен 
артерия  түріне  байланыссыз  екендігін  көрсетті.  Олай  болса,  пульстік 
толқынның  таралу  жылдамдығы  тек  артерия  қан  тамыры  қабырғасының 
серпімділігіне,  яғни  Юнг  модулінің  өзгеруіне  ғана  байланысты.  Осыған 
байланысты  адам  жасының  ұлғайуына  байланысты  және  кей  аурулардың 
әсерінен  (гипертония,  атеросклероз)  артерия  қабырғасының  Юнг  модулі 
артады,  соның  әсерінен  пульстік  толқынның  таралу  жылдамдығы  қалыпты 
жағдайдан 2-4 есе артуы мүмкін.  
Систол  мен  диастол  кезінде  ірі  және  орта  қан  тамырларындағы  қан 
қысымдары  бірдей  емес.  Систол  (максимал)  кезіндегі  қан  қысымы  110-130 
мм.сын.  бағанасына  тең,  ал    диастол  (минимум)  кезіндегі  қан  қысымы  60-80 
мм.сын.  бағанасы  болады.  Үлкен  қан  айналыс  шеңберіндегі  капиллярлардағы 
қан  қысымы  әр  0,75  мм  сайын  30  мм.сын.бағанасынан  15  мм.сын.бағ.  дейін 
төмендейді, ал кіші қан айналыс шеңберіндегі капиллярлардағы қан қысымы 7 
мм.сын.  бағанысына  тең.  Үлкен  қан  айналысы  шеңберіндегі  венуладағы  қан 
қысымы  15-20  мм.сын.бағанасы  болса,  кеуде  қуысынан  тыс  аймақтағы  ірі 
веналарда 5-6 мм.сын. бағанасына тең.  
Жүрек  құлақшандағы  қан  қысымы  атмосфералық  қысымнан  2-3  мм.сын. 
бағанасына кем. Төмендегі 8 - суретте үлкен қан айналысы шеңберіндегі түрлі 
тамырлардағы қан қысымының шамасы көрсетілген.  
Бүгінде  қан  қысымын  жоғары  дәлдікпен  өлшеуде  Доплер  эффектісіне 
негізделген әдіс қолданылады. Тамырға кигізілген манжет астына удьтрадыбыс 

73 
(УД) толқынын шығаратын және оны қабылдайтын қондырғы орнатылады. УД 
толқыны  артерияға  бағытталады.  Манжеттегі  қан  қысымы  систолды  қысымға 
жеткенде, артерия арқылы қан аға бастайды және тамыр қабырғасы тербеледі, 
осындай  қан  тамырынан  шағылған  УД  толқынының  жиілігі  өзгереді,  осы 
өзгерістер арқылы қан қысымын анықтауға болады.  
Суреттен  көрініп  тұрғанындай  аортадағы  қан  қысымы  120  мен  80 
мм.сын.бағ. көрсетеді. 
Қазіргі  кезеңде  қан  қысымын  автоматты  түрде  тәулік  бойы  тіркейтін 
(мониторинг)  қондырғылар  бар.  Олар  артериялық  қысымның  шамасын,  жүрек 
ұрысын(пульсті),  өлшеу  кезінде  орын  алған  қателіктерді  тәулік  бойы  уақытқа 
сәйкес  тіркеп,  мониторинг  жасауға  мүмкіндік  береді.  Құралда  тіркелген 
мәліметтерді  компьютер  жадына  көшіруге  немесе  қағазға  басып  шығауға 
болады.  Артериялық  қысымның  тәулік  мониторингі  (АҚТМ-СМАД)  бір  рет 
өлшенген қан қысымына  салыстырғанда беретін  диагностикалық мәліметі көп, 
сондықтан  оны артериялық  қан қысымы жоғары ауруларды емдеуде кең түрде 
қолдануда. 
 
 
                           р
С 
 
 
                           р
Д 
 
 
 
 
 
 
1  1         2       3     4  5     6      7      8 
 
 
1-аорта, 2- ірі артериялар, 3-кіші артериялар, 4- артериолалар, 5- 
капиллярлар, 6- венулалар, 7- вена, 8 – жартылай веналар 
 
Сурет 8 
 
Осылайша,  студенттердің  физикалық  құбылыстарды  күнделікті  көріп 
жүрген термометр т.б. приборлар көмегімен түсіндіруге болады. 
Бүгінгі  күнде  медициналық  жоғары  оқу  орнында  өтіліп  жүрге 
медициналық  биофизика  пәнінің  мазмұнына  толықтырулар  енгізу,  онағы 
физикалық заңдылықтарда болашақ кәсіби пәндерін өту барысында толығырақ 
түсінуіне мүмкіндік болады. 
Элективті  курстың  тақырыптарын  «Медициналық  биофизика»  пәнімен 
салыстыртыру үшін төмендегі кестені талдайық.  
 
  60 
  40 
  20 
    0 
 -10 
120 
100 
  80 
 КД, мм.сын. бағ 
 
 

74 
Кесте  8  –  «Медициналық  биофизика»  мен  «Медициналық  мамандықтағы 
физика» элективті курсының салыстырмалы кестесі 
 
№ 
 
Тақырыптың  мазмұны  
Зерттеу нәтижесі бойынша  әр тақырыпқа 
енгізілген  жаңа мәліметтер  
(диагостика бағыты бойынша) 
1 
2 
3 
1. 
Медициналық  биофизика  пәні  туралы 
жалпы түсінік.  
Биологиялық  мембрананың  құрылысы, 
қызметі 
және 
түрлері. 
Жасанды 
мембраналар. 
Биологиялық 
мембраналардың 
құрылысы 
мен 
қызметтерін зертеудің заманауи әдістері. 
Ішкі,  хирургиялық  және  балалар 
ауруларын  диагностауда  қолданылататын 
физикалық  факторлар  (дыбыс,  толқын, 
тұрақты  және  айнылыма  ток,  кедергі, 
потенциал,  импеданс,  иондаушы  сәуле 
және  т.б.)  туралы  түсініктер,  олардың 
физикалық  сипаттамалары  және  қолдану. 
Биологиялық  мембрананы  конденсаторға 
ұқсас 
деп 
санап, 
оның 
электр 
сиымдылығын өлшеген, оның биқабаттан 
тұратындығын дәлелдеген. 
 
2. 
Биоэлектрлік потенциалдар және олардың 
түрлері: 
Тыныштық 
және 
әрекет 
потенциалдары. 
Биопотенциалды  анықтаудың,  өлшеудің   
диагностикалық  қызметтегі  маңызы  мен 
қажеттілігі.  
 
 
Мембранадағы  биопотенциалдардың  қозу 
механизмі.  Қозған  талшық  бойымен 
жүйке импульсінің таралуы. 
Биопотенциалды  өлшеу  әдістері  мен 
құралдары.  
3 
Жүрек 
ұлпасы 
арқылы 
әрекет 
потенциалының 
өтуі. 
Эйнтховен 
теориясы. Жүрек-электрлік диполь.  
Лаб.жұмыс: ЭКГ тіркеу және оны есептеу. 
1. ЭКГ арқылы жүрек қақпағының дұрыс 
жабылмауы  зерттеледі,  бұл  жүрек  ревма-
тизмі  салдарынна  ЭКГ  P-Q  интервалы 
ұзарады, Т тісінің биопотенциалы кемиді. 
2.ЭКГ 
арқылы 
жүрек 
перикардиті 
анықталынады,  оны  кардиограммадағы 
ST-  сегменті  күмбез  тәрізді  болуынан,   
және  Q-  тісінің  болмауынан,  сондай  -ақ  
QRS- биопотенциалы кемуінен байқайды. 
3.ЭКГ 
арқылы 
жүрек 
қолқа 
қақпақтарының  ақаулары  анықталынады. 
Бұл  кезде  ЭКГ  интервалы  мен  тістерінің 
биопотенциалы өзегереді. 
4.ЭКГ  арқылы  гипортения  анықталы-
нады.  ЭКГ  2  және  3  тармақтарындағы 
биопотенцил  мәні  және  жүректің  электр 
өсі өзгереді. 
5.Ота жасауға дейін және одан кейін ЭКГ 
түсіру  міндетті  процедура.  Осы  арқылы 
пациент жүрегінің күйін анықталынады.
 
4 
Биологиялық 
және 
электрлік 
емес 
сигналдарды электр сигналына айналдыру 
принципі. Датчиктер мен электродтардың 
түрлері, құрылысы және параметрлері. 
Пациенттің физиологиялық күйі, яғни қан 
қасымы,  жүрек  ұрысы,  пульсі,  дем  алуы, 
температурасы 
және 
т.б. 
көптеген 
мәліметер  осындай  құралдар  арқылы 
мониторда көрсетіледі.